Ychilikni tashkil etish

Kuychilikda takror ishlab chnk.arish

K.ishlok xujalik korxonalarining kuychilik fermalarida po- dani takror ishlab chikarishdan asosiy maksad poda sifatini yax- shilab, k.uychilik maxsulotlari mikdorini kupaytirish va uning tovarlilik darajasini oshirishdir.
Podani takror ishlab chikarish chorvachilikning kuychilik va xususan korakulchilik tarmogida uziga xoc xususiyatga ega. Xap bir tarmokning ishlab chikarishiga ta’sir etadigan bir kancha uziga xoc omillari bor. Xap bir omildan foydalanish bir yoki bir necha tad- birni amalga oshirishni talab etadi. Masalan k.uychilikda podani takror ishlab chikarishni ilmiy jixatdan tashkil etish tadbirlari tizimi asosan kuyidagilardan iboratdir:

• 
  xujalikning ixtisoslashishiga mos keladigan tarkibiy kismga ega bulib, bozor talablariga javob beradigan va iste’mol- chilarga xarid kilinishi zarur bulgan, shartnoma talablari baja- rilishini ta’min etadigan darajadagi tovar maxsuloti yetkazib be- radigan poda tarkibini belgilash;
  
• 
  chupon oilalariga biriktirilgan otarlarni va kuylar gu- ruxlarini jinsi, yosh tarkibi, rangi va korakul teri tiplari buyicha tashkil etish;
  
• 
  SOVLIKЈІ£t]ENI BIGI]E KOLISHINI OLDINI OLISH ;
  
• 
  erta baxorgi k.uzilatishni eng yaxshi muddatlarda utkazishni ta’minlovchi sun’iy kochirish ishlarini uz vaktida gri tashkil etISH;
  
• 
  past maxsuldor sovli›;larni uz vaktida yaroksizlikka chikarish va ular urnini yosh, SOFlom va sermaxsul ta’mirlovchi urgochi Јzilar bilan zЈldirish;
  
• 
  kuylarni yil davomida, xususan kish va ida la k.iymatga ega bulgan ozik.alar bilan bokish;
  
• 
  k.uylarni maxsus Јyxonalarda zootexnika koidalariga kura gri sa ;lash.
  

