Yonish jarayonlari hisobi reja

YONISH JARAYONLARI HISOBI 

 

Reja: 

 

1.

 

Yoqilgʻi yonishi uchun kerak boʻladigan havo miqdori 

2.

 

Yonish mahsulotlari tarkibi va hajmi 

 

1.Yoqilgʻi yonishi uchun kerak boʻladigan havo miqdori 

 

1  kg  qattiq  yoki  suyuq  yoqilgʻi  yonishi  uchun  kerak  boʻladigan  nazariy 

kislorod  miqdori  yoqilgʻi  tarkibiga  kiradigan  elementlar  oksidlanishi  reaktsiyasi 

uchun stexiometrik nisbatlar asosida hisoblanadi. 

1 kg yoqilgʻi yonishi uchun talab qilinadigan kislorod miqdori L

yoq

 

(kg) 

 

L

yoq

 = (8/3S

i

 + 8N

i

 + S

i

 

uch

 - O

i

) / 100 ,                                (1) 

 

bunda S

i

, N

i

, S

i

, O

i

 – yoqilgʻidagi elementlar tarkibining massaviy foizlari.  

Faraz qilinadiki yoqilgʻi tarkibidagi kislorod yonishda toʻliq sarf qilinadi.  

Yoqilgʻini yoqishda toza kislorod emas, balki havo kiritiladi, qaysiki tarkibiga 

massa  boʻyicha  23,2  %  kislorod  kiradi.  U  holda  1  kg  yoqilgʻini  toʻliq  yonishi 

uchun nazariy kerak boʻladigan havo miqdori  L

o 

(kg),  

 

L

o 

= (8/3S

i

 + 8N

i

 + S

i

uch

 - O

i

) / 23,2 ,                                  (2) 

 

Agar havo miqdorini hajmiy birliklarda ifodalash kerak boʻlsa, (2) tenglamani 

normal sharoitlar  uchun havo zichligiga (harorat O 

o

S, bosim 101,3 kPa da zichlik 

1,293  kg/m

3

  ga  teng)  boʻlinadi.  U  holda  kerak  boʻladigan  nazariy  havo  miqdori 

(m

3

) quyidagi koʻrinishda ifodalanadi:   

 

L

o 

= (8/3S

i

 + 8N

i

 + S

i

uch

 - O

i

) / (23,2·1,293) = (8/3S

i

 + 8N

i

 + S

i

uch

 - O

i

) / 30       (3)  

 

Gaz  yoqilgʻi  yonishi uchun  kerak boʻladigan  nazariy  havo  miqdorini hajmiy 

tarkib boʻyicha aniqlanadi: 

 

L

o 

=  (0,5(SO + N

2

)) + (n +m / 4)C

n

H

m

 – O

2

 / 21,                        (4) 

 

bunda  n  - uglerod atomlari soni;  m  - vodorod atomlari soni; 21 – havodagi 

kislorodning hajmiy tarkibi. 

Yoqilgʻining  yonishi  uchun  real  sharoitlarda  haqiqiy  havo  miqdori  odatda 

nazariyga nisbatan biroz koʻp. Yoqilgʻi yonishi uchun sarflanadigan haqiqiy havo 

miqdorining  nazariy  kerak  boʻladigan  miqdoriga  nisbati  ortiqcha  havo 

koeffitsienti (α) deyiladi, ya’ni 

α = L

h.h

 / L

o

  ,                                                  (5) 

bundan 

 L

h.h 

= α L

o

. 

Ortiqcha  havo  koeffitsienti  kattaligi ishlatiladigan  yoqilgʻi  turiga,  uni  yoqish 

sharoitiga, 

oʻtxona  uskunasi  yoki  dvigatel  konstruktsiyasiga  bogʻliq  

(α  =  1,05....1,06).  Oʻtxona,  dvigatel  yoki  yonish  uskunasi  qanchalik  takomil-

lashgan boʻlsa, ortiqcha havo shunchalik kam boʻladi. 

Agar  yonish  jarayoni  ancha  past  ortiqcha  havo  koeffitsienti  bilan  kechsa, 

shunchalik  uning  qiymati  optimal,  lekin  yoqilgʻi  sarfi  oshganligi  uning  toʻliq 

boʻlmagan  yonishi  hisobiga  boʻlishi  kuzatiladi.  α  ning  ortiqcha  qiymatlarida 

ortiqcha havoni qizdirishga issiqlik yoʻqolishlari kuzatila-di. 

