Yengil atletika turlari nechta bo`limdan iborat? Yengil atletika sport turlari

1. 
   Yengil atletika turlari nechta bo`limdan iborat?
   

Yengil atletika sport turlari tuzilishiga ko'ra tsiklik, atsikli -. va aralash turlarga, qandaydir ji~moniy sifatning ko'proq n~ - moyon qilinishi nuqtai nazaridan esa tezlik, kuch, tezlik-kuctI , tezlik chidamliligi, maxsus chidamlilik turlariga bo'linadi. Shuningdek, yengil atletika turlari Olimpiya (0) va noklassi I< (barcha qolganlari) turlarga bo'linadi. Hozirgi kunda OlimpiY2 o'yinlari dasturiga erkaklar uchun yengil atletikaning 24 turi , ayoJlar uchun ,- 22 turi kiritilgan. Btl sport turida ko'p miqdord2 olimpiya mednllari uchun bahslar bo'lib o'tadi. Yengil atletika turlari guruhlarini ko'rib chiqamiz. Yurish - tsiklik tur, u maxsus chidamlilikni namoyon qilishn i taqozo etadi, ham erkaklar, ham ayoJlar o'rtasida o'tkaziladi. Ayollarda: stadionda - 3, 5, 10 km; manejda - 3, 5 k,n; shosseda - 10, 2 km . . Erkaklarda: stadionda - 3, 5, 10, 20 km; manejda - 3 , 5 km; shosseda - 15, 50 km. Olimpiya (0) turlari: crbklarda - 20 va 50 km, ayollarda - 20 km. Yugurish toifalarga ajratiladi: tekis yugurish, to'siqlar oshc::t yugurish, g'ovlardan osha yugurish, estafetali yugurish, kross yugurish. Tekis yugurish - siklik tur, u tezlik (sprint), tezlik chidamliligi (300-600 m), maxsus chidamlilikning namoyon qilinishin i taqozo etndi. Sprint yoki qisqa masofalarga yugurish stadionda va manejdD o'tkaziladi. Masofalar: 30, 60, 100 111 (0), 200 111 (0), erkakla r va ayolbr uchun bir xii. Uzoqqa sprint yugurish stadionda va manejda o'tkaziladi. Masofalar: 300, 400 m (0), 600 In, erkaklar va ayollar UChUll bir xii. Chidamlilik uchun yugurish: - a'rta masofnlar: 800 111 (0), 1000, 1500 In (0), 1 mil - erkaklar va ayollar uchun stadionda va manejda o'tkaziladi; 34 - llZOq masofalar: 3000, 5000 111 (0), 10000 In (0) - stadionlarda (manejlarda - fa qat 3000 111) o'tkaziladi, erkaklar va ayollar llchun bir xiI; - o'ta llZOq masofalar - 15; 21,0975; 42,195 In (0); 100 kin - shosseda o'tbziladi (start va finish stadionda o'tkazilishi mumkin), erkaklar va ayollar uchun bir xiI; - o't:1 uzoq masofalar - bir kechayu-kunduz davom etadigan yugurish, stadionda yoki shosseda o'tkaziladi, ham erkaklar. ham ayollar qatnashadi. Shuningdek, 1000 milga (1609 km) va 1300 milga (uzluksiz yugurishning eng uzoq masofasiga) yugurish bo'yicha musobaqalar o'tkaziladi. G'ovlar osha yugurish - tuzilishiga ko'ra aralash tur, u tezlik, tezlik chidamliligi, chaqqonIik, egiluvchanlikning namoyon qiIinishini taqozo etadi. Erkaklar va ayollar o'rtasida, stadionda va manejda o'tkaziladi. Masofalar: 60, 100 m (0), 400 m (0) ayollarda; 110m (0), 300 111 va 400 In (0) erkaklarda (oxirgi ikki masofa faqat stadionda o'tkaziladi). TO'siqlar osha yugurish - tuzilishiga ko'ra aralash tur, u maxsus chidamliIik, chaqqonlik, egiluvchanlikning namoyon qilinishini taqozo etadi. Erkaklar va ayollarda stadionda hamda manejda o'tkaziladi. Ayollarda masofa - 2000 In (0), erkaklarda masofa - 2000, 3000 m (0). Yaqin orada bu yugurish turi ayollarda ham oIimpiya turiga aylanadi. Estafctali