Bu omillar ichida eng asosiysi poda tarkibini gri belgi- lashdir. Poda tarkibi kЈylarning bosh sonini takror ishlab chikarish sura’tiga, ularning max.sulot berish darajasiga, yetishti— riladigan maxsulot mi›;dori, jun, korakul teri va kuy shti tan- narxiga, xujalik rentabelligiga ta’sir etuvchi eng muxim omildir. Poda tarkibi kup jixatdan k.uychilikning yunalishiga, ishlab chikarish sharoitlariga boglik buladi.
Kuychilik xujaliklari uz fermalarining ixtisoslashuviga kura kuy suruvlari tarkibini gri belgilashlari kerak. Bu tarkib kuylarning kanday maksadda asralishiga, ularning serpushtligiga xamda yoshligida yoki voyaga yetganida suyilishiga kura xap xil buladi.
Maxcyc korakulchilik fermalarida podani kengaytirilgan xolda takror ishlab chikarishda sovliklarning otardagi salmogi to- var xujaliklarida 75-80 foizni, podani ldirish uchun saklanadigan kuzilar salmogi esa 20-25 foizni tashkil etishi maksadga muvofi ;dir. Naslchilik xujaliklarida esa sovliklar salmogi 66-70 foizni, podani ldiruvchi va naslga sotiladigan kuzilar salmogi 30-34 foizni tashkil etishi lozim.
K.uychilik fermalarida podani takror ishlab chikarishning aso- sini poda xarakati tashkil etadi va shuning uchun uii gri tuzish nix.oyatda muximdir. Poda x.arakati xujalikning yillik ishlab chikarish topshirigida aks ettiriladi. Poda xarakati yil boshida (guruxlar buyicha) xujalikda (otarlarda) mavjud kuylar soni, yil davomida tugilish xisobiga kuylar sonining kupayib borishi, yoiІ kuzilarni voyaga yetgan kuylar guruxiga kazish va xujalik extiyoji uchun sarflash natijasida podada ruy bergan uzgarishlar xamda yil oxirida xujalikka kancha kuy bulishi kerakligini kursatadi.
Yillik ishlab chikarish topshirishіarida kuy podasining xarakat rejasi nasldor kuchkorlar, sovliklar va bir yoshdan oshgan urgochi ;lilar, shu yili tugilgan va kelgusi yilI tuFIlishi kuzda tutilgan kuzilardan iborat guruxlarga ajratilib, bir yilga tuti- ladi.
K.uychilikning gri rivojlanishi, maxsulot yetishtirishning payishi, tannarxining pasayishi, mexnat unumdorligi va renta- bellikning oshishi kup jixatdan podani takror ish›іab chiprgіpіpgі
gri tashkil etishga bogli›;dir.
yparni sun’iy urchipіish va k_rzipatishni tashkil etish. Kuychilik fermalarida maxsulot yetishtirish bilan boglik ish ja- rayonlarini eng muximi kuylarni urchitish va kuzilatishdir. Kupchilik xujaliklarda kuzilar-tusoklar birinchi marta 1,5 yoshga yetganda nasl olish uchun kochiriladi. Bu x.olda kuklamda (mart—aprel oylarida) tugilgan kuzilar kelgusi yili kunning oktabr-noyabr oy- larida kochiriladi. K.uychilik xujaliklarida sovliklardan 5—6 yil mobaynida nasl olinadi.
Xujaliklarda kuylarni urchitish korxona sharoitida kaysi fasl kuzilatish uchun kulay bulishiga xamda kuylar yoppasiga kuyu- kishiga boglikdir. K.uylarning bugozlik davri 5 oy davom etadi. Yzbekistonning janubiy kismida mart oyining boshlari, shimoliy kismida esa martning urtalari kuylarni kuzilatish uchun eng kulay muddat xisoblanadi.
K.uylar podasi aloxida bulganligi tufayli ulardan k.aysi biri kuyukkanligini bilib bulmaydi, shu sababli kulda kochirishda (ta- biiy kochirishda xam, sun’iy uruglantirishda xam) sinovchi kuchkorlardan foydalanilish meyorlashtiriladi. Xap ming bosh sovlik.ka 10-12 bosh sinovchi kuchkor bulishi kerak. Kochirish jarayo— niga oldindan tayyorgarlik kurilishi va uii kazish rejasi tuzi— lishi lozim. Bu rejada sovliklarni kochirish usuli, ularni bokish, k.uchkor bilan ta’minlash ishlari kuzda tutiladi. Sovliklar semiz bulsa, yoppasiga kuyukib, kuprok egiz kuzi beradi. Buning uchun 6-8 xafta ilgari kuzilar onasidan ajratiladi, chunki emizadigan kuylar yaxshi semirmaydi va ularni