Y3000 ta buxgalteriya O‘tkazmasi hisobvaraqlar rejasi bo‘yicha bog‘lanishlar* Muqaddima I bob. Buxgalteriya hisobi hisobvaraqlar rejasining umumiy tavsifi

T/r	Xo‘jalik operatsiyasining mazmuni	Bog‘lanuvchi schyotlar
Yozuvlarni tasdiqlovchi hujjatlar
	debet	kredit
1	Hisobot davrining sof foydasi yakuniy aylanmalar bilan hisobdan chiqarilgan	9910	8710	Buxgalteriyaning hisob-kitobi
2	Hisobot davrining sof zarari yakuniy aylanmalar bilan hisobdan chiqarilgan	8710	9910	Buxgalteriyaning hisob-kitobi
3	Hisobot yilining taqsimlanmagan foydasi korxona ta’sischilariga dividend (daromad)larni to‘lash uchun yo‘naltirilgan	8710	6610, 6620	Ta’sischilarning qarori, dividendlarni hisoblash qaydnomasi
4	Taqsimlanmagan foyda rezerv kapitalini barpo etish uchun yo‘naltirilgan:			Ta’sischilarning qarori, buxgalteriyaning hisob-kitobi
	- hisobot yilining foydasi hisobidan	8710	8520
	- jamlangan foyda hisobidan	8720	8520
5	Mol yetkazib beruvchilarga berilgan bo‘naklar xarajatlar kabi aks ettirilganda xatolar aniqlangan taqdirda, taqsimlanmagan foyda qoldig‘i (saldo) bo‘yicha kiritilgan tuzatishlar aks ettirilgan:			Buxgalteriyaning hisob-kitob ma’lumotnomasi
	- foydaning oshirilgan summasiga	4310-4330	8710
	- soliqning kam to‘langan summasiga	4310-4330	6410
6	Xaridorlardan olingan bo‘naklar daromadlar kabi aks ettirilganda xatolar aniqlangan taqdirda, taqsimlanmagan foyda qoldig‘i (saldo) bo‘yicha kiritilgan tuzatishlar aks ettirilgan:			Buxgalteriyaning hisob-kitob ma’lumotnomasi
	- foydaning kamaytirilgan summasiga	8720	6310-6390
	- soliqning ko‘p to‘langan summasiga	4410	6310-6390
7	Hisob siyosatiga o‘zgartirishlar kiritilishi natijasida asosiy vositalar bo‘yicha amortizatsiya kam hisoblanganda yoki xatolar aniqlangan taqdirda, taqsimlanmagan foyda qoldig‘i (saldo) bo‘yicha kiritilgan tuzatishlar aks ettirilgan:			Buxgalteriyaning hisob-kitob ma’lumotnomasi
	- foydaning kamaytirilgan summasiga	8720	0210-0299
	- soliqning ko‘p to‘langan summasiga	4410	0210-0299
8	Hisob siyosatiga o‘zgartirishlar kiritilishi natijasida asosiy vositalar bo‘yicha amortizatsiya ko‘p hisoblanganda yoki xatolar aniqlangan taqdirda, taqsimlanmagan foyda qoldig‘i (saldo) bo‘yicha kiritilgan tuzatishlar aks ettirilgan:			Buxgalteriyaning hisob-kitob ma’lumotnomasi
	- foydaning oshirilgan summasiga	0210-0299	8720
	- soliqning kam to‘langan summasiga	0210-0299	6410
9	Hisob siyosatiga o‘zgartirishlar kiritilishi natijasida nomoddiy aktivlar bo‘yicha amortizatsiya kam hisoblanganda yoki xatolar aniqlangan taqdirda, taqsimlanmagan foyda qoldig‘i (saldo) bo‘yicha kiritilgan tuzatishlar aks ettirilgan:			Buxgalteriyaning hisob-kitob ma’lumotnomasi
	- foydaning kamaytirilgan summasiga	8720	0510-0590
	- soliqning ko‘p to‘langan summasiga	4410	0510-0590
10	Hisob siyosatiga o‘zgartirishlar kiritilishi natijasida nomoddiy aktivlar bo‘yicha amortizatsiya ko‘p hisoblanganda yoki xatolar aniqlangan taqdirda, taqsimlanmagan foyda qoldig‘i (saldo) bo‘yicha kiritilgan tuzatishlar aks ettirilgan:			Buxgalteriyaning hisob-kitob ma’lumotnomasi
	- foydaning oshirilgan summasiga	0510-0590	8720
	- soliqning kam to‘langan summasiga	0510-0590	6410
11	Sotilgan mahsulotning tannarxini ortiq summada aks ettirish bilan bog‘liq xatolar aniqlangan taqdirda, taqsimlanmagan foyda qoldig‘i (saldo) bo‘yicha kiritilgan tuzatishlar aks ettirilgan:			Buxgalteriyaning hisob-kitob ma’lumotnomasi
	- foydaning oshirilgan summasiga	2810, 2910	8720
	- soliqning kam to‘langan summasiga	2810, 2910	6410
12	Sotilgan mahsulotning tannarxini kam summada aks ettirish bilan bog‘liq xatolar aniqlangan taqdirda, taqsimlanmagan foyda qoldig‘i (saldo) bo‘yicha kiritilgan tuzatishlar aks ettirilgan:			Buxgalteriyaning hisob-kitob ma’lumotnomasi
	- foydaning kamaytirilgan summasiga	8720	2810, 2910
	- soliqning ko‘p to‘langan summasiga	4410	2810, 2910
13	Hisobot yili bo‘yicha taqsimlanmagan foyda qoldig‘i quyidagi holatlarda jamlangan foydaga kiritilgan:			Ta’sischilarning qarori, buxgalteriyaning hisob-kitobi
	- foyda olingan	8710	8720
	- zarar ko‘rilgan	8720	8710
14	Ustav kapitalining miqdori sof aktivlarning miqdoriga qadar yetkazilishida hisobot yili bo‘yicha ko‘rilgan zararlar hisobdan chiqarilgan	8310-8330	8710	Ta’sischilarning qarori, buxgalteriyaning hisob-kitobi
15	Zararlarni hisobdan chiqarish hisobiga rezerv kapitali kamaytirilgan	8520	8710	Aksiyadorlar umumiy majlisining qarori, buxgalteriyaning hisob-kitobi
16	Ta’sischilarning maqsadli badallari hisobiga zararlar qoplangan	8890	8710	Ta’sischilarning qarori, buxgalteriyaning hisob-kitobi