 

2.Yonish mahsulotlari tarkibi va hajmi 

 

Amaliyotda  gaz  va  tutun  haydaladigan  quvurlarini  toʻgʻri  hisoblash  va  tutun 

suruvchi  jihozni  tanlash  uchun  yoqilgʻi  yonishida  hosil  boʻladigan,  ishlatilgan 

gazlar  miqdorini  bilish  kerak.  Buning  uchun  yonish  mahsulotlari  miqdorini 

yoqilgʻi  massasi  birligiga  ya’ni  1kg  qattiq  yoki  suyuq  yoqilgʻiga  va  1m

3

  (normal 

sharoitlarda) miqdorli gazlarga keltiriladi.  

Tahminiy  baholashlar  uchun  hisoblashlarda  qattiq  va  suyuq  yoqilgʻi  yonish 

mahsulotlari  hajmi  haqiqatda  yoqilgʻi  yonishiga  ketgan  havo  hajmiga  teng,  gaz 

yoqilgʻilari  uchun  esa  haqiqatda  berilgan  havo  miqdoriga  qoʻshilgan  1  m

3

  gazga 

teng.  Bu  shu  bilan  bogʻliqki,  tutun  gazlarining  asosiy  tashkil  etuvchisining  hajmi 

(azot  va  “ortiqcha”  kislorod)  yonishda  oʻzgarmaydi.  Biroq  shuni  nazarda  tutish 

lozimki,  haqiqatda  qattiq  yoqilgʻini  yoqishda  uning  tarkibidagi  namlikning 

bugʻlanishi  va  yoqilgʻi  vodorodi  yonishida  bugʻ  hosil  boʻlishi  hisobiga  yonish 

mahsulotlari hajmi haqiqiy havo miqdoridan 13...20 % ga koʻp. 

Yoqilgʻining  toʻliq  yonishida  tutun  gazlari  quyidagi  kom’onentlardan: 

uglerod va oltingugurt yonishida olinadigan SO

2

 va SO

2

 gazlari; yoqilgʻi vodorodi 

yonishi  va  yoqilgʻidagi  namlikning  bugʻlanishida  hosil  boʻladigan  suv  bugʻi;  

oʻtxonaga havo bilan kiradigan azot gazi; yonishda ishlatilgan kislorod gazlaridan 

iborat boʻladi. 

Demak, yonish mahsulotlari hajmi 

 

    .                                 (6)  

 

Odatda  tutun  gazlarining  ximiyaviy  tahlili  oʻtkazilganda  uch  atomli  gazlar 

SO

2

 va SO

2 

tarkibi birgalikda aniqlanadi, shuning uchun ularning yigʻindi miqdori 

RO

2

 bilan belgilanadi: 

 

RO

2 

 =  SO

2

 + SO

2

                                                (7) 

 

Toʻliq yonishda hosil boʻladigan gazlar hajmi 

 

 

  

   

  

 

   

 

 

 

        

 

              

 

   

                   (8) 

 

bunda  

      

 

- havodagi azot; 

            

 

 - ortiqcha kislorod. 

 

2

2

2

2

2

O

N

O

H

SO

co

V

V

V

V

V









1kmol C va S (mos holda 12 va 32kg)ni yoqishda 1kmoldan CO

2

 va SO

2

 hosil 

boʻladi.  1kmol  gaz  hajmi  normal  sharoitlarda  22,4m

3

ga  teng,  demak,  uch  atomli 

gazlar hajmi 

 

                     (9) 

 

1kg  vodorod  yonishida  9  kg  suv  hosil  boʻlishini,  bugʻning  zichligi  normal 

sharoitlarda  18/22,4  =  0,805kg/m

3

ga  teng  ekanligini  hisobga  olib,  yozishimiz 

mumkin: 

       (10) 

 

Masalalar. 

 

1.  Chеlyabinsk  B3  markali  koʻmirining  yonuvchi  massaviy  tarkibi:  C

yo

=71,1%, 

H

yo

=5,3%, S

yo

=1,9%, N

yo

=1,7%, O

yo

=20,0%, quruq massaning kulligi A

q

=36% va 

ishchi namligi W

i

=18% boʻlsa, ishchi massaviy tarkibi aniqlansin. 

