Yevropa Ittifoqining boshqaruv tuzilmasiga tavsif

Yevropa integratsiyasining birinchi bosqichi
1951-yil 18-aprelda Germaniya, Belgiya, Niderlandiya, Lyuksemburg, Fransiya va Italiya Parijda 50 yil muddatga “Yevropa ko‘mir va po‘lat jamiyati” (ECSC — European Coal and Steel Community) to‘g‘risida shartnoma tuzdi. Shartnoma 1952-yil iyul oyida kuchga kirdi. Uning asosiy vazifalari ko‘mir va po‘latning umumiy bozorini yaratish, ko‘mir va metallurgiya sanoatida ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, mehnat sharoitlarini yaxshilash va bu sohalarda bandlik muammolarini hal qilishdan iborat edi. Shartnoma Yevropada tinchlikni mustahkamlash va xalqlarning birlashishi uchun zamin yaratishga qaratilgan edi. Ko‘mir qazib olish va po‘lat ishlab chiqarishni xalqaro nazoratga o‘tkazish orqali shartnoma taraflari ikkita muammoni hal qildi: milliy iqtisodiyotni modernizatsiya qilishga yordam berdi (keyinchalik bu metallurgiya va og‘ir sanoat uchun asos bo‘lib xizmat qildi) va mamlakatlardan biri yangi urushga tayyorlanish imkoniyatini yo‘q qildi.
Buyuk Britaniya milliy suverenitetini cheklashdan qo‘rqib Yevropa hamjamiyatiga a’zo bo‘lishdan bosh tortdi.
Iqtisodiy integratsiyani chuqurlashtirish maqsadida 1957-yilda xuddi shu olti davlat Yevropa iqtisodiy hamjamiyatini (YeIH, Umumiy bozor) (EEC — European Economic Community) va Yevropa atom energiyasi hamjamiyatini (Euratom — European Atomic Energy Community) tuzdi.
Yevropa hamjamiyatlarining zamonaviy Yevropa Ittifoqiga aylanishi va rivojlanishi jarayoni bir vaqtning o‘zida ko‘payib borayotgan boshqaruv funksiyalarini milliy darajaga (Yevropa integratsiyasi deb ataladigan jarayon yoki davlatlar ittifoqini chuqurlashtirishga) o‘tkazish bilan bir vaqtda tuzilmaviy evolyutsiya va institutsional birlashtirilgan davlatlarning bloklari orqali sodir bo‘ldi. Bu esa Yevropa hamjamiyatlari (va keyinchalik Yevropa Ittifoqi) ishtirokchilari sonini oltidan 28 gacha ko‘payishiga olib keldi.

Yevropa integratsiyasining ikkinchi bosqichi
1960-yil yanvar oyida Buyuk Britaniya va Yevropa iqtisodiy hamjamiyatiga kirmaydigan boshqa davlatlar muqobil tashkilot – Yevropa erkin savdo uyushmasini tuzdi. Ammo Buyuk Britaniya tez orada Yevropa iqtisodiy hamjamiyati yanada samaraliroq birlashma ekanligini anglab etdi va YeIHga qo‘shilishga qaror qildi. Uning ortidan Irlandiya va Daniya ergashdi, ularning iqtisodiyoti Buyuk Britaniya bilan savdoga juda bog‘liq edi.
1961–1963-yildagi birinchi urinish, Fransiya prezidenti de Gollning Yevropa iqtisodiy hamjamiyatiga yangi a’zolarni kiritish to‘g‘risidagi qarorga veto qo‘ygani sababli muvaffaqiyatsiz yakunlandi. 1966–1967-yillardagi qo‘shilish bo‘yicha muzokaralar natijasi ham shunga o‘xshash yakun topdi.
1967-yilda uchta Yevropa hamjamiyati (Yevropa ko‘mir va po‘lat assotsiatsiyasi, Yevropa iqtisodiy hamjamiyati va Atom energiyasi Yevropa hamjamiyati) Yevropa hamjamiyatiga birlashdi.
Bu ish 1969-yilda general Sharl de Goll o‘rnini Jorj Pompidu egallagandan so‘ng boshlandi. Bir necha yillik muzokaralar va qonunlarni moslashtirishdan so‘ng Buyuk Britaniya Yevropa Ittifoqiga 1973-yil 1-yanvarda a’zo bo‘ldi.

Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotining (IHTT) 22 noyabr, seshanba kuni e’lon qilingan yangilangan prognoziga ko‘ra, kelasi yil jahon iqtisodiyoti retsessiyaga yuz tutmaydi, Yevropa davlatlari esa 1970 yildan beri kuzatiladigan eng yomon energetika inqirozidan eng ko‘p zarar ko‘radi.

IHTT tahlilchilari global iqtisodiy o‘sish bu yilgi 3,1 foizdan 2023 yilda 2,2 foizgacha sekinlashishini, keyin esa 2024 yilda 2,7 foizgacha tezlashishini bashorat qilmoqda. «Biz retsessiyani bashorat qilmayapmiz, lekin aniq zaiflashuv davrini kutyapmiz», dedi IHTT rahbari Mattias Kormann.
Tashkilotning ta’kidlashicha, global iqtisodiy pasayish butun dunyo bo‘ylab notekis taqsimlangan va asosiy zarba Yevropaga tushadi, chunki Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi ishbilarmonlik faolligiga ta’sir ko‘rsatdi va energiya narxining ko‘tarilishiga olib keldi.
Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti 19 ta yevrohudud mamlakati iqtisodiyoti joriy yilda 3,3 foizga o‘sishini, keyingi yili esa 0,5 foizga sekinlashishini va 2024 yilda 1,4 foizga o‘sishini kutmoqda.
Tashkilot Germaniya yalpi ichki mahsuloti bo‘yicha o‘z prognozini yaxshilagan, ammo baribir sanoatga yo‘naltirilgan iqtisodiyoti Rossiyadan energiya importiga katta bog‘liq bo‘lgan Germaniyada retsessiya kutilmoqda. Germaniya iqtisodiyoti kelgusi yilda 0,3 foizga qisqaradi, chunki IHTT sentabr oyidagi 0,7 foizga pasayish bo‘yicha o‘z prognozini ko‘tardi.
Fransiya iqtisodiyoti 2023 yilda 0,6 foizga, Italiya iqtisodiyoti 0,2 foizga o‘sadi. IHTT Buyuk Britaniya iqtisodiyoti bo‘yicha o‘z prognozini pasaytirdi – 0,2 foizga o‘sish o‘rniga, endi tahlilchilar 0,4 foizga pasayishni kutmoqda.
Rossiya iqtisodiyoti uchun IHTT tahlilchilari uch yillik retsessiyani bashorat qilmoqda: bu yil 3,9 foizga, keyingi 5,6 foizga va 2024 yilda 0,2 foizga pasayish.
«Pul-kredit siyosati bo‘yicha, aksariyat ilg‘or iqtisodiyotlar va ko‘plab rivojlanayotgan bozorlarda inflatsiya kutilmalarini ishonchli tarzda ushlab turish uchun uni yanada qat’iylashtirish kerak», - deya ogohlantirdi Kormann.