«Yengil sanoat texnologiyalari» fakulteti «To`qimachilik va yengil sanoat texnologiyasi»

Ishlab chiqarish oqimini tashkiliy-texnologik echimini shakllantirish
Ishlab chikarish jarayonlarining navbatdagi bosqichi bu texnologik o’eratsiyalarni tashkiliy o’eratsiyalarga o‘tish tartibini o‘rnatish va loyixalashtirilayotgan tikuv tsexida ishlab chiqarish oqimi uchun tashkiliy-texnologik sxemasini tuzish, ishchi o‘rinlarini joylashtirish usulini aniklashdir. Ishlab chiqarish oqimini texnologik sxemasi tashkiliy o’eratsiyalaridan iborat. Tashkiliy o’eratsiyalar buyum tikish texnologik tartibi va texnologik jarayon graf modeli “ daraxti ” asosida tuziladi. Tashkiliy o’eratsiyalarni tuzish uchun ma`lum shartlarga rioya qilish zarur. Bu shartlar ikki turga bo‘linadi:

• 
  tashkiliy shartlar;
  
• 
  xisob shartlari.
  

Konveyerli oqimlarda tashkiliy o’eratsiyalarni tuzish uchun kuyidagi tashkiliy shartlarga rioya qilish zarur.

1. 
   Kiyim tikish texnologik tartibi buzilmaslik kerak. Ishlab chiqarish jarayonida mexnat ‘redmetlarini ish o‘rinlariga qayta-qayta kelishiga yo‘l qo‘yilmaslik.
   
2. 
   Tashkiliy o’eratsiyalarni bajarish vaqti ishlab chiqarish oqimini ma`romiga mos yoki karrali bo‘lib, ma`romga nisbatan farq:
   

• 
  kat`iy ma`romli oqimlar uchun ±5÷10 % ;
  
• 
  erkin ma`romli oqimlar uchun -5 ÷ + 15% ortiq ketishiga yo‘l qo‘yilmaslik.
  

3. 
   Ishchilarni malakasidan to‘g‘ri foydalanish zarur, ya`ni bitta tashkiliy o’eratsiyaga razryadlari bir xil yoki yonma-yon turgan razryadli o’eratsiyalarni birlashtirish mumkin.( Masalan: 3 bilan 4, 2 bilan 3, 4 bilan 5). Ba`zan razryadlari xar xil bo‘lgan o’eratsiyalarni birlashtirish.
   
4. 
   Asbob-uskunalardan to‘liq foydalanish zarur. Bitta tashkiliy o’eratsiyaga ixtisos jixatdan ( asbob uskuna) bir xil o’eratsiyalarni birlashtirish mumkin. Ba`zan:
   

- o’eratsiyani davom etish vaqti ma`romdan kam bo‘lgan o’eratsiyalardan turli maxsus mashinalarda ( izma yo‘rmaydigan va tugma qadaydigan va ‘uxta yo‘rmaydigan mashinalarda tikiladiganlarini ) birlashtirishga yo‘l qo‘yiladi;
- tikish mashinaliridagi turli xil ishlarni o‘tirib bajariladigan qo‘l ishlari bilan birlashtirish;
- presslash bilan dazmollash o’eratsiyalarini birlashtirish;
- presslash yoki dazmollash ishlari bilan tik turib bajariladigan
qo‘l ishlarini birlashtirish.

5. 
   Mashinada bajariladigan o’eratsiyalarni tuzishda tashkiliy o’eratsiyaga kiritilgan, texnologik jixatdan xamma o’eratsiyalarni bitta moslamadan foydalanib bajarish mumkinligi xisobga olinadi.
   
6. 
   Juft detallarni tikishda bo‘linmas o’eratsiyalarni bitta tashkiliy o’eratsiyaga kiritish lozim.
   
7. 
   Mashinada bajarildigan o’eratsiyalarni birlashtirishda shu tashkiliy o’eratsiyani bajarishda bir xil turdagi i’dan foydalanishi va tikiliyotgan gazlamaning qalinligi taxminan bir xil bo‘lishi ko‘zda tutiladi.
   