Maqsadli tushumlarni hisobga oluvchi
schyotlarning (8800) bog‘lanishi

Maqsadli tushumlarni hisobga oluvchi schyotlar maqsadli moliyalashtirish mablag‘larining holati va harakati, shuningdek a’zolik badallari va maqsadli yo‘nalish bo‘yicha tadbirlarni amalga oshirish uchun mo‘ljallangan boshqa qaytarilmaydigan mablag‘larning kelib tushishi va sarflanishi to‘g‘risidagi axborotni umumlashtirish uchun mo‘ljallangan.

Hisob quyidagi schyotlarda amalga oshiriladi:
8810 "Grantlar";
8820 "Subsidiyalar";
8830 "A’zolik badallari";
8840 "Maqsadli foydalaniladigan soliq imtiyozlari";
8890 "Boshqa maqsadli tushumlar".
U yoki bu tadbirlarni maqsadli moliyalashtirish manbasi sifatida olingan maqsadli moliyalashtirish mablag‘lari, pul mablag‘lari, kapital qo‘yilmalar, o‘rnatiladigan asbob-uskunalar, tovar-moddiy qiymatliklar va hokazolarni hisobga olish schyotlari bilan bog‘langan holda, maqsadli moliyalashtirishni hisobga olish schyotlarining krediti bo‘yicha aks ettiriladi.
Maqsadli moliyalashtirish mablag‘laridan foydalanish maqsadli tushumlarni hisobga oluvchi schyotlarning debeti bo‘yicha va materiallar, mehnat haqi, ijtimoiy to‘lovlar va hokazolarni hisobga olish schyotlarining krediti bo‘yicha aks ettiriladi.
Shuni ta’kidlash joizki, ushbu schyotlar, shuningdek asosiy ustav (notijorat) faoliyati doirasida maqsadli daromadlar (tushumlar)ni va maqsadli xarajatlarni hisobga olishi lozim bo‘lgan nodavlat notijorat tashkilotlari (NNT) tomonidan ham qo‘llaniladi. Har qanday maqsadli tushumlar daromadlar va xarajatlar smetasi tuzilishini talab qiladi, hisobot davri yakunlangandan keyin esa smeta ijrosi to‘g‘risida hisobot tayyorlanadi.
Asosiy ustav (notijorat) faoliyati doirasida vujudga keladigan xarajatlar smeta (byudjet) moddalari bo‘yicha hisobga olinadi. Ushbu moddalarning bandlarini tashkilot mustaqil ravishda belgilaydi, maqsadli tushumlardan foydalanish yo‘nalishlarini esa o‘zining donorlari, xayriyachilari, grant beruvchilari, a’zolari bilan kelishishi mumkin.
Biz "O‘zbekiston nodavlat notijorat tashkilotlarida soliqqa tortish va buxgalteriya hisobi" deb nomlangan kitob mualliflarining bajariladigan loyihalar ko‘p miqdorda bo‘lganida va ular turli manbalar hisobiga murakkab moliyalashtirilganda schyotlar ishchi rejasiga maqsadli notijorat dasturlar bo‘yicha xarajatlarni hisobga oluvchi schyotlar, masalan, 2210 "Maqsadli moliyalashtirish bo‘yicha xarajatlar"ni kiritish lozim degan taklifiga qo‘shilamiz. Loyihalar (yoki bosqichlar) bajarilib borgan sari ushbu schyotlarning qoldiq (saldo)lari moliyalashtirishning tegishli manbalariga o‘tkazilib boriladi. Boshqa maqsadli tushumlar uchun schyotlarning namunaviy rejasida qo‘llanilmaydigan, ya’ni 8850, 8860, 8870, 8880 va hokazolardan foydalanish mumkin.
