Ychilikni tashkil etish

Chuchkachilikda mexnatni tashkil etish va rak tulash CHјіchkachilikda ishlab chikarishni tashkil etishda boshlangich

bulim birligi sex xisoblanadi. Bu sexlarga malum miіshorda chorva mollari, ep maydoni, imorat, mashina va mexanizmlar, ish kuchi, mexanizatorlar va zarur mikdorda asbob-uskunalar birikti— riladi.
Ozika yetishtirish uchun biriktirilgan ep maydonlaridan la va zЈgri foydalanish, chorva mollarining bosh sonini saklash va max.sulot yetishtirish rejasini bajarish, ish kuchi va boshka ishlab chikarish vositalaridan foydalanishga sex la javobgardir.
Maxcyc sexlar tarkibida ayrim yosh guruxdagi chuchkalarni bokish buyicha oila jamoalari xam tashkil etiladi. Chuchkachilik buyicha maxsus sex va oila jamoalarning xajmi xujaliklardagi chuchkalar soni, fermaning mexanizatsiyalashganlik darajasi, chekalapni bokish tartibi va chuchkabokarlarning ish tajribalariga kura belgilanadi. X.ap bir chuchkabokar ichki tartib-koidalariga amal kilgan xolda uziga biriktilgan chekalapni zootexnika koidalariga muvofik bokishi, tozalashi, ochik xavoda yayratishi, chumiltirishi, dezinfeksiya kilivІi, ularni uz vaktida kochirishi va bolalatish jarayoniga puxta tayyorlashi kerak.
Chekachilik sexlarida ishlar tobora p mexanizatsiyalashib bo- rayotganligi sababli keyingi yillarda kupgina xujaliklar kalarni guruxlab bokishga dilar. Kichik sexlarda voyaga yetgan
kalarni parvarish kilish va asrash bitta oila jamoasiga topshi— riladi. Iirik sexlarda esa ixtisoslashtirilgan ikkita yoki uchta oila jamoasidan tashkil topgani ma’kul. Bu xolda oila jamoasidan bittasi chuchka bolalarini ona chkalarga eng spi bilan 2 oy emiz- tiradi, 2-4 oylikkacha bolalari bulgan emizikli ona chuchkalarni, podani ta’mirlash uchun ustirilayotgan yosh kalarni bokadi, ik- kinchisi esa burdokiga bok.ilayotgan chkalarni asraydi. Ixtisos- lashtirilgan oila jamoalarning xap birida 100—350 bosh urgochi ka va ularning bolalari yoki burdokiga bokilayotgan 1000-1500, 2000-4000 va undan ortik bosh ka bulishi lozim. Xap bir kabokarga kamida 10-15 boshdan 20-25 boshgacha emizikli ona chuchka yoki kamida 100-150 tadan 200-300 va undan ortik. burdokiga bok.ilayotgan ka bolalarini biriktirish samaralidir. Chekaxona maxsus oxyp va suvdonlar bilan uskunalangan xamda yem—xashak kel— tirib turish ishlari yaxshi lga kuyilgan bulsa, xap kaysi chekabokapga burdokilash uchun 200—300 boshgacha va undan xam kup ka biriktirilishi mumkin. Nlgor xujaliklarda x.ozir ikki sme- nali ishga lmokda. Bu tadbir kalarni burdokiga bok.ishda ay-
niksa yaxshi natija beradi.
Chuchk.achilik xodimlariga olingan maxsulotning mikdori va sifati uchun ish xaki iіvbay-mukofot va capa-mukofot tizimida
lanadi.
Ikki oylikkacha bolalari bulgan ona chuchka bokuvchi kabokarlar mexnatiga chka bolalarining tirik vazni uchun xak lanadi. Masalan, shirkat xujaligida chekalapga karaydigan chuchkabokarlar uchun 25 bosh bolali ona chuchkaga karash meyor kilib belgilangan. Biznes rejada xap bir chkadan 10 tadan chka bolasi olish (ajratish paytida xap bir cheka bolasining urtacha vazni 18 kg bulishi) kuzda tutilgan. Arap parvarishlash davri shartli ra- vishda 2,0 oy deb kabul kilinsa, bunda bir yilda 6,0 marta parva- rishlash tashkil etiladi (12 oy : 2,0 oyga). Yillik maxsulot yetish- tirish meyeri 270,0 sentner (25 ona chuchka x 10 ch ka bolasiga x 18
