Я. Стреляу “Темперамент тузилмаси” сўровномаси

Қўғғалувчанлик кўламини. Бу шкала бўйича юқори натижалар (42 баллдан ортиқ) қўзғалиш жараёнларининг юқори даражадаги мустаҳкамлигини кўрсатади. Бундай одамлар ташқи стимулларга кучли реакциялар, кучланиш, ба қувват ҳаракатлар талаб қиладиган фаолиятни жуда муваффақиятли ва узоқ вақт давомида аниқ чарчашсиз бажариш қобилияти билан ажралиб туради. Улар зўравонлик реакцияларини кўрсатишга мойил, ҳар доим ҳам уларга сабаб бўлган шароитларга етарли эмас. Жуда зўравон кўринишларни жиловлаш қобилиятини ривожлантириш керак.
Паст натижалар (42 баллдан кам) қўзғалиш жараёнларининг заифлигини, ўта ингибисия-нинг тез эришишини кўрсатади. Бундай одамлар чарчоқнинг тез бошланиши билан ажралиб туради, улар ишда тез-тез танаффусларга муҳтож. Иш жойида улар тинч муҳитда аналитик material билан яхши ишлайди. Бундай одамлар ўзишларини даволашлари керак, уни танаффуслар билан алмаштиришлари ва ортиқча ишдан қочишлари керак. Бу натижаларни асаб жараёнларининг етишмовчилиги деб талқин қилиш керак емас. Муваффақиятга еришиш фаолиятнинг тегишли мазмуни ва уни амалга ошириш тартибидан келиб чиқиб амалга оширилиши мумкин.
Тормозланиш шкаласи. Юқори натижалар (42 баллда нортиқ) асаб тизимининг кучи кўрсаткичининг инҳибисён жараёнлариган исбатан жиддийлиги никўрсатади. Бундайодамлар тез вамустаҳкам, улар тез ва дастак, уларнинг реакциялар ва импулсларини тия исталмаган хатти тўхтатиш имкониятига эга, инҳибитöр шартли рефлексларни ривожлантириш. Улар фаолиятнинг намоён бўлиши билан боғлиқ муайян қоидалар, талаблар ва таъқиқлар билан осонгина келишишлари мумкин.
Паст натижалар (42 баллдан кам) инҳибитöр жараёнларнинг заифлигини кўрсатади. Бундай кишилар импулсив ҳаракатларга мойил бўладилар, фаолликдан тез воз кечишлари қийин, баъзан еса реаксияларига бардош беришга қийналадилар. Уларнинг ҳаракатлари кўпинча тез ва жуда яхши ўйланмаган. Бундайодамларда диллик, тегишли акс еттириш ва ҳолатлар тортиш сўнг қарор қабул қилиш қобилиятини ривожлантириш керак.
Ҳаракатчанлик шкаласи. Юқори натижалар (42 баллдан ортиқ) нерв системаси-нинг рефлексларни тез ўзгартириш, ривожлантириш қобилиятини кўрсатади (қўзғатувчи реф-лексдан ингибиторга бир ва аксинча). Бундай хусусиятларга ега бўлган одамлар янги объект ва ҳодисаларни идро кетишга, янги таассуротларни бошдан кечиришга тайёрлиги ва хоҳиши билан ажралиб туради. Монотон фаолият, чекланган янги ахборот уларнинг фаолиятини камайтириш, зерикиш ва чарчоқ олиб келиши мумкин. Бундай одамлар доимо янгилик билан озиқланиши керак. Улар жуда ақлли, суҳбатдош ва баъзан ҳатто суҳбатдош бўлиши мумкин. Улар кайфият-нинг бироз ўзгариши, унинг атроф муҳитга боғлиқлиги билан ажралиб туради.
Паст натижалар (42 баллдан кам) асаб тизимининг юқори инертлигини, янги кўникмаларга ўтиш жараёнидаги қийинчиликларни, ҳаракат усулларини кўрсатади. Бундай одамлар учун ҳар қандай янги вазият, кутилмаган саволлар, таклифлар қийинчилик туғдиради. Янги муҳитга, янги ўртоқларга кўникишлари осон эмас. Улар: янгиишга киришганда ёки бир иш туридан иккинчисига ўтганда, улар танаффус ҳолатидан тез чиқиб, иш ҳолатига кира олмайдилар. Ҳар бир янги талаб, янги ҳал қилиш ёки ҳаракат қилиш усули улар томонидан" ишлаб чиқиш", одатланиш давридан кейин ўзлаштирилади. Бундай одамлар ўзлари ҳақида билишлари керакки, ҳар қандай янги иш улар учун дарҳол эмас, балки муайян сабр-тоқат билан ўзлаштирилиши мумкин. Улар, шунингдек, янги шароитларда, улар вақтинча ноқулай ҳис қиладилар. Уларни янги одамлар билан дўст ортиришлари ҳар доим ҳам осон эмас.