Янги таълим маданияти даврида немис тили адабиёти дарсларида ўҚиш кўникмасини ривожлантириш эргашева Фотима Бахром қизи

DaF адабиёти дарсларида ўқиш компетенцияси.
"Ўқиш компетенцияси" тушунчасига киришдан олдин "компетенция" тушунчаси аниқланади. Компетенцияга йўналтирилган ўқитиш, авваламбор, “билим” ва “Лаёқат” билан бирлашади. Кенг маънода, бу компетенция атамаси кўникмалар, қобилиятлар, билим ва муносабатларни ўз ичига олганлигини англатади.
Бундан ташқари, замонавий концепциясига маданиятлараро концепт тушунчаси ҳам киради. Буни Суркамп (2010, 141-бет) тасдиқлайди, у компетенция тушунчаси нафақат тил ёки декларатив билим (savoir), процессуал билим (savoir faire), ўрганиш қобилияти (savoir аппрендре) ва ҳиссиёт, мотивация ва муносабатларнинг шахс билан боғлиқ (savoir ). Компетенция маданиятлараро коммуникатив бўлиш қобилиятини ҳам англатади.
Шу муносабат билан, савол берилиши мумкин чет тили дарсларидаги ваколатларни қандай қилиб самарали ўргатиш мумкин. Маълумотларга кўра, назарий ва амалиётга йўналтирилган янги ўқитиш усуллари доимий равишда пайдо бўлиб, бу ижтимоий муаммоларнинг далили сифатида кўриб чиқилмоқда. Шу муносабат билан бошқа кўникмаларни егаллаш учун асос ҳисобланган саводхонликка еътибор қаратилади. Ҳар қандай билим (олдинги билим) биринчи навбатда ўқилиши керак, шунда у (қайта)ишлаб чиқарилиши (билимдан кейин) ва акс еттирилиши мумкин, шунинг учун ҳар бир компетенция бошқа компетенцияларга тегишли деган хулосага келиш мумкин. Нутқ, шунингдек, лексик кириш ҳақида. Бой луғат катта аҳамиятга ега, чунки у матнни яхшироқ тушуниш фойдасига калит сўзларни декодлаш учун йўл очади.
Ўқиш мотивацияси ҳам ваколатли ўқувчини ажралиб туради. Ўқувчи ички ёки ташқи мотивацияга ега бўлиши ва бадиий матн билан шуғулланиши керак. Ташқи ўқиш мотивацияси ташқаридан келади, лекин ички нарса ўқувчининг ўзи берилган бадиий матнга қизиққанида ёки ҳатто маълум бир мавзуни ижобий бошдан кечирган бўлса ҳам пайдо бўлади. Артелт, C. ва бошқ (2007, п.16) "ички мотивация фаолиятни амалга оширишга тайёрлик сифатида белгиланади, чунки фаолият ўзини ўзи қониқтиради ёки ўзини ўзи бажаради. мукофотланади.“
Таълим стратегияси билимлари ўқувчининг муҳим хусусияти ҳисобланади. Декларатив таълим стратегияси назарияси ва процессуал таълим стратегияси амалиёти ўртасида фарқлаш керак. Барча турдаги стратегик билимларнинг мавжудлиги катта аҳамиятга ега. Шу нуқтаи назардан, аниқ билимлар, муносабат билимлари ва метакогнитив стратегия билимлари текширилади. Стратегия билимларининг барча турларининг мавжудлиги таълим стратегияларининг мукаммал ўқитилиши ва берилишини англатади. Шу тарзда, Даф талабаси ўз навбатида ушбу ўқув стратегиясини тавсифлайди, тушунтиради ва шакллантиради.
Ўқиш компетенциясининг детерминантларига ўқувчи фаолияти ҳам киради.Бунга ўқувчига ўқиш жараёнини бошқариш ва бошқариш имкониятини берадиган ўқув стратегияларидан мослашувчан фойдаланиш киради самарали дизайн учун. Демак, ўқиш стратегиясини билиш ва қўллаш ҳақида. Бундан ташқари, диққатни ва кодлаш жараёнини кучайтирадиган такрорлаш стратегиялари мавжуд. Чуқурроқ тушуниш ва узоқ муддатли хотира ишлаши доимий такрорлашни оптималлаштириши мумкин. Қабул қилинган маълумотлар аввал қабул қилинади, сўнгра қисқа муддатли хотирада қисқа вақтга ўрнатилади, сўнгра исталган вақтда олиниши учун узоқ муддатли хотирага ўтказилади. Ишлаб чиқиш стратегияларининг роли олинган маълумотларни мавжуд билим тузилмаларига бирлаштириш ва уларни осонроқ олиш учун уларни доимий равишда тузатишдир. Ва ташкилий стратегиялар ўқувчиларга муҳим маълумотларни олиш ва матн таркибини тузишда ёрдам беради. Ўқувчи фаолиятининг марказида ўқиш стратегиясини танлаш, уларни вазиятга қараб ишлатиш ва бирлаштиришдан иборат самарали ўзини ўзи бошқариш ётади. Шу ўринда авторегуляциянинг уч босқичи мавжудлигини таъкидлаш керак. Ҳаракатдан олдинги босқич (режалаштириш) матнга саволларни шакллантиришдир, бу тадбирлар ўқиш стратегиясини танлаш учун зарурий шартдир. Ва ҳаракат босқичи (monitoring) ўқиш жараёнини кузатадиган когнитив фаолиятда ифодаланади, масалан, матнга еътиборни жалб қилиш ва матн тушунилганми ёки йўқлигини сўраш. Ниҳоят, постакцион босқич (баҳолаш) содир бўлади. Бу ерда ўқувчи ўқиш жараёнини такомиллаштириш фойдасига бутун процедурани баҳолайди ёки акс еттиради.
Ўқиш талаби ўқиш қобилиятининг енг муҳим омилларидан биридир. Шу муносабат билан ўқишни тушунишга еътибор қаратилади ва бу маълумотни маънога йўналтирилган қайта ишлашдир. Атамаларнинг маънолари, мантиқий тузилиши ва бошқалар. кўриб чиқилади. Қуйида рефлексив ўқиш ҳақида, яъни ўз фикрлаш мазмунини сўроқ қилиш. Ўқувчи саволга ва баҳолашга еътибор қаратади. Бундан ташқари, танқидий ўқиш биринчи ўринга чиқади, бунда ўқувчига масофа, бадиий матнга муносабат керак. Бу матн ҳақида фикр юритишга ёрдам беради. Ва ниҳоят, иштирок етган ўқиш содир бўлади. Ўқувчи бадиий матннинг хаёлий дунёсига ҳиссий, аммо акс еттирувчи тарзда чиқади. Бундан ташқари, ўқувчи матннинг охири очиқ қолса, ечимларни излайди.
Матннинг табиати ўқиш қобилиятининг охирги детерминантидир. Умуман олганда, расмлар ва диаграммалар бадиий матнни таҳлил қилиш ва талқин қилишга ёрдам беради.
Тўртта характерли соҳани биргаликда кўриб чиқиш ваколатли ўқувчи турли соҳаларни бажариши кераклигини аниқ кўрсатмоқда. Агар ҳамма нарса ўқитиш ва ўрганиш йўналишига асосланган бўлса, уни ижобий баҳолаш мумкин. Бу ерда янги таълим маданияти ҳақидаги мунозарани очиш мумкин.