Ychilikni tashkil etish

Tuznlgan shartnoma va unnng bajarnlnshn

T/r	Kursatkichlar				ulchov bnrlngn	shart- noma		x.ak.n- bajarn- katda ' lishi			fark.i (+,-)
1	Jami olingan uzi				boyu	485	,	587	121	|	102
2	p I	‘ "	I	bosh		295		360	122		65
3	Ko a			dona		1 90		2273	1137
4	Jun			s		9,3	!	12,2	131	|	2,9

3. 
   Jami xarajatlar - 1888,9 ming sum; Jami daromad — 3482,4 ming sum; Foyda - 1591,1 ming sum; Rentabellik darajasi, % - 84,2;
   
4. 
   Yillik ish xaki — 561, i ming sum; K.ushimcha x.ak - 301,0 ming sum; Divident - 357,5 ming sum;
   

Oila pudratining a’zolari yillik daromadi: 1219,6 ming sum; Bir pudratchining yillik daromadi: 406,5 ming sum;
Bir pudratchining oylik daromadi: 33,8 ming sum.
2003 yil yakuni buyicha “Saribel” shirkat xujaligi boshkaruv raisi Ormanbay Kukenov.

Pudratchi — Tairbekov Tuyakbay, pay ulushi — 148767 sum;

1. 
   Berkitildi:
   

Jami kuy — 559 bosh;
shu jumladan, sovlik — 559 bosh;
Ot — 1 dona;
Kuduk — 1 dona;
Koshar — 1 dona;
Chupon uyi — 1 dona; Ochik. Jpa — 1 dona.

2. Tutilgan shartnoma va uning bajarnlishn

	Kursatkichlar		ulchov birligi	shart- noma	$yav;n- kyatda		baja- rnsh,	%	fark.i S+,-)
1	Jami olngan uzi		bosh	531	715	|	135		184
2	Ustirishga uzi		bosh	292	367		125		75
	Kopa	l	dona	239	348		145		109
4	^JAN		kg	1086	1357	|	125		271

3. 
   Jami xarajatlar - 3518,4 ming sum; Jami daromad - 5490,5 ming sum; Foyda - 1972,1 ming sum; Rentabellik darajasi, % - 56;
   
4. 
   Yillik ish xa›;ya - 502,3 ming sum; K.ushimcha xak. - 867,3 ming sum; Dividend - 459,7 ming sum;
   

Oila іtUdvati a’zolapining yillik daromadi: 1829.3 ming cVm: Bir pudratchining yillik daromadi: 609,8 ming sum;
Bir pudratchining oylik daromadi: 50,8 ming sum.
20-bob. Chuchk.achilikni tashknl etish

1. 
   Chuchkachilikin ixtisoslashtirish va jadal:іashtirish
   

Chuchkachilik chorvachilikning yukori kaloriyali, tez yetiladigan sht yetishtiruvchi, serdaromad tarmoklaridan biri xisoblanadi.
Chuchkachilik chorvachilikning boshka tarmoklariga nisbatan ancha tez kupayadigan tarmogi xisoblanadi. Ammo keyingi yillarda yuzaga kelgan bir kator obektiv va subektiv omillar mamlakati- mizda ushbu tarmokni zaiflashib kolishiga sabab buldi. 1990 yilda mamlakatimizning barcha kategoriyadagi xujaliklarida 716 ming bosh chuchka mavjud bulgan bulsa, 2003 yilga kelib, u 81,6 ming boshni tashkil etdi yoki shu davr ichida mamlakatimizda chuchkalar bosh soni d34,4 ming boshga kamaydi.
Chuchkalar boshka chorva mollariga nisbatan ancha tez yetilish kobiliyatiga egadir. Yaxshi xolatdagi ona chuchka bir yilda ikki marta va xap gal 9-12 bosh bola berishi mumkin. Gusht yetishtirish yunalishdagi chuchka bolalarini 7-8 oy bokilganidan keyingi tirik vazni 100-120 kg ga yetishi mumkin. Shuning uchun chuchkachilik chorva- chilikning eng serdaromad, iktisodiy jixatdan afzal tarmogi xisoblanadi.
Bundan tashk.ari, bok.ib semirtirilgan chuchkalarning suyilgan vazni, tirik vaznining 70-80 foizini tashkil etadi, bu kursatkich koramollarda 55-65 va kuylarda 50-60 foizdir. Chuchk.a shti sifat jixatdan xam anchagina ustunlikka ega: 1 kg chuchka shtida 2500 katta kaloriya, mol shtida 1500-1600, kuy shtida 1400- 1500 katta kaloriya bor.
Chuchka shti yetishtirishda i s kushimcha vaznga ketadigan ozika birligi koramolchilik va kuychilikka nisbatan 1,5-2 barobar kam- dir. Xujalikka ishlab chikariladigan ka shti tannarxining 70 foizga yakini ular iste’mol kiladigan ozikalar xarajatiga gri keladi va ularni arzonlashtirish imkoniyatlari mavjud.
Chuchkalarni sht uchun 7-8 oy bokib, ularning tirik vaznini 100-120 kg ga yetkazish maksadga muvofikdir. Bundan kup bokilsa, gushtidan yogi kupaya boshlaydi va iste’molchilar talabiga javob bermay koladi.
21-jadval
Chuchv;ann 1 kg semnrtnrish uchun sarflanadigan oznk,a