Bundan tashqari, yuqorida qayd etilgandek, tashkiliy o’eratsiyalarni tuzishda uning xisob shartiga rioya qilish zarur.
Ishlab chiqarish oqimida ish bir ma`romda bo‘lishi uchun tashkiliy o’eratsiyalarning davom etish vaqtini ma`romga teng yoki karrali qilib moslanadi. Bu shart kuyidagicha ifodalanadi:
t _t.o.= k * τ
bunda: t _t.o- tashkiliy o’eratsiyani sarf vaqti,s;
k- o’eratsiyani bajaradigan ishchilar soni, ishchi;
τ- ishlab chiqarish jarayonini ishlash ma`romi,s.
Texnologik jixatdan bo‘linmaydigan o’eratsiyalarning davom ztish vaqti turlicha bo‘lgani uchun, ularning vaqtlari yig‘indisini ( tashkiliy o’eratsiyalarni vaqti ) ma`romga teng yoki karrali qilib tanlab olish xar doyim mumkin bo‘lavermaydi. Shuning uchun tashkiliy o’eratsiyalarning vaqti ma`romga nisbatan malum darajada farq qilishi mumkin. Ma`romga nisbatan farq oqim turiga bog‘liq. Tajribaning ko‘rsatishicha, tashkiliy o’eratsiyani vaqtini moslash uchun ularga sarflanadigan vaqt kat`iy ma`romda ishlaydigan konveyerli ishlab chiqarish oqimlarda ±5 % va guruxli agregat ishlab chiqarish oqimlarda, shuniningdek erkin ma`romda ishlaydigan konveyerli ishlab chiqarish oqimlarida – 5% ÷+ 15% ma`romga nisbatan farq bilan xisoblansa unchalik xato bo‘lmaydi. Shunga asosan kat`iy ma`romda ishlaydigan konveyerli ishlab chiqarish oqimlarda o’eratsiyalar vaqtini moslash sharti bir modelli oqimlarda kuyidagicha ifodalanadi:
t _t.o.= ( 0,95÷1,05 ) k * τ
Guruxli agregat ishlab chiqarish va erkin ma`romda ishlaydigan oqimlar uchun
t <sub>t.o.</sub>= ( 0,95÷1,15 ) k * τ
Ko‘‘ modelli qat`iy ma`romla ishlaydigan oqimlar uchun bu shart kuyidagicha bo‘ladi:
t <sub>t.o</sub><sup>1</sup> <sub>+</sub> t <sub>t.o</sub><sup>2</sup> + t <sub>t.o</sub><sup>3</sup>= ( 0,95÷1,05 ) S* k * τ
bu erda:
t <sub>t.o</sub><sup>1</sup> <sub>+</sub> t <sub>t.o</sub><sup>2</sup> + t <sub>t.o</sub><sup>3</sup> – ko‘‘ modelli oqimlarda tashkiliy o’eratsiyaga sarflanadigan vaqt,s;
S- moslash tsikli ( ishlab chiqimida bir vaqtda tikiladigan modellar soni).
Guruxli agregat ishlab chiqarish oqimlar va erkin ma`rom ishlaydigan konveyerli oqimlar uchun:
t _t.o¹ ₊ t _t.o² + t _t.o³= ( 0,95÷1,15 ) S* k * τ
Agar tashkiliy o’eratsiyaning bajarilish vaqti oqimning yo‘l qo‘yish mumkin bo‘lgan farqlar chegarasidagi bitta ma`romga teng bo‘lsa, ya`ni k= 1 bo‘lsa, bunday o’eratsiyani bitta ishchi bajaradi va uni bir ma`romli o’eratsiya deb ataladi.
Agar tashkiliy o’eratsiyaning bajarilish vaqti oqimning yo‘l qo‘yish mumkin bo‘lgan farqlar chegarasidagi ikkita yoki undan ortiq ma`romga teng bo‘lsa, ya`ni 2 yoki undan ortiq bo‘lsa, bunday o’eratsiyani ikkita yoki k qancha bo‘lsa, shuncha ishchi bajaradi va uni karrali o’eratsiya deb ataladi.
Karali o’eratsiyalarni xisoblanganda ishchilar soni trans’ortyor uyalarining soni qoldiksiz bo‘linadigan qilib olinishi kerak (odatda trans’ortyor uyalarining soni 12 ta bo‘ladi. Shu son koldiksiz bo‘linishi uchun xar qaysi tashkiliy o’eratsiya 2, 3, 4 yoki 6 ta ishchiga mo‘ljallanib xisoblanadi).
Qat`tiy ma`romli ishlaydigan konveyerli ishlab chiqarish oqimlar uchun asosiy xisob shartdan tashqari qo‘shimcha xisob sharti aniqlanadi. O’eraratsiyalarni vaqtining moslashning qo‘shimcha sharti tikilayotgan ayrim buyumlar uchun xisoblab to’ilgan vaqtning bitta buyum o‘rtacha vaqtidan farqi xuddi shu konveyer oqimida yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan farqdan ortib ketmasligidan oborat.
Ko‘‘ modelli konveyerli ishlab chiqarish oqimlarida ishchi koveyer tasma uyasidan mexnat ‘redmetlarini olib, unga ishlov berib, yana shu uyaga mexnat ‘redmetlarini qaytarishi kerak. Shuning uchun tashkiliy o’eratsiyalarini moslash bir ‘aytda yuqorida ko‘rilgan asosiy xisob sharti bilan birga qushimcha xisob sharti xam ko‘zda tutulishi kerak.
Max[(t<sub>o</sub><sup>1</sup> );(t<sub>o</sub><sup>2</sup> );...(t<sub>o</sub><sup>n</sup>)]≤L<sub>i.o‘.</sub>* τ / l ­ t<sub>a.f.</sub>
bu erda:
Max[(t<sub>o</sub><sup>1</sup> );(t<sub>o</sub><sup>2</sup> );...(t<sub>o</sub><sup>n</sup>) – tashkiliy o’eratsiyaga modellar bo‘yicha maksimal sarflanadigan vaqt,s ;
L<sub>i.o‘</sub> – ish o‘rinlarining qadami,m;
l- konveyer tasma uyasining qadami,m;
τ- ishlab chiqarish oqimining ma`romi,s;
t_a.f.- ish o‘rindagi turli mayda kamchiliklar( mashina naychasini almashtirish, i’ uzilishi, igna sinishi va x.k.) natijasida o’eratsiyalar vaqtida yuz beradigan amaldagi farq. Bu farq qo‘l ishlari uchun 40-60 s., mashina ishlari uchun 60-90 s ga teng.
Shunday qilib ishlab chiqarish oqimining tashkiliy- texnologik sxemasini (mexnat taxsimotini) tuzish uchun yuqorida qayt etilgan talablarga rioya kilinadi.

Ishlab chiqarish oqimining tashkiliy-texnologik sxemasini tahlil qilish.