kg 6,0 parvarishlash) miklorini rejalashtiriladi.
Chuchkabokarning mexnati, ish sharoiti xisobga olinib (mexnat kisman mexanizatsiyalashtirilgan), V razryad bilan tariflanadi. Uning bir kunlik tarif stavkasi 488 sum buladi (2002 yil IV oy- dan ish xakining tarif fondi 178120 sum (488 sum x 365 kun) ga teng. Max.sulot uchun rassenkani xisoblashda ish xaki tarif fondi 25 % oshiriladi va 222650 sum (178120 sum x 1,25) ni tashkil etadi.
Bunda 1 s vazn ortishining rassenka 835 sum 74 tiyin (222650 sum : 270 s) ni tashkil etadi.
Belgilangan rassenkalar keyinchalik mexanizatsiyalashtirish darajasi, ishlab chikarish texnologiyasi va boshka sharoitlar uzgarganda kayta kurib chikiladi. Maxsulot uchun ish xaki, chuchka bolalari onadan ajratilgandan keyin, ya’ni bolalari bor ona chuchkalarga karashning oxirida lanadi.
Chuchkabokarlarga maxsulot uchun uzil-kesil xisob-kitob kilinganiga kadar tarif stavkalari va chuchkalarga karash meyorla- riga kura xisoblangan rassenka buyicha, bolalari bor ona chuchkalarga karagani uchun olinadigan maxsulot xisobidan avans be— riladi. Misolimizda bir bosh chuchka uchun oylik rassenka 593 sum 73 tiyin (488 sum x 365 kun : 12 oy : 25 bosh ) ni tashkil etadi.
Chuchkalarga karash davrida (may, iyun va iyulning yarmi) chuchkabokarlarga urtacha 28 boshdan ona chuchka Јgri kelgan, tirik vazni 38,5 s ortishi bilan 310 bosh chuchka bolalari yetishtirilgan, deb uylaymiz. Asosiy va smenadagi chuchkabokarlarga bolalari bor, ona chkalarga karagani uchun bunak tarikasida 27328 sum (488 sum x 28 bosh x 2 oy) lanadi.
Olingan maxsulot uchun 38,5 s tirik vazn ortganda rassenka buycha ularga 32175 sum 99 tiyin (835 sum 74 tiyin x 38,5 s) lanishi kerak. Demak, chuchkabokarlarga maxsulot uchun 4849,99 sum
(32175,99—27328) kushimcha x.ak lash kerak.
Asosiy va smenadagi chuchk.abokarlar urtasida chuchkalarga karagani uchun ish xaki va maxsulot uchun kushimcha xak ularning ish- lagan vaktiga teng bulinadi. Shu bilan birga smenadagi chekabokaplapra ishlagan vakti uchun lanadigan xak 10% oshiri- ladi.
Bichilgan chkalar va bugoz ona chuchk.alarga karovchi chekabodaplapga, chuchkalarga karagani va ona iuchkalarni bolalashi uchun yaxshi xolatda tayyorlangani uchun x.ak lanadi. Vlapra ish xak.i lash rassenkalari chuchka birkitish meyorlari va IV razryad ish- baychilar tarif stavkasi bilan xisoblangan ish xak.i tarif fondi— dan belgilangan. Bir kunlik tarif stavkasi 415,80 sum (1.04.2002 y.) yiliga esa 151767 sum (415,80 x 365 kun), bundan 10% ona chuchkalarni bolalash uchun topshirgani, kolgani esa chuchkalarga karagani uchun ajratiladi). Ona chuchkalarni uruglatishga tayyorlash va bugozlik davri 135 kun davom etadi. Iil davomida bunday davr-
lar 2,7 martaga teng buladi.
Xujaliklarda chuchkalarni mayda guruxlarga bulib saklash ish- larini bajarish sharoitiga karab, bitga kabokarga 120 bosh ona kara karash meyor kilib belgilangan, deb faraz kilaylik. Bir yilda 2,7 marta almashish bulgan takdirda va 90% uruglantirilganda 292 ona chuchka bolalatishga topshiriladi. Bunda
xak tulash rassenkasi kuyidagicha buladi:

• 
  bolalatish uchun kazilgan xap bir ona chuchka uchun 51 cyri 97 tiyin (15l7d,7 : 292);
  
• 
  bir oyda 1 bosh ona chuchkaga karagani uchun 94 sum 85 tiyin.
  

