Yoqub Saidov

 
 

---

ANNOTATSIYA 
Mazkur o’quv qo’llanma Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 
buyrug`i bilan tasdiqlangan “O`zbek tili tarixi” fanining o’quv dasturi” 
mavzulariga mos ravishda tayyorlangan. Ayonki, o’zbek filologiyasi bakalavriat 
ta’lim yo’nalishi talabalariga umumkasbiy fan sifatida o’qitiladigan “O`zbek tili 
tarixi” kursi “Qadimgi turkiy til”, “Eski o’zbek tili va yozuvi”, “O’zbek tilining 
tarixiy grammatikasi” va “O’zbek adabiy til tarixi” fanlaridan tarkib topgan. 
Ushbu qo’llanmada yuqorida sanab o’tilgan fanlar bo’yicha o’qitilgan mavzular 
ilmiy-nazariy jihatdan umumlashtirilgan.
Shuningdek qo’llanma “O’zbekiston davlat standarti”ning zaruriy 
talablariga muvofiq yaratilgan bo’lib, unda qoraxoniylar davri adabiy tili va 
manbalari, chig`atoy adabiy tili va manbalari, “Devonu lug`otit turk” asarining 
qiyosiy turkiyshunoslikdagi o’rni, Xorazm yodnomalarining til taraqqiyotidagi 
roli, Alisher Navoiyning adabiy til rivojidagi o’rni kabi masalalar zamonaviy 
tamoyillar bo’yicha yoritib berilgan. 
Ushbu o’quv qo’llanmada eski turkiy til va eski o’zbek adabiy tilining 
yodgorliklari tavsiflangan, shu tillarda bitilgan yozma manbalar, chunonchi, 
«Qutadg`u bilig» (Yusuf Xos Hojib), «Hibatul-haqoyiq» (Ahmad Yugnakiy), 
«O’g`uznoma», «Gulistoni bit-turkiy» (Sayfi Saroyi), «Muhabbatnoma» 
(Xorazmiy), “Qisasi Rabg`uziy” (Nosiruddin Rabg`uziy) kabi badiiy asarlar; 
Atoiy, Sakkokiy, Lutfiy kabi shoirlarning devonlari; Alisher Navoiyning nasriy 
va nazmiy asarlari tili va uslubi, ularda leksik va grammatik me’yorlarning 
belgilanishi, adibning dunyo va o’zbek tilshunosligi taraqqiyotidagi o’rni kabi 
masalalar; “Devonu lug`otit turk”, “Attuhfatuz zakiyatu fillug`atit turkiya” kabi 
lug`atlar tahlil qilingan; o’zbek tili tarixiga oid muhim va ahamiyatli yozma 
yodgorliklarning tili hamda uslubi faktik materiallar asosida ishonarli ochib 

---

berilgan; nazarda tutilgan davr o’zbek adabiy tilining leksik, qisman, fonetik 
hamda grammatik taraqqiyotiga doir ma’lumotlar umumlashtirilgan.
Qo’llanmada yana eski turkiy til davrida yaratilgan yodgorliklar, xususan, 
XI-XIV asrlar O’rta Osiyo va Oltin O’rda adabiy muhiti yodgorliklarining eski 
o’zbek adabiy tiliga munosabati masalalari qiyosiy aspektda izohlangan. O’zbek 
adabiy tilining shakllanishi va rivojlanishiga muhim ulush qo’shgan shoir 
hamda yozuvchilarning badiiy asarlariga xos lingvistik jihatlar atroflicha 
yoritilgan. 
Shuningdek unda hozirgi o’zbek tili va shevalarining eski turkiy til 
hamda eski o’zbek adabiy tili, xususan, ularning lug`aviy tarkibiga munosabati, 
o’zbek adabiy tilining shakllanish va rivojlanish bosqichlari, o’zbek tilining 
qardosh turkiy tillar orasida tutgan o’rni, uning boshqa oila tillari bilan aloqasi 
kabi masalalar ochib berilgan. o’zbek adabiy tili tarixiga doir mavzular yangi 
ilmiy fikrlar bilan boyitilgan, ayniqsa, asarlar lug`aviy-badiiy nuqtai nazardan 
batafsil tahlil etilgan.

---