Chuchkaning yoshi, oy	Bir boshning tirik vaeni, kg	Kunlik yciui, gramm	1 kg, semirtirish uchun ozika sarfi, ozika birligida.
2-3	17-23	200-354 2,14
4-5	34-47	366-430	3,63
6-7 62-80		500-600	4,21
8-9	100-118	600-635	5,43
10-11	134-150	530	6,33

Uzbekistonda kachilikning asosiy nalishi Јsht yetishti- rishga k.aratilgan. Shuning uchun mamlakatimizda chuchk.achilik xujaliklarining kuyidagi asosiy ishlab chikarish yunalishlari mavjud:

• 
  tugallangan jarayonli yunalishidagi xujaliklar - bunda ona chuchkalar bilan chuchka bolalari birga bok.iladi va burdokiga kuyiladi, ya’ni kalarni tugdirishdan to shtga topshirishgacha bulgan barcha jarayonlar kamrab olinadi;
  
• 
  reproduktor yunalishidagi korxonalar — bu yunalishdagi xujaliklar cheka bolasi olish va uii 4 oygacha parvarish kilish bilan shugullanadilar;
  
• 
  burdokchilik yunalishidagi xujaliklar - reproduktor xujaliklaridan burdokilash uchun 4 oylik tirik vazni 38-40 kg bulgan ka bolalarini olib bokiladi va burdokilanadi;
  
• 
  naslchilik nalishidagi zavodlar va fermalar — boshk.a xujaliklarga sotish uchun zotli ka bolalari yetishtiradi xamda yangi zot chikarish bilan shugullanadi.
  