 

Yechish:  

Oʻtkazib  hisoblash  koeffitsiеntlari  2-jadvaldan  foydalanib,  yoqilgʻi  ishchi 

massasining kulliligini aniqlaymiz: 

 

А

i

 = А

q

 

100

W

100

i



= 36∙ 

100

18

100



 = 29,5 % 

va yoqilgʻining ishchi massasining tarkibini topamiz: 

 

С

i

 = С

yo

 

100

)

W

(А

100

i

i





= 71,1 ∙ 

100

)

0

,

18

(29,5

100





 = 37,3 % 

 

Н

i

 = Н

yo

 

100

)

W

(А

100

i

i





= 5,3 ∙ 

100

)

0

,

18

(29,5

100





 = 2,8 % 

 

S

i

l

 = S

yo

1

 

100

)

W

(А

100

i

i





= 1,9 ∙ 

100

)

0

,

18

(29,5

100





 = 1,0 % 

 

N

i

 = N

yo

 

100

)

W

(А

100

i

i





= 1,7 ∙ 

100

)

0

,

18

(29,5

100





 = 0,9 % 

 

О

i

 = О

yo

 

100

)

W

(А

100

i

i





= 20,0 ∙ 

100

)

0

,

18

(29,5

100





 = 10,5 % 

)

375

,

0

(

0168

,

0

4

,

22

)

32

/

01

,

0

12

/

01

,

0

(

2

2

2

u

уч

u

u

уч

u

SO

CO

RO

S

C

S

C

V

V

V

















u

u

u

u

O

H

W

H

W

H

V

0124

,

0

111

,

0

805

,

0

/

85

,

0

/

9

01

,

0

2











Xisoblashlarni aniqligini tеkshirish uchun yoqilgʻi ishchi massasi tarkibidagi 

elеmеntlarni qoʻshib chiqamiz: 

 

С

i

 + Н

i

 + S

i

l

 + N

i

 + О

i

 + A

i

 + W

i

 = 37,3+2,8+1,0+0,9+10,5+29,5+18 = 100 % 

 

2.Tarkibi  C

i

  =  83  %  ;  H

i

  =  10,4  %  ;  S

i

  =  2,8  %;  O

i

  =  0,7  %  ;  A

i

  =0,1  %;        

W

i

  =  3,0  %    boʻlgan  1  kg  yuqori  oltingugurtli  mazut  toʻliq  yonganda  hosil 

boʻladigan va oʻtxonadan chiqayotgan yonish mahsulotlari entalpiyasini aniqlang. 

Gazlarning  oʻtxonadan  chiqish  harorati 



  =  1000 

0

С,  oʻtxonadagi  ortiqcha  havo 

koeffitsienti 



 = 1,15.  

Yechish. 

1 kg mazut toʻliq yonishi uchun zarur boʻlgan havoning nazariy  miqdorini 

aniqlaymiz 

кg

m

O

H

S

C

V

i

i

i

i

о

h

/

2

,

10

7

,

0

0333

,

0

4

,

10

265

,

0

)

8

,

2

375

,

0

83

(

0889

,

0

0333

,

0

265

,

0

)

375

,

0

(

0889

,

0

3



























 

Yonish mahsulotlari hajmi: 

кg

m

S

C

V

i

i

RO

/

57

,

1

)

8

,

2

375

,

0

83

(

0187

,

0

)

375

,

0

(

0187

,

0

3

2













 

кg

m

N

V

V

i

о

h

о

N

о

/

05

,

8

0

008

,

0

2

,

10

79

,

0

008

,

0

79

,

0

3

2















 

кg

m

V

W

H

V

о

h

i

i

о

O

H

/

35

,

1

2

,

10

0161

,

0

3

0124

,

0

4

,

10

111

,

0

0161

,

0

0124

,

0

111

,

0

3

2























 

 



=1 va 



g

 = 1000 

0

C da yonish mahsulotlari entalpiyasi: 

кg

кJ

C

V

C

V

С

V

I

g

O

H

o

O

H

N

o

N

СО

RO

о

ch

/

16905

1000

)

72

,

1

35

,

1

39

,

1

05

,

8

2

,

2

57

,

1

(

)

(

2

2

2

2

2

2



































 



 = 1 boʻlganda havoning entalpiyasi: 

кg

кJ

C

V

I

h

о

h

о

h

/

13260

1000

3

,

1

2

,

10

)

(













 

yonish mahsulotlarining oʻtxonadan chiqishdagi entalpiyasi:  

кg

кJ

I

I

I

о

h

о

ch

/

18965

13260

)

1

15

,

1

(

16905

)

1

(



















 

3.  Yonuvchi  massaviy  tarkibdagi  C

yo

  =  78,5%;  H

yo

  =  5,6  %;  S=0,4  %;  

N

yo

 = 2,5% ; O

yo

 = 13,0 %, quruq massaning kukuni A

q

 = 15,0% va ishchi namlik 

W

i 

= 12,0 % kuznеts D markali koʻmirining ishchi massaviy quyi va yuqori yonish 

issiqligini aniqlang. 

