Yakuniy nazоrat savоllari

43. Meteorlar, bolidlar. Meteor yomg’irlari va parchalangan kometa orbitalari.
Meteorlar (yun. meteora — atmosfera va osmon hodisasi) — sayyoralararo fazodan Yer atmosferasining yuqori qatlamlariga katta (11–75 km/s) tezlikda qattiq zarralar yoki jismlarining kelib tushishi natijasida roʻy beradigan chaqnash va boshqa hodisalar. Xalq tilida "uchar yulduzlar" deb ham ataladi. M. dastlab vizual (teleskop va boshqalar) yoʻl bilan keyinroq esa fotografiya qamda radiolokatsiya yoʻli bilan kuzatilgan. Meteor jismlar Yer atmosferasi bilan toʻqnashganida oʻz massasining toʻla yoki qisman yoʻqotishi va ionlashgan yorugʻ iz qoldirishi kuzatilgan. Yorugʻ izning uzunligi bir necha km dan oʻnlarcha km gacha boʻlishi mumkin. Yorugʻ va xira meteorlar mavjud, yorugʻlari kam, xiralari koʻproqkuzatiladi. M. yorugʻligi meteor jismlarning kattaligiga va tezligiga bogʻliq. Eng yorugʻ M. bolidlar deyiladi. Atmosferada bir sutkada yorugʻligi taxminan beshinchi yulduz kattaligidek 100 mln. ta meteor chaqnaydi.
M. vaqt oʻtishi bilan asta-sekin parchalana borib biror balandlikda (odatda 60–10 km) yoʻq boʻlib ketadi. Yorugʻ yulduzlar, mas, bolidlar ancha pastlik (20–40 km) da tugaydi. M.spek-trida Fe, Na, Mg, Ca, Cr, Si+, N, O elementlarining intensiv chiziqlari aniqlangan. Yer atmosferasiga katta tezlikda yorib kirayotgan M. harakat energiyalarini atmosfera gazlarini qizdirishga sarf qiladi. Buning natijasida uygʻongan holatga oʻtgan atomlarning Ne, O, Na, Si va Sa ionlari asosiy xrlatga qaytayotganda yorugʻlik sochiladi. Yer oʻz harakati vaqtida M. oqimi bilan toʻqnashganda Yerda M. yomgʻiri hodisasi kuzatiladi. Bunda qisqa vaqt ichida (mas, 1 min.da) bir necha yuz M. chaqnashi mumkin.

44ЙИЛЛИК ПАРАЛЛАКС (юн. parallaxis — оғиш) — Ернинг Қуёш атрофида айланиши сабабли юлдузлар вазиятларининг йиллик кўринма ўзгариши. Ердаги кузатувчидан юлдузгача бўлган масофани аниқлашда қўлланиладиган катталик. Гипотенузаси Қуёшдан бирор юлдузгача бўлган масофага, кичик катети Ернинг катта ярим ўқига тенг бўлган тўғри бурчакли учбурчакнинг кичик бурчаги шу юлдузнинг Йиллик параллакс бўлади. Йиллик параллакс ёйнинг бир секунддан (1») кам бўлиб, ундан узоқ масофаларни ўлчашда фойдаланилади.

45. Yulduzlargacha masоfalarni hisоblashning trigоnоmеtrik usuli.

46. Absоlyut yulduz kattaligi. Spеktral parallaks haqida tushuncha.

47. Yulduzlarning spеktral sinflari.