yugurish - tuzilishiga ko'ra aralash tur, u tezlik, tezlik chidamliligi, chaqqonlikning namoyon qilinishini talab etadi. Olimpiya turi hisoblanadigan 4x 1 00 m va 4x400 111 ga yugurishlar erkaklarda va ayollarda stadionda o'tkaziladi. Manejda 4x200 111 va 4x400 m ga estafetali yugurish bo'yicha musobaqaIar erkaklar uchun ham, ayollar uchun ham o'tkaziladi. Shuningdek, stadionda 800, 1000, 1500 m masofalarga va har xii miqdorda musobaqalar o'tkazilishi mumkin. Shahar ko'chalari bo'ylab masofa uzunligi, ishtirokchilar soni va kontingenti har xiI bo'lgan bosqichlar bilan estafetalar (aralash estafetalar - erkaklar va ayollar) o'tkaziladi. Avvallari "shved estafetalari" 35 deb nomlanadigan eSlafetalar keng ommalashgan edi: 800+400+ + 200+ 100 m - erkak larda. 400+ 300+ +200+ 100 m - ayollarda. Kross yugurish kesishgan joy bo'ylab yugurish, aralash tur, u maxsus chidamliJlk, chaqqonlikning namoyon qilinishini taqozo etadi. Har doim o'rmon yoki xiyobon zonasida o'tkaziladi. Erkaklarda masofa - I, 2, 3, 5, 8, 12 km, ayollarda - 1, 2, 3, 4, 6 km. Yengil atletika sakrashlari ikkita guruhga bo'linadi: vertikal to'siq osha sakrashlar va llzunlikka sakrashlar. Birinchi guruhga quyidagilar kiradi: :1) yugurib kelib balandlikka sakrashlar; b) yugurib kelib langarcho'pga tayanib sakrashlar. Ikkinchi guruhga quyidagilar kiradi: a) yugurib kelib uzunlikka sakrash; b) yugurib kelib uch h;]tlab sakrashlar. Yengil atletika sakrashlarining birinchi guruhi: a) yugurib kelib balandlikka sakrash (0) - atsiklik tur, u sportch idan tezlik - k lle h sifat larin i, sakrovchanl ikrii, chaqqonlikni, egiluvchanlikni namoyon qilishni talab etadi. Erkaklar va ayollar uchun stadionda va manejda o'tkaziladi; b) yugurib kclib langarcho'pga tayanib balandlikka sakrash (0) - atsiklIk tm, II sportchidan tczlik-kuch sifatlarini, sakrovchanlikni, cgiluvchanlikni, chaqqonlikni namoyon qilishni talab etadi, yengil atletikanillg eng murakkab texnik turlaridan biri sanaladi. Erkaklar ucillln va ayollar uchun, stadionda va manejda o'tkaziladi. Yengil atletika sakrashlarining ikkinchi guruhi: a) yugurib kelib Ilzunlikka sakrash (0) - tuzilishiga kO'ra aralash turga kiradi, u sportchidan tezlik-kuch, tezlik sifatlarini, egiluvchanlikni, ch:1qqonlikni namoyon qilishni taqozo etadi. Erkaklar va ayollar lIchun, stadion va manejda o'tbziladi; b) yugurib kelih uch hatIab sakrash (0) - atsiklik tur, u sportchidan tezlik-kuch, tezlik sifatlarini, cgiluvchanlikni, chaqqonlikni namoyon qilishni taqozo etadi. Erkaklar va ayollar uchun, stadion va manejda o'tkaziladi. Yengil atletika uJoqtirishlarini quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: \) to'g'ridan Yllgurib kelib aerodinamik xususiyatlarga 36 ega va ega bo'imagall snaryad13rni uloqtirish; 2) snaryadbrni aybna ichidan uloqtirish; 3) snaryadni aybm ichidan itqitish. Boz ustlga, e'tibor qaratish lozimki, uloqtirishbrda tcx111k jihatdan har xii yugurib kelish turini bajarishga ruxsat beriladi, lckin final kuchbnishi taqat qoidalarga asosan bajaribdi. Masalan, nayza, gr:lJlata, to'pni faqat bosh orqasidan, yelb ustldan uloqtirish kerak; diskni