Bajarilayotgan loyihalarning soni kam bo‘lib va ularning har biri moliyalashtirishning aniq belgilangan manbai bilan bog‘langan taqdirda, notijorat faoliyat bo‘yicha xarajatlarni bevosita moliyalashtirishning tegishli manbalariga hisobdan chiqarish mumkin. Masalan:
- grant bo‘yicha mehnat haqi hisoblangan:
Debet 8810-8890 "Maqsadli tushumlarni hisobga oluvchi schyotlar"
Kredit 6710 "Mehnat haqi bo‘yicha xodim bilan hisoblashishlar";
- materiallar sarf-xarajat qilingan:
Debet 8800 "Maqsadli tushumlarni hisobga oluvchi schyotlar"
Kredit 1000 "Materiallarni hisobga oluvchi schyotlar".
Loyihalar miqdori ko‘p bo‘lgan taqdirda, xarajatlar hisobini dastavval xarajatlarni hisobga oluvchi schyotlarda olib borish maqsadga muvofiqdir. Masalan:
- mehnat haqi hisoblangan:
asosiy ishchilarga:
Debet 2210 "Maqsadli moliyalashtirish bo‘yicha xarajatlar";
ma’muriy xodimlarga:
Debet 9420 "Ma’muriy xarajatlar"
Kredit 6710 "Mehnat haqi bo‘yicha xodim bilan hisoblashishlar";
- materiallar sarf-xarajat qilingan:
asosiy xarajatlarga:
Debet 2210 "Maqsadli moliyalashtirish bo‘yicha xarajatlar";
ma’muriy ehtiyojlar uchun:
Debet 9420 "Ma’muriy xarajatlar"
Kredit 1000 "Materiallarni hisobga oluvchi schyotlar".
Har bir hisobot davrining oxirida hisobga olingan xarajatlar quyidagi o‘tkazmalar bilan hisobdan chiqariladi:
Debet 8800 "Maqsadli tushumlarni hisobga oluvchi schyotlar"
Kredit 2210 "Maqsadli moliyalashtirish bo‘yicha xarajatlar"
Kredit 9420 "Ma’muriy xarajatlar".
Nodavlat notijorat tashkilotlarida asosiy vositalar bo‘yicha amortizatsiyani hisobga olish muammosi mavjud, chunki ularning qiymati uzoq muddat davomida moliyalashtirishni kamaytirishga kiritiladi.
Faraz qilaylik, maqsadli moliyalashtirish bo‘yicha qiymati 500 ming so‘m bo‘lgan kompyuter olingan. Kompyuterdan foydalanishning me’yoriy muddati 5 yil.
Kompyuter olinganda quyidagicha o‘tkazma beriladi:
Debet 0150 "Kompyuter jihozlari va hisoblash texnikasi" - 500 ming so‘m.
Kredit 8800 "Maqsadli tushumlarni hisobga oluvchi schyotlar" - 500 ming so‘m.
Asosiy vositalar bo‘yicha eskirish hisoblashning ikki usulini nazarda tutish mumkin.