Chekalapra karovchi chuchkabokar 4,5 oy davomida 140 bosh bichilgan va bugoz chkalarga k.aragan, bulardan 130 boshi bola— lashga kazilgan, deb faraz kilaylik. Belgilangan rassenkalar buyicha asosiy va smenadagi chuchkabokarlarlarga ish xaki kuyidagicha lanadi:

• 
  parvarish kilgani uchun bir oyga 14240,8 sum (101,72 x 140 bosh);
  
• 
  bolalashga ona k.alarni topshirgani uchun 6756 sum 75 tiyin (5197 x 130 bosh).
  

Jami 4,5 oy uchun 57326,85 sum (14240,8 x 4,5 oy — 6756, 75). Erkak chuchk.alarga karovchi chkabokarlar mex.natiga xak,
chkalarga karagani uchun va ona chuchkalarni uruglatgani uchun Јlanishi mumkin. Ularning mexnati VI razryad bilan tariflanadi va kunlik tarif stavkasi 497,07 sum (1.04.2002 y).
Rassenkalar k.uyidagicha xisoblanadi: xujalikka chuchkabo— karlar chuchkalarga karagani uchun ish x.aki lash kabul kilingan.
Bitta chekabokapga meyor buyicha 40 bosh chuchka biriktiril- gan. Bir bosh chuchkaga karash rassenkasi bir oyga 503 sum 97 tiyin (497,07 sum x 365 kun : 35 bosh : 12 oy) ni tashkil etadi.
Burdokiga bok.ilayotgan chkalarga karovchi chekabokaplapga chekalap vazni ortgani uchun mexnat xaki lanadi.
Mexnat kisman mexanizaiiyalashgan va barcha ishlar kulda bajariladigan bulsa, kalarni burdgjiga bokishda band bulgan kabokarlar mexnati IV razryad bila n, inzlab chikarish jarayon— lari tulik mexanizatsiyalashgan takdirda V razryad bilan tarifla—
nadi.
IV razryadning kunlik tarif stavkasi 415 sum 80 tiyin, V raz- ryadniki 455 sum 32 tiyin, shunga kura ish xaki fondi IV razryad uchun l5l7d7 sum (415 sum 80 tiyin x 3t›5 kun) ni va V razryad uchun 166191,8 sum (455,32 x 365 kun) ni tashkil etadi. Maxsulot uchun rassenka xisoblanganda bu fond 25% oshiriladi.

21-bob. Parrandachilnkni tashkil etish

1. 
   Parrandachilikda nxtisoslashtnrish Chorvachilik maxsulotlari ishlab chikarishda parrandachilik
   

iktisodiy jixatdan eng samarali tarmok xisoblanadi.
Xozirgi davrda ishlab chikarishni jadal negizga utkazish par- randachilikda xam tez sur’atlar bilan amalga oshirilmoshta. Xusu- san kayta tashkil etilgan yirik parrandachilik fabrikalari zla sanoat tipidagi korxonalardir.
Iktisodiy jixatdan mustakil xolda tashkil etilgan parrandachilikning samaradorligi tez usmokda, texnika, texnologiya va ishlab chikarishning tashkil etish muttasil takomillashib bor- mokda.
Parrandachilikda maxsulotlarni sanoat asosida ishlab chikarishda asosiy vazifa tarmokning biologik imkoniyatlaridan keng va zЈlik foydalanib kam mexnat va mablaF sarflab, kuprok axoli va bozor talabini kondiradigan tuxum va parranda shti- broyler ishlab chikarishdir.
Parrandachilik fabrikalarida asosan chetdan tashib keltiriladigan ozikalardan foydalaniladi, chunki ularning uz xujaliklarida ozika yetishtirilmaydi. Parrandachilik tarmogi, parrandalarni takror ishlab chikarishni ta’minlash, maxsulot yetishtirish buyicha shartnoma topshiriklarini bajarish va tabiiy
— iktisodiy masalalarni xisobga olgan xolda tuxum yetishtirish, tuxum— sht yetishtirish va nasldor parrandachilik yunalishlari buyicha ixtisoslashgan.