Yakuniy nazоrat savоllari

31Dunyoning yirik astrоnоmik оbsеrvatоriyalari. 1)Palomar rasadxonasi — Palomar togʻ tizmasidagi San-Diego okrugidagi (Kaliforniya, AQSh) astronomik tadqiqot observatoriyasi. U Kaliforniya Texnologiya Institutiga (Caltech) tegishli va boshqariladi. Rasadxonadagi tadqiqot vaqti Caltech va uning tadqiqot hamkorlariga, jumladan, Jet Propulsion Laboratory (JPL), Yel universiteti va Xitoy Milliy Optik Observatoriyalariga beriladiю Rasadxonada bir nechta teleskoplar, jumladan 200 duymli Hale teleskopi, 48 duymli Samuel Oschin teleskopi (Zwicky Transient Facility, ZTF ga bagʻishlangan), Palomar 60 duymli Teleskopi va 30 santimetrli Gattini-IR teleskopi. Foydalanishdan chiqarilgan asboblar qatoriga Palomar sinovli interferometri va rasadxonadagi birinchi teleskoplar, 18 duymli 1936-yildagi Shmidt kamerasi kiradi. 2)Oldin Advanced X-ray Astrophysics Facility (AXAF) nomi bilan tanilgan, hozirda Chandra rentgen observatoriyasi (CXO) deb ataladigan kosmik kemada uchirilgan flagman toifasidagi Space Shuttle teleskopi hisoblanadi. Yer atmosferasi rentgen nurlarining katta qismini oʻziga singdirganligi sababli, ularni Yer teleskoplari orqali aniqlash mumkin emas; shuning uchun bu kuzatishlarni amalga oshirish uchun kosmik teleskoplar talab qilinadi. Chandra 64 soatlik orbitadagi Yer sunʼiy yoʻldoshi va uning missiyasi hozir ham davom etmoqda.


32.Ulug’bеk rasadхоnasi. Ulugʻbek rasadxonasi - Samarqanddagi 15-asr meʼmorchiligining nodir namunalaridan biri, koʻhna astronomik kuzatuv muassasasi. Ulugʻbek farmoyishi bilan 1428 — 29 yilda Koʻhak (Choʻponota) tepaligida ulkan silindr shaklida bunyod etilgan; ayrim qoʻlyozmalar ("Boburnoma")ga koʻra, bal. 30,4 m dan iborat 3 qavatli qilib qurilgan. Unda oʻndan ortiq turli astronomik qurilma va asboblar bo'lgan. Ulardan eng asosiysi radiusi 40,2 m li qoʻshaloq yoydan iborat kvadrant (yoki sekstantga yaqin) qurilma hisoblanadi. Kvadrantning jan. qismi yer ostida, qolgan qismi shim. tomonda yer sathidan 30 m cha balandda joylashgan. Asbob aylanasida bir gradus yoy 701,85 mm va bir minut yoy 11,53 mm ga toʻgʻri keladi. Rasadxona oʻrta asrlarda asbob uskunasi jihatdan ham beqiyos boʻlgan. Asbob astronomiyaning asosiy doimiyliklari — ekvator va ekliptika orasidagi burchakni oʻlchash, yillik pretsessiya doimiysini, tropik yil davomiyligini va boshqa fundamental astronomik doimiyliklarni aniqlashga imkon bergan. Rasadxonada kichik oʻlchamli asboblar: armillyar sfera, 2, 4 va 7 halqadan iborat oʻlchov asboblari, triangula, quyosh hamda yulduz soatlari, asturlob va boshqalar boʻlgan. Bu ilmiy uskunalar yordamida Quyosh, Oy, sayyoralar va alohida yulduzlar kuzatilgan. Mirzo Ulugʻbekning eng yirik astronomik asari "Ziji Koʻragoniy" rasadxonada yaratilgan. Uning qurilishi va keyingi ilmiy faoliyati Ulugʻbek taklifi bilan yigʻilgan qator mashhur olimlar Gʻiyosiddin Koshiy, Qozizoda Rumiy, Ali Qushchi va boshqalar nomi bilan bogʻliq.