Yakuniy nazоrat savоllari

35. Quyoshning dоg’li faоliyati.
Quyosh dogiari dastlab granulalar orasida kichik nuqta shaklida tug'iladi. Dog'ning bu tug'ilish bosqichi - pora deb yuritiladi. Poralar asosan mash’alli sohada joylashgan granulalar orasida vujudga keladi. Quyosh dog‘i ikki qismdan iborat boiib, uning markaziy timqora qismi yad.ro yoki soya deyiladi Doglarning diametri 40000 kilometrdan ortiq bo'lsa, uni oddiy ko'z bilan ko'rish mumkin bo'ladi. Shu bois dogiami juda qadimda ham Quyosh botishi yoxud chiqishi oldidan uning sirtida ko'rishgan. Quyosh dog‘lari qarama-qarshi qutbli ikkita yoki bir necha dog‘lardan iborat (bipolyar) guruh tarzda kuzatiladi. G uruh dog‘lari sharq-g‘arb yo'nalishda qator hosil qiladi. Bu qatorning uzunligi 50 mingdan 100 ming km gacha etadi (1.28-rasm). Chetki qarama-qarshi qutbli guruh bosh dog‘larini tutashtiruvchi chiziq, guruhning magnit o'qi, sutkai parallel bilan kichik (10 gradius) burchak hosil qiladi, ya’ni yetakchi dog'ning geliografik kengligi dumgi dog'nikidan 10 gradiusga past yoki guruh (magnit) o'qi ekvator tomon og'gan. Birinchi kuzatuvchilar dog'lar Quyosh gardishi bo'ylab siljib borishini payqaganlar va buni Quyoshning o'z o'qi atrofida aylanishi bilan bog'laganlar. Dog'lar soni yil sayin ko'payib-kamayib turishini aniqlaganlar. 1843 yilda nemis dorishunosi va astronomiya ishqivozi Genrix Shvabe 40 yildan ortiq vaqt davomida kuzatishlarga asoslanib dog'lar soni 11 yillik davr bilan o'zgarishini topdi. 1848-yilda shveysariyalik (Syurix) astronom Rudolf Volf dog'lar sanog'ining nisbiy sonini R kiritdi. Unga ko'ra Volf soni quyidagicha hisoblanadi:
R — к (10 g + f).
Bu yerda: к — kuzatish usuli va teieskopga bog'Iik doimiy ;g — Quyosh yuzida ma’lum vaqtda dog‘ guruhlari soni; f — barcha guruhlardagi dog'lar soni. Volf soni m a’lum bir vaqt momentida Quyosh gardishida kuzatilayotgan dog‘larning nisbiy sonini belgilaydi. Bir kun davomida volf soni bir xil, keyingi kun u boshqa qiymatda bo‘lishi mumkin. Dog'lar guruhi parchalanib ko‘zdan g‘oyib bo‘lgandan keyin a.s. da faqat mash'allar qoladi va ular kengayib, xiralasha boradi. Ular katta o‘lchamli unipolyar magnit maydonlar ustida joylashadi.