ozit;lantirish kuchaytiriladi. Suchkorlarni yaxshi ozika bilan bokib jinsiy faolligini kuchayti- rib turish lozim. Shuning uchun kochirish mavsumidan 2 oy oldin ularga ratsion tuzilib, xushimcha yem berib bokish zarur. Dumbali va korakul zotli kuchkorlarga odatda 1 kg ga yakin yem aralashmasi (kun— jara, appa yormasi va makkaj ori) beriladi. Serjun kuchkorlar no— zikrok bulganidan ularga sifatli kuruk. beda xam berib turish ke— rak. Yaxshi bokilgan bir kuchkordan kuniga rt marta (ikki marta ertalab, orasida 10 minutlik tanaffus bilan va ikki marta kechkurun) sperma olinadi. Kulda tabiiy kochirilganda kuchkor bu- tun kochirish mavsumi davomida 100 sovlikni, sun’iy uruglantirish kЈllanilganda esa 500 sovlik.ni kochira oladi.
Xujaliklar sharoitida dumbali va korakul ylar odatda
baxorgi yaylovlarda kuzilatiladi. Kuzilatishning yela va gri pishi uchun bugoz sovli ularning urta va yukori semizlikda bulishini ta’minlash kerak. Suzilatish oldidan bugoz sovliklar kishki yaylovlarga kuchiriladi. Kuzilatish uchun kulay, k.uruk tup- rokli joy tanlanadi. Kuylar xЈzilatiladigan joyda doimiy issik xonalar tayorlab kuyilgan bulish kerak.
Kuzilatish davrida sovliklarni bokadigan asosiy chuponlardan tashkari x.ap 300 sovlikka k.arab turush uchun 1 kishi kushimcha ishchi sifatida ajratiladi va bu yordamchi jami 40—45 kun ishlaydi.
K.uzi bokishning yangi usullaridan biri kDon-baza usulidir. Bu usul shundan iboratki, kuzilar aloxida rypyx. kilib, omuxta ozika, efimer utlar bilan bokiladi, mineral kushilmalar beri- ladi. Sovliklar bazada yoki utlokda buladi va kun davomida 2—3 marta kutonga kuzilarni emizish uchun olib kelinadi va shu yerda tu- naydi. Kuzilar kuvvatga kirgandan keyin, utlokka urgatiladi. KЈzilarni bu usulda bokish ularning usishi va saklanishiga kulay sharoit yaratadi.
Korakulchilikda sovliklar maxsus binolarda saklanadi, kuzilagandan keyin erkak kuzichalar korakul teri uchun tanlab oli— nib suyiladi, bolasiz kolgan sovliklar k onda saklanadi. Ustirishga koldirilgan kuzilar 40-45 kunlik bulgandan keyin ona— lari bilan kushib otarga olinadi va iyul oyining oxirigacha birga bokiladi. Sungra onasidan ajratilgan kuzilardan aloxida otar tu- ziladi.
X.ap bir xujalikning anik tabiiy-iktisodiy sharoitlarga karab, kuylar turli usulda bokiladi. Bularga yaylovda bok.ish va maydonchali (zagon) utloklarda bokish usullari kiradi.
Yirik kuychilik xujaliklarida yangi texnologiyaga utish taj- ribalaridan biri, bu kup yillik yaylovlar-maydonchalarini barpo etishdir.
Yirik massivlarda mexanizatsiyalashgan fermalar noylashadi. Mutaxxasislarning kursatishicha, yaylovlarga xaydab bokishdan maydonchali loshіa bok.ish usuliga ilganida ishlab chikarishning rentabelligi oshadi.
Key bokish ishlari muayyan kun tartibiga muvofik olib bori— ladi. Yoz faslida kuylar erta tongda yaylovga xaydalib, soat 10-11 gacha latiladi, sungra soat 16—17 gacha dam oldiriladi, soat 16-17

,P,‹:tP a i i vchv ngіa } i eicr i ieJ sі,s,ri sh *t,s,mi i - 9 >
iyYo
sho*•* m +u sh
,d .,

soat 1 gacha yana latiladi, nixoyat tungi soat 1 dan tong otguncha dam beriladi.
Kun tartibi ish jarayonlariga karab uzgaradi. K.orakul kuylarini bokish kun tartibi ishlab chikarish davri va sharoitiga karab xap xil buladi: kechasi soat 2 dan ertalab 9 gacha latish; 9 dan 10 gacha sugorish; 10 dan 17 gacha kunduzgi dam olish joyida saklash; 17 dan 18 gacha ikkinchi sugorish; 18 dan 24 gacha utlatish; soat 00 dan kechasi 2 gacha tungi dam olish va xokazo.
Xujaliklarda shtga topshirish uchun aloxida yosh kЈchkorchalar, urchitishga yaramay. brak kilingan kari kuylar ajratiladi. Yosh

kuzilar jadal bok.ilib, 5-6 oyda semirtirilib, gushtga topshiri— ladi.