faqat yon tomondan uloqtirish mumkin; hosqonni faqat yon tomondan uloqtirish zarur; yadroni sakrab turib va burilishda itqitish, lekin albatta itqitish mumkin. Nayza (0) (granata, to'p) uloqtirish - atsiklik tur, u sportchidan tezlik-kuch sifatbrini, egiluvchanlikni, chaqqonlikni namoyon qili~hni tabb qiladi. Uloqtirish to'g'ridan yugurib kclib bajJribdi, fJqat stJdiondJ o'tbziladi. Nayza aerodinamik xususiYJtbrgJ ega. Disk va bosqon uloqtirish (0) - atsiklik turbr, ubr sportchidan kuch, tczlik-kuch sifatlarini, egiluvchanlikni, chaqqonlikni namoyon qilishni taqozo etadi. Uloqtirishbr aybm ichidan (chekbngall joydall), erkakbr va ayollar tomonidan, faqat stadionda bajaribdi. Disk aerodinamik xususiyatbrga ega. Yadro itqitish (0) - atsiklik tur, u sportchidan kuch, tczlikkuch sifatlarini, chaqqonlikni namoyon qilishni taqozo etadi. Itqitish aylana ichidan (chekbngan joydan), erbkbr va ayollar tomonidan, stadionda V:l manejda bajaribdi. KO'pkurashlar. KO'pkurashning kbssik turbri: erbkbrda - o'nkurash (0), ayollarda - ettlkurash (0). O'nkurash tarkihiga quyidagibr kiradi: 100 111, uzunlik, yadro, babndlik, 400 Ill, I J 0 m g'/o, disk, langarcho'p, nayza, J 500 m. Ayollarda ettikurash tarkibiga quyidagibr kiradi: J 00 m g' /0, yadro, balandlik, 200 tn, uzunlik, nayza, 800 m. Ko'pkumshning noklassik turlariga quyidagilar kiradi: o'smir o'g'il bolalar uchun sakkizkurash (100 m, uzunlik, balandJik, 400 m, 110 In g'/o, langarcho'p, disk, J 500 m); qizbr uchun beshkurash (100 m g'/o, yadro, baJandlik, uzunlik, 800 m). Sport tasnifida quyidagibr belgilangan: ayollarda - beshkurash, 37 to'rtkurash va uchkurash; erkaklarda - to'qqizkurash, yettikurash, oltikurash, beshkurash, to'rtkurash va uchkurash. To'rtkurash avvallari "pionerlar kurashi" deb atalar edi, 11-13 yoshdagi maktab o'quvchilari uchun o'tkaziladi. KO'pkurash tarkibiga kiruvchi turlar sport tasnifida belgilab berilgan, turlami o'zgartirishga yo'l qo'yilmaydi.
2.Qisqa masofaga yugurishda qaysi jismoniy sifatlar rivojlantiradi?
Yugurishning boshlanishi –start. Sprintda yugurishni tezrok boshlashga va kiskarok masofa bulagida tezlikni maksimal ustirishga imkon beradigan past start qo`llaniladi. Past startda yuguruvchi tanasining umumiy ogirilik markazi yuguruvchi qo`lini yulkadan o`zgan zaxoti tayanchdan ancha oldinlab ketgan buladi.
Startdan yanada tezrok chiqish uchun start tirgaklari qo`llaniladi. Ular depsinish uchun mustaxkam tayanch bulishini, oyoqlar joylanishi va tayanch satxlarining kiyalik burchagi doim bir xil bulishini ta`minlaydi. Startning turli xil variantlarida sport tirgaklari qanday joylanishi kursatilgan.
Odatdagi start deb ataluvchi start keng qo`llaniladi. Unda oldingi tirgak start chizigidan 1-1,5 oyoq tagi masofasida, keyingi tirgak esa oldingi tirgakdan boldir-ilik o`zunligi oralagida urnatiladi. Oldingi tirgakning tayanch satxi 45-50<sup>0</sup> , keyingisining satxi 60-80<sup>0</sup> ishlab buladi. Tirgaklarning uklari orasidagi masofa odatda 18-20 sm ga teng buladi. Ayrim yuguruvchilar oldingi tirgakni start chizigidan o`zoklashtirib, tirgaklar orasidagi masofani kiskartiradilar.