xozirgi vak.tda arzon tannarxli chuchk.a lЈshti ishlab chikarishni ta’minlaydigan fermalar tuzish katta ax.amiyatga egadir.
CHііmkyachnpik gepmzlapining katta-kichikligi vlav yetishtiradi- gan yalpi va tovar max.sulotlarinig xajmiga karab va v;alarining bosh soniga k.arab belgilanadi. Ona kalar fermasining katta- kichikligi ulardagi ona kalar bosh soniga xamda olingan chka bolalarining miіshoriga karab belgilanadi, burdokichilik ferma— sining xajmi esa burdokiga bokiladigan yoki chuchkalarning bosh- soni va tovar maxsuloti xajmiga karab aniі;lanadi.
Albatta, chuchkalarning xujalikka yoki fermada necha bosh bulishi kup omillarga bogli ;dir. Fermada asraladigan chuchkalar soni, ularni bokish va asrash texnologiyasi xunalikda tashkiliy- iktisodiy jixatdan asoslanishiga bogliіshir. Maxcyc chuchkachilik xujaligi va fermalarining maksadga muvofik xajmi xozirgi davr-
dagi fan va texnika tarakkiyotini, xap bir xududning ishlab chikarish sharoitini xisobga olgan xolda Mustakil Davlatlar Xamdustligi xujaliklarida kuyidagicha tavsiya etilgan: reproduk— tor fermalarda katakda yayratib bokishda: 100, 200, 300, 400 va 600 fiosh asosiy ona chuchka; burdokiga bokish fermalarida, kataklarda yayratmasdan bokishda: 1000, 2000, 4000, 6000, 8000, 12000 va 16000 bosh chuchka; aralash fermalarda (podada takror ishlao chikarish va chuchkalarni burdokiga bokish) katakda yayratib bokish va guruxlab yayratib bokish kullanilganda: 50, 100, 200 bosh va undan kuprok ona chuchka; naslchilik fermalarida 100-200 bosh asosiy ona chuchkani tashkil etadi.
Respublikamiz sharoitida chuchkachilikka ixtisoslashtirilgan fermer yoki shirkat xujaliklarida asosiy ona chuchkalarning bosh soni: — agarda ular tugallanmagan jarayonli yunalishda bulsa 30-40 boshni, reproduktor yunalishda bulsa 50-d0 boshni, burdoki chilik yunalishida bulsa burdokiga bokiladigan yoshdagi chuchkalarning bosh soni 1000-1200 boshni tashkil etishi maksadga muvofikdir. Yzbekiston sharoitida ixtisoslashtirilmagan chuchkachilik ferma- larida asosiy ona chuchk.alarning maksadga muvofik miv;dori 50—80 boshni tashkil etadi. Ixtisoslashtirilgan fermalar podalaridagi ona chuchkalar soni asosan 200-600 boshdan iborat.

2. 
   Chuchkachnlikda takror ishlab chiі:,arishni tashkil etnsh Chuchkachilikka podani takror ishlab chikarishni gri yulga
   

kuyishning asosiy shart-sharoitlariga kuyidagilar kiradi:

• 
  asosiy ona chuchk.alar podasi tarkib topishini gri yulga kuyish maksadida, ularning yaroksizlikka chikarilganlari urnini, tekshiriluvchi ona chuchkalar xisobiga Јldirish;
  
• 
  poda tarkibida asosiy ona chuchkalar bilan tekshiriluvchi urgochi chuchkalar nisbatini gri belgilash;
  
• 
  ona chk.alardan jadal foydalanishni maksadga muvofik darajada davom ettirishni tashkil etish;
  
• 
  ona chuchkalar va tekshirishdagi urgochi chuchkalarni uz va Shtida uruglantirish va bolalatish ishlarini tugri rejalashtirishni tashkil etish va amalga oshirish;
  
• 
  podadagi chek.alap zotini yaxshilash va maxsuldorligini kupaytirish maksadida naslchilik ishlarini olib boriіi;
  
• 
  chuchkalarning imkoniyat darajasidagi maxsuldorligini yuzaga chikarilishini ta’minlovchi oziklantirish va asrash-saklash lzaroitlarini muntazam yaxshilab borish.
  

