Yadro reakciyalarına máseleler sheshiw metodikası Reje

Yadro reakciyalarına máseleler sheshiw metodikası
Reje:

1. 
   Radioaktivlik haqqında uluwma túsinik.
   
2. 
   Radioaktivliktiń ashılıwı
   
3. 
   Temaǵa tiyisli másele hám testler sheshiw.
   

Ximiyaliq elementlerinin’ turaqli izotoplari yadrolaridan har qiyli bo’leksheler ha’m nurlar shig’arip basqa har qiyli yadrog’a aylaniwi prosessi radiaktivlik dep ataladi.

“Radioaktiv” latinsha so’z bolip (radio – nur shig’araman, aktavus – aktiv), aktiv nur shig’ariwshi demekdir.
Barliq izotoplari radioaktiv bolg’an ximiyaliq elementler radioaktiv elementler dep ataladi.
Fransuz ilimpazi A. Bekkerel 1896-jilda uran duzlarinan rentgen nurlarina uxsas nurlari shig’iwin aniqladi. Nobel siylig’inin’ laureiyati:fransuz alimlari Mariya Skladovskaya-Kyuri penen Per Kyurilar 1898 jilda radiometric usul penen radiy Ra ha’m poloniy Po elementlerin jaratadi. Bul elementler ha’m uranga uxsas ha’tte onnan ha’m ko’p nurlari shig’ariwin aniqladilar.
1899-jilda ingliz fizik alimi Ernest Rezerford radioaktiv nurlardi uyreniw dawaminda bul nurlarin ush qisimg’a : β ha’m gamma nurlar geliy atominin’ yadrosi ekenin ispatladi. Tap sol jili A.Bekkerel ha’m betta nurlar elektronlar ag’imi ekenligin isbatladi. 1900-jilda Fransuz alimi P.Willyard gamma nurlarin aniqlap, bul nurlar eketromagnit tolqin ekenin dalilledi. Radioaktiv nurlar alfa, betta, gamma nurlardan ibarat ekenligin barliq alimlar tarepinen aytildi. Radioaktiv elementler radioaktiv nurlar shig’arip basqa element izotopina yakiy sol elementtin’ o’z izotopina aylanadi. Bunday hadiyseler yadro reaksiyalari delinedi ham bul reaksiya natiyjesinde ulken mug’darda energiya ajralip shig’adi. Radioaktiv elementlerdin’ jemiriliw hadiysesi to’mendegi 4turli jol menen payda boladi.
Alfa jemiriliw- alfa bo’leksheler geliy atominin’ yadrosi ekenligin bilsek bul jemiriliw aqiybetinde radioaktiv element massasi 4 ha’m zaryadi 2birlikke kemiyiwin tusine alamiz.
^azE- ⁴₂He + _Z-2^A-4E maselen ²³²₉₀ Th-⁴₂He + ²²⁸₈₈Ra