Yevropaning iqlimi va ichki suvlari

Yevropa iqlimining o‘ziga xos belgilari

Qattiq geografik nuqtai nazardan, Evropa haqiqatan ham mustaqil qit’a emas, balki Osiyoni ham o‘z ichiga olgan Yevropa qit’asining bir qismidir. Biroq, Evropa hali ham mustaqil qit’a sifatida qaraladi.
Ko‘p miqdordagi suv havzalariga kirish imkoniga ega bo‘lgan Evropa qit’asi Osiyodan Rossiyadagi Ural tog‘lari, shuningdek, Kaspiy va Qora dengizlar bilan ajralib turadi. Materik Afrikadan O‘rta er dengizi orqali ajratilgan.
Janubi-markaziy Evropada joylashgan bu tog‘lar janubiy Frantsiya qirg‘oqlaridan (Monako yaqinida) Shveytsariya, Shimoliy Italiya va Avstriya orqali, so‘ngra Sloveniya, Xorvatiya, Bosniya va Gertsegovina orqali 1100 kilometrdan ortiqroqqa cho‘zilgan va Adriatik qirg‘oqlari yaqinida Albaniyada tugaydi. .
Ajoyib landshaftlari, muzliklari, ko‘llari va vodiylari bilan mashhur. eng yaxshi sharoitlar chang‘i uchish uchun sayyorada Alp tog‘lari ko‘plab daryolar va irmoqlarning, jumladan Dunay, Po, Reyn va Ronaning manbai hisoblanadi.
Italiyaning deyarli barcha daryolari, jumladan, Arno, Tiber va Volturno oʻz boshli boʻlgan Apennin togʻlari uzunligi 1350 km boʻlib, Italiyaning oʻzagi boʻlib, Apennin (Italiya) yarim orolining butun uzunligi boʻylab choʻzilgan va shu yerda tugaydi. Sitsiliya oroli.
Bu tog‘lar Serbiya hududidan boshlanib, butun Bolgariya bo‘ylab tarqaladi. Bu togʻ tizimining baʼzi shoxlari Albaniya, Gretsiya va Makedoniya hududidan oʻtadi.
Ushbu tog‘tizimidagi eng mashhur tog‘ Olympus bo‘lib, Gretsiyadagi eng baland va ta’sirchan tog‘ bo‘lib, uning balandligi 2918 m.
Evropaning janubi-sharqiy qismida joylashgan va tog‘lar bilan o‘ralgan bu tekislikda bir nechta kichik o‘rmonlar va bir nechta katta o‘tloqlar mavjud. Uning o‘rtacha balandligi atigi 100 metr va sharoitlar ko‘pincha quruq, shuning uchun
Sharqiy Evropada joylashgan bu tog‘tizmasi bir nechta daryolarning manbai: Dnestr, Tisza va Vistula. Ular Slovakiya va janubiy Polsha o‘rtasidagi tabiiy chegarani tashkil qiladi va Ukraina va Ruminiyagacha cho‘ziladi.
Eng baland joyi - Gerlachovskiy Shtit, shimoliy Slovakiya, 2655 m.
Meseta (shuningdek, Iberiya Meseta yoki Kastiliya tog‘lari deb ataladi) Ispaniyaning butun hududining deyarli yarmini egallaydi. Bu baland plato shimolda dengiz sathidan 700 m, janubda esa 600 m balandlikda joylashgan.
Plato bir qancha togʻ tizmalari bilan oʻralgan, shimolda Kantabriya togʻlari, Syerra-de-Gata va Syerra-de-Gvadarrama, janubda Serra-Morena va Syerra-Nevada. Bu tog‘lar Mesetani Kosta-Verde, Ebro vodiysi, O‘rta er dengizi va Andalusiyadan ajratib turadi.