 

Yechish: 

Yoqilgʻining  ishchi  massaviy  kukuni  oʻtkazib  hisoblash  koeffitsiеntlari  

2-jadvaldan foydalanib aniqlaymiz. 

А

i

 = А

q

 

100

W

100

i



= 15 

100

0

,

12

100



 = 13,2 % 

va ishchi massaviy tarkibi: 

С

i

 = С

yo

 

100

)

W

(А

100

i

i





= 78,5∙

100

)

0

,

12

(13,2

100





= 58,7 % 

Н

i

 = Н

yo

 

100

)

W

(А

100

i

i





= 5,6∙

100

)

0

,

12

(13,2

100





= 4,2 % 

S

i

u

 = S

yo

u

 

100

)

W

(А

100

i

i





= 0,4∙

100

)

0

,

12

(13,2

100





 = 0,3 % 

N

i

 = N

yo

 

100

)

W

(А

100

i

i





= 2,5∙

100

)

0

,

12

(13,2

100





 = 1,9 % 

О

i

 = О

yo

 

100

)

W

(А

100

i

i





= 13,0∙

100

)

0

,

12

(13,2

100





 = 9,7 %. 

Yoqilgʻining ishchi massaviy quyi yonish issiqligi ifodadan 

Q

i

q

= 338 С

i

 + 1025Н

i

 – 108,5 (О

i

 -S

i

l

) - 25 W

i

 = 338∙58,7 + 1025∙4,2 – 108,5(9,7-

0,3) – 25∙12 = 22825 кJ/кg. 

Yuqori yonish issiqligi  

 

Q

i

yu

= Q

i

q

+225 Н

i

 +25 W

i 

=22825+225∙4,2 + 25∙12,0 = 24070 кJ/кg. 

 

Uyga vazifa 

4. Agar Kisеlov G markali koʻmirining ishchi massaviy tarkibi: C

i

 = 48,5 %,  

H

i

 = 3,6 %, S = 6,1 %, N

i

 = 0,8 %, O

i

 = 4,0 %; quruq massasining kulliligi A

q

 = 

33,0% va ishchi namligi W

i

 = 18% boʻlsa, yonuvchi massaviy tarkibi aniqlansin. 

 

Javob: S

yo

 = 77%; N

yo

 = 5,7 %; S=9,7 %; N

yo

 = 1,3% ; O

yo

 = 6,3 %. 

 

5. Kuznеtskiy D markali koʻmirining yonuvchi massaviy tarkibi C

yo

 = 78,5 %,  

H

yo

  =  5,6  %,  S  =  0,4  %,  N

yo

  =  2,5  %,  O

yo

  =  13,0  %,  quruq  massaning  kulligi  

A

q

 = 15 % va ishchi namligi W

i

 = 12,0% boʻlsa, ishchi massviy tarkibi aniqlansin. 

 

Javob: C

i

 = 58,7 %, H

i

 = 4,2 %, S= 0,3 %, N

i

 = 1,9 %, O

i

 = 9,7 %; A

i

 = 13,2%. 

6.  Agar  Donеtsk  G  markali  koʻmirining  yonuvchi  massaviy  yonish  issiqligi  

Q

yo

q

=33170 кJ/кg, quruq massaviy kukuni А

q

  =  25,0%  va  ishchi  namligi  ma’lum 

boʻlsa W

и

=8,0 %, uning ishchi va quruq massaviy quyi yonish issiqligi aniqlansin. 

 

 

Javob: Q

i

q

= 22024 kJG/kg; Q

q

q

= 24157 kJG/kg. 

 

 

 

 

Nazorat savollari  

 

1. Yoqilgʻi yonishi uchun kerak boʻladigan havo miqdori qanday aniqlanadi?  

2. Gomogen va geterogen yonish jarayonlarini gairib bering.  

3. Suyuq va gazli yoqilgʻilar yonish xususiyatlari nimadan iborat?