Yer osti suvlari va ularning shakllanishi

ZAMINNING YUK KO'TARISH QOBILYATINI ANIQLASH
Turli xil omillar ta‘sirida bo’lgan zamin va poydevorlarning birgalikda ishlashini ta‘minlash ularni loyihalashning asosiy maqsadi hisoblanadi. Inshootlarning bo’zilishi ko’pincha, ularning poydevorlari zaminidagi gruntlar yuk ko’tarish qobiliyatlarining (mustahkamligi va ustivorligining) yo’qotilishi yoki zaminning xaddan tashqari ko’p deformatsiyalanishi natijasida sodir bo’ladi. Bunday xodisani oldini olish uchun poydevorning turi va o’lchamlari zamindagi gruntlarning o’ziga xos xususiyatlariga muvofiq holda tanlanishi lozim.

Zamin va poydevorlarning birgalikda ishlashini ta‘minlash uchun eng avvalo, poydevor tovoni bo’ylab uzatiladigan bosimning zamin bo’ylab imkon boricha tekis taksimlanishiga erishmoq darkor. Chunki bunda poydevor tovoni zaminni barcha qismlarida tekis siqadi (poydevorning zamindan qisman o’zilishi sodir bo’lmaydi), bu esa o’z navbatida zaminning tekis zichlanishi (cho’kishi)ni ta‘minlaydi. Zamin gruntlarining qatlamlari yoki poydevor bilan zamin orasidagi o’zaro siljishlar esa ularning birgalikda ishlashiga salbiy ta‘sir ko’rsatadi.

Zamin va poydevorlarning turini, materiallarini va ularni barpo etish usullarini tanlash inshootlarni loyihalashning eng ma‘suliyatli va murakkab vazifalaridan biridir. Bunda eng avvalo, inshootning vazifasi, konstruktsiyasi, unga ta‘sir qiluvchi yuklarning o’ziga xos tomonlari, qurilish joyining geologik, gidrogeologik va iqlim sharoitlari hisobga olinadi.

Agar zamindagi grunt loyihalanayotgan inshoot shart-sharoitlari uchun ishonchli bo’lsa, undan hech qanday o’zgartirishsiz (tabiiy zamin holida) foydalanish mumkin. Ba‘zan, inshootlarni kuchsiz gruntlar sharoitida ham qurishga to’g’ri keladi va bunda inshootning mustahkamligi, ustivorligi va ishonchliligini ta‘minlash uchun maxsus konstruktiv tadbirlarni qo’llash taqoza etiladi.

Talablarga javob beradigan sun‘iy zaminlarni hosil qilish (kuchsiz gruntlarni zichlashtirish, qotirish yoki ularni ishonchli grunt bilan almashtirish), poydevor tovoni o’lchamlarini oshirish (bosimni kamaytirish maqsadida), poydevor tovonining yotish chuqurligini ishonchli grunt qatlamigacha uzaytirish, qoziqli poydevorlarni qo’llash va boshqalar zamin va poydevorlar tizimini boshqarishning asosiy konstruktiv yechimlari hisoblanadi. U yoki bu konstruktiv yechimni qabul qilish esa, ularning bir necha variantlarini texnik-iqtisodiy taqqoslash asosida amalga oshiriladi.

Inshootning ishonchliligi, uning yer yoki suv ostidagi konstruktsiyasi - poydevorining mustahkamligi, ustivorligi va tashqi muhit ta‘sirlariga bardoshliligiga ham bevosita bog’liqdir. Poydevorning turi, konstruktiv shakli va uni tayyorlashda qo’llaniladigan materiallarni tanlash ham, zaminlarni loyihalashdagi singari turli xil omillarni inobatga olish va variantlarni taqqoslash yo’li bilan amalga oshiriladi.