Tirgaklarning joylanishiga qarab , tayanch satxlarining kiyalik burchagi ham o`zgaradi: tirgaklar start chiziga yakinlashgan sari bu burchak kichrayadi, tirgaklar start chizigidan o`zoklashgan sari bu burchak ham kattalasha boradi. Tirgaklar urtasidagi masofa va ularning start chizigidan o`zokligi yuguruvchining tana to`zilishiga, uning tezligiga kuchiga va boshqa fazilatlarga bo`gliq. Tayyor turgan xolatda oyoq tizzalarning buqilish burchagi katta ahamiyatga ega. Bu burchakning kattarok bulishi (albatta, ma`lum miqdorda) oyoqlarni tezrok to`g`rilashga, ya`ni depsinishga yordam beradi. Startda tayyor turgan paytda oldingi tirgakka tirilgan oyoqning soni bilan boldiri orasidagi optimal burchak 65-100<sup>0</sup> ga, keyingi tirgakka taralgan oyoq burchagi esa 100-120<sup>0</sup> ga tengdir.
YUguruvchi tpponcha ovozini (trenirovkada esa boshqa ovozni ) eshitgach, darxol oldingi intiladi. Bu harakat qo`llarni odinlatib yuqoriga tez siltash (bukib)bilan boshlanadi. Bu oyoqlarning ham tez harakat qilishiga yordam beradi. Start tirgaklarning depsinish ikkala oyoqda bir vaqtda start tirgaklarning kattik bosish bilan boshlanadi. Bu bosim darxolturli vaqtda bajariladigan boshqa-boshqa ishga ishga aylanib ketadi. Orkadagi oyoq sal to`g`rilab, uning soni tezlik bilan olga o`zatiladi: shu bilan birga oldinga turgan oyoq keskin to`g`rilab ,yuguruvchi tanasini oldinga otib yuboradi. Startdan chiqish vaqtidagi harakatlarni maksimal darajada tez bajarish kerak.
Startdan depsinishda gavda to`g`rilanadi. Startdan chikayotganda butun gavdani tuppa-to`g`ri cho`zib yuborish kuproq foyda berganidek tuyiladi. CHunki bunda gavdaning umumiy ogirlik markazi eng past tushgan bulib, depsinish burchagi nixoyatda utkar bulishi mum kin edi
3. Yengil atletika turi sportni qanaqa sifatlarini rivojlantiradi?
Kuchni rivojlantirish.Kuch ko’paymasa sport mahoratiga etishib bo’lmaydi. Xarakat tezligi hamda chidamlilik va chaqqonlik ko’p jihatdan muskullar kuchiga bog’liq. Muskullar kuchi bosh miya qobig’i faoliyatiga mos keladigan markaziy nerv sistemasining axvoliga muskullarning fiziologik kundalang kesimiga, muskullarda bo’ladigan bioximik protsesslarga, muskullar qo’zg’aluvchanligining o’zgarishiga, ularning charchoqlik darajasiga va boshqa sabablariga bog’liq bo’ladi.
Bundan tashqari, muskul kuchini namoyon qila olish nerv to’qimalarining funktsional imkoniyatini oshirish yo’li bilan ham rivojlantiriladi. Muskul kuchi uning fiziologik kundalang kesimiga to’g’ri proportsional bo’lgani uchun, jismoniy mashqlar ta`sirida muskul massasi ortgan sari muskul kuchi ham ko’paya boradi, shu bilan birga, muskullarda aylanish kuchayadi, modda almashinish yaxshilanadi, energiya beradigan moddalar ko’payadi.
Muskul kuchining bu asosiy tomonlari o’zaro uzviy bog’liqdir.
Biroq mashq va metodlarni, muskul massasini ko’proq oshiradigan yoki nerv to’qimalarining tegishli funktsional imkoniyatlari darajasini oshirib, kuchni namoyon qila olishni yaxshilaydigan qilib tanlash mumkin.