1. Eskirish hisoblashni quyidagi o‘tkazmalar bilan qayd etish:

Debet 8800 "Maqsadli tushumlarni hisobga oluvchi schyotlar" - 8,3 ming so‘m.
Kredit 0250 "Kompyuter jihozlari va hisoblash texnikasining eskirishi" - 8,3 ming so‘m.

2. Grant yoki maqsadli moliyalashtirishning boshqa turi muddati cheklangan taqdirda, asosiy vositalar va amortizatsiya ajratmalarini schyotlarning ishchi rejasiga 8200 "NNTning asosiy vositalar va nomoddiy aktivlardagi jamg‘armasi" schyotini kiritish maqsadga muvofiqdir. Masalan, loyihani o‘zlashtirish muddati - ikki yil. Ushbu vaqt ichida 200 ming so‘mlik eskirish jamg‘ariladi va maqsadli moliyalashtirish schyotidagi qoldiq 300 ming so‘mni tashkil etadi. Mazkur summa quyidagi yozuv bilan aks ettiriladi:

Debet 8800 "Maqsadli tushumlarni hisobga oluvchi schyotlar" - 300 ming so‘m.
Kredit 8200 "NNTning asosiy vositalar va nomoddiy aktivlardagi jamg‘armasi" - 300 ming so‘m.
Keyinchalik eskirish hisoblanganda quyidagi yozuv beriladi:
Debet 8200 "NNTning asosiy vositalar va nomoddiy aktivlardagi jamg‘armasi" - 8,3 ming so‘m.
Kredit 0250 "Kompyuter jihozlari va hisoblash texnikasining eskirishi" - 8,3 ming so‘m.
Soliq va bojxona imtiyozlari natijasida paydo bo‘lgan bo‘shagan summalarni maqsadli vazifalarni hal etish uchun yo‘naltirish sharti bilan berilgan soliq va bojxona imtiyozlarining buxgalteriya hisobi taqdim etilgan soliq va bojxona imtiyozlarining turlari bo‘yicha 8840 "Maqsadli foydalaniladigan soliq imtiyozlari" schyotida olib boriladi.
Soliq va bojxona imtiyozlarini hisoblashda ularni mufassal hisobga olish uchun xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar schyotlarining ishchi rejasiga quyidagi schyotlar kiritiladi:
a) byudjetga bo‘nak to‘lovlarini hisobga oluvchi schyotlar (4400) guruhida "Byudjetga soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari - soliq va bojxona imtiyozlari (turlari bo‘yicha)";
b) byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzni hisobga oluvchi schyotlar (6400) guruhida "Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarz - soliq va bojxona imtiyozlari (turlari bo‘yicha)";
v) sug‘urta va maqsadli davlat jamg‘armalariga to‘lovlar bo‘yicha qarzni hisobga oluvchi schyotlar (6500) guruhida "Maqsadli davlat jamg‘armalariga to‘lovlar - soliq imtiyozlari (turlari bo‘yicha)";
g) turli kreditorlarga bo‘lgan qarzlarni hisobga oluvchi schyotlar (6900) guruhida "Importda QQS va aksiz bo‘yicha soliq imtiyozlari hisoblangan (turlari bo‘yicha)".
Soliq imtiyozlari natijasida bo‘shagan mablag‘lar summasi byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzni (turlari bo‘yicha) hisobga oluvchi schyotlarda debetlanadi va 8840 "Maqsadli foydalaniladigan soliq imtiyozlari" schyotida kreditlanadi.
Soliqlardan ozod qilish natijasida vujudga kelgan summalar berilgan imtiyoz muddati belgilanganda - imtiyoz muddati tugagandan keyin, qolgan holatlarda esa - har yili 8840 "Maqsadli foydalaniladigan soliq imtiyozlari" schyotining debetidan 8530 "Tekinga olingan mulk" schyotining kreditiga hisobdan chiqariladi.