Podada takror ishlab chikarishni talzkil etishning eng asosiy zootexnikaviy tadbirlaridan biri ona chekalapdan tpi foyda- lanishdir. Shuning uchun podani tashkil etishda asosiy ona chk.alar sifatida eng soglom, kup nasl beradigan chkalardan
foydalaniladi.
Podani takror ishlab chikarish rejasini tuzishda rejalashti— riladigan yil uchun xujalik ishlab chikarishiga yaroksiz sifatida puchakka chikariladigan chuchkalar soni va bu chuchkalarning urnini
ldirish masalalari anik yoritilishi kerak.
Zootexnika koidalariga kura ona chekalapdan foydalanishning urtacha muddati 3-4 yilni tashkil etadi. Ana shu davr ichida ona chek.alapning pushtdorligi usib boradi, bu muddat gach, ularning bir marta tugishida beradigan bolalar soni kamayadi. IlFO xujaliklar tajribasi va ilmiy-tadkikot institutlarining kuza- tishlariga kura ona chuchkalar 3-8-marta tugishida kup bola beradi. Turt yil mobaynida urgochi chuchkalardan 7-8 marta bola olish mum- kin. Bu xolda x.ap yili xujalikda 25—30 % asosiy ona kalar sariligi, pushtdorligining pasayganligi uchun puchak rilib kuri- ladi. K.ari ona chekalapni uz va Shtida xisobdan chikarib, podani maxsuldor chuchk.alar bilan yangilash uchun yosh chuchk.alarni yaxshi si- nash kerak. Shu xisobdan podada yosh tekshiriluvchi chuchk.alar soni taxminan ikki barobar kup bulishi lozim. Lekin podadagi asosiy va sinalayotgan kalar kanday nisbatda bulishi xujaliklarning tashkiliy—ik.tisodiy sharoitiga karab belgilanadi.
Chuchkachilikka poda xarakatining ikkinchi ta’sirchan omili chkalarni birinchi uruFlantirish muddatidir. Bu muddat
CH їt.alarning SOFlIgiga va ularning vazniga boglik. buladi. Buning uchun 11- 12 oylik erkak chkalarning (k.ochiruvchi) tirik vazni 160- 180 kg, jadal texnologiyada 10- 11 oylik erkak chkalarning tirik
..... . . ... ,’....r .. .. ... .. .. ........S x, i.z lіj›«r. r« >— <»—
lik sinalayotgan yosh chuchїtalarning tirik vazni 120-130 kg, jadal texnologiyaga esa 8-9 oylik yosh chkalarning tirik vazni 110-120 kg bulishi kerak.
Podani ta’mirlash uchun eng yaxshi erkak chuchka va ona kadan olingan chuchka bolalari 2 oylik yoshida tanlab olinadi. X.ap 100 bosh ona chuchkadan bolalaganidan keyin almashtirish uchun 120 bosh podani kayta ldiruvchi chuchka bolasi olib kolinadi. Ularning yarmisi uruglantirilguncha puchak kilinadi. Kolgan kismining yar- misi esa birinchi marta bolalagandan keyin puchak kilinadi.
Chuchkalar podasidan jadal foydalanish omillaridan biri po- dadagi erkak (kochiruvchi) ch kalarni gri tanlash, ularni maxsuldorligini xisobga olgan xolda ishlatishdir. Podada 2—3 yoshli erkak chuchkalar — 25-30 %, 3-4 yoshlilari — 20 %, 4-5- yoshlilari
20 % va 5 yoshdan kattalari 25—30 % bulishi tavsiya etiladi. Xua‹alikda sun’iy uruglantirish k.ullanilganda podaning 0,5- 1,0
%, k.ulda uruglantirish kullanilganda 2-3 % naslli erkak chuchkalardan tarkib topadi.
Xujaliklarda bajariladigan naslchilik ishini yaxshi tashkil kilish chekachilik maxsulotlarini kupaytirishning asosiy omili— dir. Tajribalar kursatishicha, nasldor rypyxra 1-2 marta bolala— tish orkali naslining sifati buyicha sinovdan utgan, asosan toza zotli urgochi chuchkalarning 30-35 % i ajratiladi.
X.ap bir podadagi erkak chuchkalarning umumiy podaga nisbatk va bosh soni aniklangandan keyin erkak chuchkalarning yoshi buyicha ona chuchkalarni kochirish meyorini xam belgilash mumkin.
Bir yoshgacha bulgan nasldor erkak chuchk.alarga 10—15 bosh ona chuchka biriktiriladi, ikki yoshdagi erkak chuchkalarga 20-25 bosh, uch va undan katta yoshdagi erkak chuchkalarga 35-40 bosh ona chuchka birik- tiriladi. Xujalikka chuchkalarni sun’iy kochirish uchun k.ulay sha- roit bulsa, bir bosh erkak chkaning urugi bilan 100 boshdan 500 boshgacha ona chuchkalarni uruglantirish mumkin.
Chuchk.a podalarining i›;tisodiy jixatdan asoslangan tarkibi chuchkachilik tarmogida ishlab chikarishning eng afzal vіaklini ta’minlashi lozim.
Xujalikning ishlab chikarish yunalishiga kura ulardagi poda- ning na’munaviy tarkibi kuyidagicha bulishi maksadga muvofik.
22-jadval

Chuchx.achilmx x} kalxklvrida lodviilg xamuxaviy tartibi, %