Yengil atletikachilar tanasidagi hamma muskullar kuchli garmonik rivojlangan bo’lish kerak. Lekin tana muskulaturasining rivojlanish darajasiga bo’lgan talab yengil atletikaning turiga bog’liqdir. Uloqtiruvchilarga kuchni hammadan ko’p rivojlantirish kerak bo’lsa, marafonchilarga hammadan kam kuch kerak.
Har qanday yengil atletikachi trenirovkasida albatta kuchni
rivojlantiruvchi mashqlar ishlatiladi. Lekin asosan yengil atletikaning mazkur turini bajarish uchun eng muhim bo’lgan muskullar gruppasini rivojlantirishga e`tibor beriladi. Anchagina ko’p muskul kuchi namoyon qila olishni yaxshilash uchun katta va maksimal kuchlanish metodlari qo’llanadi. Bu muskul tanlab olingan mashqlarni katta va maksimal kuch bilan (maksimaldan 75-100 %) takror-takror bajarish demakdir. Bunda mashqlarda yengil ateltikaning qaysi turida mumkin qadar ko’p kuch sarflashni o’rganib olish maqsad bo’lsa, shu turning yoki shu tur elementining koordinatsion struktura yaxlitligi saqlab qolinadi. Mashqni qiyinlashtira borish (shtanga va snaryadlar og’irligini sakrash balandligini, yugurish tezligini oshira borish) xali bu mashqlarga xos xususiyatdir.
Muskullar massasini oshirish uchun mashqlar to xarakat to’g’riligi buziladigan darajada muskullar charchagancha to’xtovsiz jihatidan, odatda sportchi ixtisos olayotgan yengil atletika turining elementlariga o’xshaydi. Bunda kuch kelish o’rtacha yoki katta (maksimaldan 50-70 %) bo’lishi kerak.
Kuchni rivojlantirish uchun elementar mashqlardan tartib, to yaxlit yengil atletika turiga (sakrash, uloqtirish, startdan tashlanish) qadar har xil dinamik mashqlari, o’z vaznidan foydalanib yoki sherigi qarshiligini engib bajariladigan mashqlar eng ko’p keladi. Bundan tashqari, kuchni statik namoyon qilish qo’llanadi. Og’irligi 2, 5 kg dan ortiq gantellar, 10-15 kg gacha qum bilan to’ldirilgan xaltalar, 2-5 i lik to’ldirma to’plar 16 va 32 kg lik toshlar va shtangalar yuk tariqasida xizmat qiladi.
Og’ir yuk bilan masalan, shtanga bilan bajariladigan mashqlar tananing hamma muskullariga ayniqsa yirik va baquvvat muskul gruppalariga, yengilroq (masalan, to’ldirma to’plar, gantellar) bilan bajariladigan mashqlar esa ayrim muskul gruppalariga ta`sir qiladi.
Trenirovkada og’irlik qo’shib bajariladigan yengil atletika mashqlardan holi og’irroq asboblarni uloqtirishi, yelkaga qum to’ldirilgan (6-12 kg) xalta olib sakrash mashqlari, og’ir (5-6 kg) belbog’ bilan yuqoriga sakrash kabi mashqlardan ham foydalaniladi. Bunaqa mashqlardan xarakatning strukturasi deyarli o’zgarmaydi, lekin atlet odatdagidan ko’proq kuch sarflash kerak bo’ladi. Kuch atlet uchun zarur sharoitga yaqin sharoitda taraqqiy etadi.
Bu metodni og’irlashtirgan asboblar bilan shug’ullanadigan uloqtiruvchilar ko’proq qo’llaydilar. Lekin og’irlik qo’shib bajariladigan mashqlarni boshqa engi atletikachilar ham muvaffaqiyat bilan qo’llashlari mumkin. Masalan, ilmiy tekshirishlar sakrash mashqlarida og’irliklardan foydalanganlarning sakrovchanligi, undan foydalanmaganlarga nisbatda ko’proq ortganini ko’rsatdi. Trenirovkaning tayyorlov davrida yengil atletikachilar og’ir poyafzal kiyib yoki 5-6 kg li belbog’ (qurg’oshin bo’laklaridan yoki pitra solingan brizin belbog’) bog’lab, maxsus mashqlar bajarishlari mumkin.