Yevropa iqlimida bu materik maydonining juda kattaligi bilan bog‘liq xususiyatlar yaqqol aks etgan. Materik asosiy qismining ekvator bilan Shimoliy qutb iy doira oralig‘ida joylashganligi, sharqiy va markaziy qismlarning yaxlit ekanligi, g‘arbiy va janubiy qismlarining esa parchalanganligi, okean havzalarining ta’siri, orografiyasining murakkabligi Yevropa iqlim sharoitining nihoyatda xilma-xil bo‘liShiga olib kelgan. Yevropada yillik yalpi radiatsiya quyidagi miqdorlarda o‘zgaradi: u Arktika orollarida 60 kkalga, Yevropaning g‘arbiy qismida 70-140 kkalga, Osiyoning janubi va janubi-Sharqida 120-180 kkalga teng, Arabiston yarim orolida esa Yer yuzidagi eng katta miqdorga, ya’ni 200-220 kkalga teng. Yevropada yillik radiatsiya balansi 10 kkaldan 80 kkalgacha o‘zgaradi.
Yevropa va uning atrofidagi okean havzalarining yanvar izobarlari kartasida quyidagi barik oblastlar (bosim oblastlari) yaqqol ajralib turadi. Atlantika okeanining Shimoliy qismida past bosimli berk oblast (Shimoliy Atlantika yoki Islandiya minimumi) mavjud, bu past bosim oblasti Shimoliy Atlantika iliq oqimining ta’siri va Shimoliy Amerika qirg‘oqlaridan Sharqqa tomon harakat qiluvchi past bosimli siklonlarning tez-tez o‘tishi bilan bog‘liqdir. Iliq oqim tarmog‘ining ta’siri va dengizlar quruqlik ichiga chuqur kirib kelganligi munosabati bilan past bosim Shimoliy Muz okeanining janubiy qismi hamda Yevropaning g‘arbiy sohiliga ham yoyiladi.
Janubroqda, 30° Sh. k. paralleli yaqinida Yuqori bosim oblasti (Shimoliy Atlantika yoki Azor maksimumi) bor; u shimoliy yarimshardagi baland bosimli subtropik zonaning bir qismidir. Bu barik oblastlarning o‘zaro ta’siri Yevropada meteorologik sharoitning qaror topishida ayniqsa katta ahamiyatra egadir. Azor antitsiklonining shimoliy va sharqiy chekkasi bo‘ylab harakat qiluvchi havo massalari shimoliy Atlantika bilan Yevropaning g‘arbiy chekkasidagi past bosim oblastiga kelib qo‘shiladi va mo‘tadil mintaqada g‘arbiy va janubi - g‘arbiy yo‘naliShdagi siklon shamollari sistemasini hosil qiladi; bu siklon Shamollari nisbatan iliq okeandan materikka tomon esib, ko‘p miqdorda yog‘in keltiradi. Bu vaqtda qutbiy kengliklarda sharqdan esuvchi shamollar ustun turadi.
Yevropada siklonlar o‘tganda havoni bulut qoplab yomg‘ir yoki ho‘l qor yog‘adi, bunday ob-havo g‘arbiy Yevropaning qiShi uchun tipikdir. Ko‘pincha o‘rtacha kengliklarning dengiz havosidan so‘ng Arktika havosi kirib kelib, temperaturaning keskin pasayiShiga va yog‘inlarning kamayiShiga sabab bo‘ladi. Arktika xavosi janubga yoyiladi, biroq Yevropaning janubiy qismiga kamroq kirib keladi, chunki uni kenglik yo‘naliShidagi tog‘ tizmalari to‘sib qoladi. Sharqqa tomon Arktika havosi ichkariroqqa kirib keladi va uzoq saqlanib turadi.
G‘arbiy havo massalari materik ustidan o‘tganda soviydi va quruqlashadi. Osiyoning ichki rayonlari ustida atmosferaning Yer yuzidagi pastki qismlari sovishi natijasida antitsiklon oblasti vujudga keladi. G‘arbdan kelayotgan transformatsiyalashgan havo massalari bu antitsiklonga kelib, uni yanada kuchaytiradi. Bunda Osiyo ichki qismlari orografiyasining ta’siri ham seziladi: antitsiklon vujudga keladigan oblastdan janubroqda qad ko‘targan baland tog‘lar sovuq havo massalarining yoyilishiga to‘sqinlik qiladi va bu havo massalarining nisbatan kichik territoriyada to‘planishiga imkon beradi. Bu barcha protsesslarning o‘zaro ta’siri natijasida qishda Yevropaning ichki qismlari ustida Yer yuzidagi eng katta yuqori bosim oblasti-Osiyo kvazistatsionar maksimumi vujudga keladi.