Yosh fiziologiyasi va gigiyena

Suyakning ximiyaviy tarkibi, fizik xossalari va tuzilishi.
Suyak asosan suyak to’qimasidan tuzilgan. Suyakning sirti suyak ust pardasi bilan qoplangan bo’ladi, bu parda bolalarda juda pishiq hatto suyak singanda ham yirtilmaydi. Suyak usti parda bilan suyakning faqatgina bug’in yuzalari koplanmaydi xolos. Suyak parda ko’p miqdordagi qon tomirlar, nervlar bilan ta‘minlangan, bular suyak ust pardadagi teshiklar orqali suyakning ichki qismiga utadi. Suyak shikastlanganda va kasallanganda suyak usti parda xujayralarining hisobiga suyak qayta tiklanadi. Suyak usti pardagi bog’lamalar va muskullar birikadi. Suyak usti pardaning tagida suyakning kompakt qavati yoki zich qavati bo’ladi. Kompakt qavatining tagida g’ovak qavat bo’ladi. Uzun suyakning ichki qismida suyakning butun uzunligi buyicha bushlik bo’ladi. Yangi tug’ilgan va Ko’krak yoshidagi bolalarning uzun naysimon suyagining bushliq qismida qizil ilik bo’lib, o’sish protsessida qizil ilikning urnini sariq ilik egallaydi. Naysimon suyaklarning ikki uchida, ba‘zida yassi suyaklarda 15 yoshgacha qizil ilik saqlanadi.
Suyaklar shakli va tuzilishiga qarab, naysimon, yassi, kalta va aralash suyaklarga bo’linadi. Naysimon suyaklar qo’l-oyoq skeletining tarkibiga kiradi. Naysimon suyaklar orasida uzun (elka suyagi; bilaqtirsak suyaklari, son suyagi, boldir suyaklari) va kalta suyaklar (qo’l kafti, oyoq kafti suyaklari, barmok suyaklari) bor. Har bir naysimon suyakning tanasi (diafizi) va ikki uchi (epifizlari) tafovut qilinadi. Yassi suyaklarning shakli turli xil bo’ladi. Ularga kallaning qoplovchi suyaklari, kurak va chanoq suyaklari kiradi. Aralash suyaklar turli shaklga ega bo’ladi. Suyaklarning yuzasida g’adir-budur dumboq, qirra, teshiklar, egatlar bo’ladi.
Bosh skyelyeti.
Bosh skeleti 2 qismga ajratiladi; miya qutisi suyaklari va ko’z suyaklari. Bolalarda bosh- skeletining yuz qismi miya qutisi qismiga nisbatan kichikroq bolaning yoshi ortishi bilan bu farq yuqolib boradi. Bosh skeleti bolaning 2 yoshigacha bir tekis usadi. Bolaning 1,5 yoshida kalla suyaklaridagi liqildoqlar tuliq suyaklashadi, 4 yoshida miya qutisining choklari hosil bo’ladi. Kalla suyaklari 3-4 yoshda, 6-8 yoshda, 11-15 yoshgacha tez o’sadi. Bu o’sish 20—30 yoshgacha davom etadi.
Umurtqa pog’onasi.
Umurtqa pog’onasi - alohida umurtqa suyaklaridan va umurtqalararo tog’aylardan tashkil topgan. Umurtqa pog’onasi skeletning o’qi va tayanchini hosil qiladi va orqa miyani turli tashqi ta‘sirdan saqlaydi. Umurtqa kanali yuqoridan miya fisi bushligiga, pastdan dumg’aza suyagining teshigi bilan tugaydi. Umurtqa pog’onasining yonida umurtqalararo teshik bo’lib, bu teshiklardan orqa miya nervlari, qon tomirlari va limfa tomirlari kiradi va chiqadi. Umurtqa pog’onasi 33-34 umurtqalardan tashkil topgan bo’lib, bo’lardan 7 tasi buyin, 12 ta ko’krak 5 ta bel, 5 ta dumg’aza va 4-5 ta dum umurtqalaridir. Katta odam umurtka pog’onasi «4 ta egrilikdan iborat. 1-chi egrilik bo’yin qismida oldinga qarab bo’rtib chiqqan. 2-chi egrilik ko’krak qismida orqaga qarab, 3- chi egrilik bel qismida oldinga qarab. 4-chi egrilik dum va dumg’aza qismida orqaga qarab bo’rtib chiqqan. Bog’cha yoshining oxirida umurtqa pog’onasining egriliklari hosil bo’ladi. Usmirlik davrida bel egriligi vujudga keladi. Odamning 23-26 yoshida umurtqaning barcha qismi suyaklanadi. Umurtqa pog’onasining egiluvchanligi tog’ay to’qimasining bulishi va tugallanmagan suyaklanish tufayli parta va stollarda» notug’ri utirishi natijasda umrtqa pog’onasining notug’ri shakllanishi - umurtqa pog’onasining bir tomonga egilishini, skolioz va boshqa patalogik holatlarga olib keladi. Umurtqa pog’onaning buyin va bel qismi juda harakatchang. Umurtqa pog’onaning uzunligi erkaklarda 75 sm, ayollarda 68 sm ga teng.Umurtqa pog’onasi bukiladi va yoziladi, o’ng va chapga egiladi ko’|ndalang o’q atrofida buriladi.
Ko’krak qafasi skyelyeti.
Ko’krak qafasi 12 juft qovirg’alar va tush suyagining birikishidan hosil bo’ladi. Ko’krak qafasining shakli 2 xil: uzun ensiz va qisqa keng. Ko’krak qafasining asosiy shakllari konussimon, tsilindirsimon va yassi 6o’lishi mumkin. Ko’krak qafasiiing shakli bolaning yoshi ortishi bilan o’zgarib turadi. Bolaning bir yoshida ko’krak qafasi konus shaklida bo’ladi. Bolaning 12— 13 yoshlarida uning shakli katta odamnikiga uxshash bo’ladi. Ko’krak qafasining jinsiy farqi 15 yoshdan boshlanadi. Nafas olganda ug’il bolalarda Ko’krak qafasidagi pastki qovirg’alar qiz bolalarda esa yukoriga qovirg’alar ko’tariladi. Ko’krak qafasining aylanasida ham jinsiy farq seziladi. 3 yoshdan 10 yoshgacha ko’krak kafasining aylanasi 1 yilda 1-2 sm, jinsiy voyaga yetish davrida esa 11 yoshdan boshlab 2-5 sm ga ortadi. Bolaning tana og’irligi ortishi bilan ko’krak qafasining aylanasi ham ortadi. Jinsii koyaga yetish davrida yez va kuz oilarida Ko’krak qafasiniig aylanasi tez usadi. Uning rivojlanishi skelet muskullariga ham bog’liq. Suzish, qayiq xaydash yaxshi ta‘sir kursatadi. Bolani partaga notug’ri utkazish, partaga o’qragini tirab utirish natijasida ko’krak kafasi deformatsiyalanadi. Bundan tashqari turli raxit, o’pka shamollashi ham uning rivojlanishita salbiy ta‘sir ko’rsatadi.