Og’irliklar bilan bajariladigan yengil atletika mashqlari yordamida ma`lum muskul gruppalari massasini oshirishgina emas, balki juda katta iroda kuchi namoyish qila bilish qobiliyatini ham tarbiyalash mumkin. Bunday mashqlarni mumkin qadar maksimal tezlikda bajarilishi kerak.
Yengil atletikachilar tayyorgarligida statik kuchlanish mashqlarida ham («Izometrik» metod) foydalanadi. Yengil atletikachi masalan, elkasi bilan turnikka tiranib yoki juda ham og’ir shtangani erdan uzish uchun yarim bukik oyoqlarini to’g’rilashga xarakat qilib, mumkin qadar maksimal kuchlanish sarflaydi. Bunday mohiyatga etib turgan statik kuchlanishda, bosh miyaning kuch kelayotgan muskul gruppalariga oid nerv to’qimalariga ayniqsa katta talab qo’yiladi. Tabiiyki, bunday kuchlanishga javoban nerv to’qimalarining funktsional imkoniyatlari ortadi-da, yengil atletikachi yana kam ko’proq kuch bera oladi. Nerv to’qimalarining funktsional imkoniyatlari oshganiga dinamik xarakatlarda ham ko’proq kuchlanish sarflash imkoniyatini beradi.
YAngi boshlovchi yengil atletikachilar gavdadagi hamma muskullarini rivojlantirish uchun ko’proq kuch keladigan xilma-xil jismoniy mashqlar qilishlari kerak. Tayyorligi yaxshi sportchilar tanlab olgan turlarida muvoffaqiyatga erishish qaysi muskul gruppalari kuchi bo’lishini talab qilsa, o’sha muskul gruppalarini rivojlantirishlari kerak. Albatta, ular kuchni rivojlantiruvchi mashqlar bilan o’zlarining umumiy jismoniy tayyorlik darajasini sanab borishlari kerak.
Kuch ko’paytiradigan mashqlar trenirovkaning tayyorlov davrida ko’proq, musobaqa davrida esa kamroq qo’llanadi. Lekin musobaqa davrida hali kuch talab (ko’pincha maksimal kuchlanish talab qiladigan) maxsus mashqlar etarli darajada qoldiriladi. Bu kuch taraqqiyotida erishilgan darajani saqlab qolish uchungina emas, balki uni yanada oshirish uchun ham kerak bo’ladi.
Katta kuchlanish va zo’r kelishi talab kiladigan, kuch rivojlantirishiga mo’ljallangan mashqlarning asosiylari trenirovka mashg’ulotlariga xaftada 3 marta ozroq zo’r keladigan mashqlar esa har mashg’ulotga qo’shiladi. Bundan tashqari kuch o’stiradigan ayrim mashqlarni har ko’ni (uyda) bajarish kerak. Lekin shuni esda tutish kerakki, qaysi mashqda muskul gruppalari oz qatnashsa, shu mashqni shuncha ko’p takrorlash kerak.
Kagta va o’rtacha zo’r berish talab qiluvchi denamik mashqlarning ko’p qismini dozalashining umumiy qoidasi mashqni atlet muskullari charchoq sezguncha mashqni davom ettirish qiyinlashib qolguncha bajarishdan iborat. Bunda charchoq hissini engib davom ettiraverish iloji bor bo’lsa ham, mashq qilishni to’xtatish kerak.
Juda ham og’irlik bilan mashq qilishdan naf chiqishi qiyin, chunki bunda kuch rivoji etarli bo’lmaydi, mashqni takrorlash ham juda ko’payib ketadi. Ko’proq foyda topish uchun mashqlar sekin suratdan boshlab to mumkin qadar maksimal daraja suratgacha me`yorda bajariladi. Xuddi ana shunday vazni har xil yuklar bilan xilma-xil sur`atda mashq kilganda atlet o’z muskullarini idora qila oladigan mazkur yengil atletika turida nihoyatda etar daraja tezlikda maksimal kuch ishlata biladigan bo’ladi.