Yakuniy nazоrat savоllari

1- 2- holatlar, planetaning Quyosh bilan qo‘shilish holatlari deyilib, Quyosh shafag‘iga ko'milib ko‘rinmaydi, ya’ni bunda uning ko'rinmaydigan davri bo'ladi. 3-4-holatlar, Ichki planetaning Quyoshdan sharq va g‘arb tomonga maksimal uzoqlashgan (yoy hisobida) holda ko'rinishlari (elongatsiyalari) deyiladi. 5- holat Tashqi planetaga tegishli qo ‘shilish (ya’ni Quyosh bilan qo'shilish) d-di. 6- holat qarama-qarshi turish (ya’ni Quyoshga nisbatan qarama-qarshi turish) deyiladi. Keyingi holatida planeta Quyoshdan 180° li burchak masofada joylashadi. 7- va 8- holatlari, mos ravishda, uning sharqiy va g ‘arbiy kvadratura holatlari deyiladi. Planeta 7- holatda bo‘lganda, uni Quyosh botgandan to yarim kechagacha, 8- holatda bo‘lganda esa, uni yarim kechadan to erta tonggacha gorizont ustida ko‘rish mumkin bo‘ladi.
Planetalarning Quyosh atrofida haqiqiy aylanish davrlari ularning siderik yoki yulduz davri deyiladi. Planetaning siderik davri ( Tpl) deb, uning Quyosh atrofida ma’lum bir yulduzga nisbatan to‘la aylanib chiqishi uchun ketgan vaqtga aytiladi. Planetaning sinodik davri (Spl) deb esa, uning bir xil konfiguratsion vaziyatlarining, ya’ni planetaning Quyosh va Yerga nisbatan qabul qilingan ma'lum vaziyatlarining (planetalarning qo'shilishi, elongatsiyalari yoxud qarama-qarshi turishlari) biridan ikki marta ketma-ket o'tishi uchun zarur boigan vaqt oralig'iga aytiladi. Planetaning sinodik davri Spl Yerning harakati bilan bog'liq bo'lib, Yerning siderik davri T@ va planetaning siderik davri Tpl bilan quyidagicha bog'langan.


18. Kеplеrning umumlashgan qоnunlari.

Немис олими Иоганн Кеплер (1571-1630) 17 асрнинг бошларида планеталар ҳаракатининг учта қонунини аниқлади.

Кеплернинг биринчи қонуни: Ҳар бир планетанинг орбитаси эллипс шаклида бўлиб, унинг фокусларидан бирида Қуёш жойлашган.
Планеталар орбиталарининг эллипслари айланадан кам фарқ қилади. Энг катта эксцентриситет (чўзиқлик) Плутон орбитасида – 0,25 га тенг экан.
Кеплернинг иккинчи қонуни: Планетанинг радиус-вектори тенг вақтлар ичида тенг юзалар чизади.


37-расм. Радиус- векторлар чизган юзалар.

Бу қонуннинг физик маъноси шундан иборатки, 1,2 ва 3 юзалар тенг бўлсада, 1^/, 2^/ ва 3^/ ёйлар бир-бирига тенг эмас. Демак, радиус-векторлар узайган сари ёйлар фарқи сезиларли даражада ўзгариб, планеталарнинг орбиталари бўйлаб ҳаракати секинлашади. Планеталар Қуёшга яқинлашса тезлиги яна ортади.
Кеплернинг учинчи қонуни: Планеталарнинг сидерик айланиш даврлари квадратларнинг нисбати уларнинг Қуёшдан ўртача узоқликлари кўбларининг нисбатига тенг.
Агар икки планетанинг сидерик айланиш даврларини Т₁ ва Т₂ билан, уларнинг Қуёшдан ўртача узоқликларини ₁ ва ₂ билан белгиласак, учинчи қонун қуйидаги формула билан ифодаланади:
(1)
Бу қонун ёрдамида бирорта планетанинг Қуёшдан узоқлиги маълум бўлса, қолган планеталарнинг ҳар биригача бўлган масофани топиш мумкин.