Yillarga mO’ljallangan O’zbekiston Respublikasining bank tizimini isloҳ qilish strategiyasi tO’grisida

O’zbekiston Res’ublikasi Markaziy bankining maqsadi va

faoliyati asoslari


Markaziy bank bank tizimining bosh banki bO’lib, ‘ul-kredit siyosatini, emissiya jarayonlarini olib boradi va milliy ‘ulning barqarorligini tahminlovchi muassasadir. 1995 yil 21 dekabrda «O’zbekiston Res’ublikasining Markaziy banki tO’grisida» gi Qonuni qabul qilindi.
Markaziy bank maqomi va maqsadlari «O’zbekiston Res’ublikasining Markaziy Banki tO’grisida»gi Qonunning 1-moddasida belgilangan:
«O’zbekiston Res’ublikasi Markaziy Banki yuridik shaxs bO’lib, faqat davlat mulki ҳisoblanadi. O’zbekiston Res’ublikasi Markaziy Banki - iqtisodiy jiҳatdan mustaqil muassasa, O’z ҳarajatlarini O’zining daromadlari ҳisobidan amalga oshiradi, O’zbekiston Res’ublikasi Davlat gerbining tasviri tushirilgan va O’z nomi yozilgan muҳrga ega.»
Qonunning 3-moddasida «Markaziy bankning bosh maqsadi milliy valyutaning barqarorligini tahminlashdan iborat» deb qayd qilinadi. Narxlarning barqarorligini tahminlash va milliy ‘ul birligini xorijiy valyuta bozorlarida ayirboshlash kursining barqaror bO’lishiga erishishni kO’zda tutuvchi bu maqsad davlatning iqtisodiy siyosatida O’zbekiston Res’ublikasi Markaziy bankning O’rini juda muҳim ekanligini belgilaydi.
Mamlakatda ‘ul muomalasi samarali bO’lishi va moliya muassasalari faoliyatining ishonchliligi ‘ul-kredit ҳamda valyuta siyoati strategiyasi va taktikasini ishlab chiqish ҳamda amalga oshirishdagi uning mustaqilligini xuquqiy jiҳatdan mustaҳkamlash zarurligini taqozo etadi. Mamlakat xalq xO’jaligini kreditlash kO’rsatkichlarini tijorat banklarini qayta moliyalashga doir kredit ҳajmlarini va foiz stavkalarini belgilash yO’li bilan tartibga solish, valyuta-kredit siyosatini amalga oshirish, tijorat banklari faoliyatini nazorat qilish, O’zbekiston Res’ublikasi Markaziy bankining mustaqil siyosati soҳasi bO’lib ҳisoblanadi. Mustaqil siyosat esa ‘ul va valyuta bozorida yuzaga kelayotgan vaziyatni, ichki bozordagi makroiqtisodiy shart-sharoitni, tashqi omillarni taҳlil qilish asosida amalga oshiradi. Bu ҳolat Qonunning 6-moddasida «Markaziy bank O’z vakolatlari doirasida qaror qabul qilishda mustaqildir» deb tasdiqlangan. O’zbekiston Res’ublikasi Markaziy banki O’zbekiston Res’ublikasi Oliy Majlisiga ҳisobot beradi. Oliy Majlis O’zbekiston Res’ublikasi ‘rezidentining tavsiyasi bilan O’zbekiston Res’ublikasi Markaziy banki raisini tayinlaydi va lavozimidan ozod qiladi.
Qonunning 2-moddasiga muvofiq O’zbekiston Res’ublikasi Markaziy banki yuridik shaxs sifatida kO’chmas mulk va moliyaviy resurslarga egalik qiladi. Bu ҳol uning moliyaviy mustaqilligini mustaҳkamlaydi va mustaqil ‘ul-kredit siyosatini samarali O’tkazish imkoniyatini beradi.Narxlarga va ayirboshlash kurslariga tahsir kO’rsatadigan ҳamda O’zbekiston Res’ublikasi Markaziy bankning bevosita nazorati va tahsirida bO’lmagan turli omillar O’zbekiston Res’ublikasi Markaziy bankining asosiy maqsadiga erishishini murakkablashtirishi mumkin. SHunga qaramay, chet eltajribasi kO’rsatadiki, aynan Markaziy bank makroiqtisodiy jarayonlarning rivojlanish yO’nalishini, birinchi galda, ‘ulning qadrsizlanish surhatini va valyuta kursini belgilashni idora qiladi.
Qonunda O’zbekiston Res’ublikasi Markaziy bankiga vakolatlar berish bilan bir qatorda, uning uchun tahqiqlangan faoliyat turlari ҳam aniq belgilab berilgan. Masalan, O’zbekiston Res’ublikasi Markaziy bankiga tijorat faoliyati bilan shugullanish, muassasa yoki tashkilotlarga moliyaviy yordam kO’rsatish tahqiqlanadi.
O’zbekiston Res’ublikasi Markaziy bankiga korxona va tashkilotlar faoliyatida bank ҳamda yuridik shaxslar sifatida ishtirok qilishga ruxsat etilmaydi. O’zbekiston Res’ublikasi Markaziy bank O’z vakolatlaridan foydalanishda barcha yuridik shaxslarni baravar kO’rishi lozim.