Yoxannes Linn

Tabiiy boyliklar va siyosat bobida izlangan ayrim olimlar fikricha ona zamin in’omlari har doim ham jamiyat taraqqiyoti uchun xizmat qilavermaydi. Markaziy Osiyo qanchalik boy mintaqa bo’lmasin, deydi ular, oddiy xalq uning huzurini ko’rayotgani yo’q.
Mavjud boylikni ishlab chiqarish, sanoatni yuritish, mahsulotni kimga sotish va undan tushgan daromadni qanday sarflash – jahon tabiiy zaxiralariga ega har bir davlat yuzlashadigan masalalar.
Xalqaro maydonda “golland kasali” degan bir fenomen bor. Tadqiqotchi Yoxannes Linn (Johannes Linn) unga yetaklovchi uch sababni tushuntiradi.
"Birinchidan, neft yoki gazga boy davlat ko’p hollarda butun ahamiyatni bu mahsulotni qazish va sotishga qaratib, boshqa sohalar chetda qolib ketadi. Ikkinchidan, tabiiy boylikdan tushgan daromad oshkor etilmaydi, byudjetda aniq ko’rsatilmaydi va moliyaviy beqarorlik olib keladi. Uchinchidan, korrupsiya va tajribasizlik tabiiy boyliklarni boshqarishni qiyinlashtiradi",- deydi Yoxannes Linn.
“Ideal jamiyatda, demokratik tuzumda xalq saylagan vakillar sanoatni nazorat qilib, daromadning fuqaro manfaatlari uchun sarflanishini ta’minlaydi. Afsuski, dunyoda bunday jamiyatlar kam. Markaziy Osiyoda bu borada gapirmasa ham bo’ladi. Ayrim davlatlarda neft yoki gaz yoki boshqa milliy mahsulot daromadi jamg’arilib, iqtisod og’irlashgan damlarda sarflanadi. Bu ham maqbul yo’l. Masalan Ozarbayjon neft bitganida ishlatamiz deya hozirdan alohida mablag’ ajratib qo’ymoqda”.
Dunyo siyosiy diqqatini Markaziy Osiyoga qaratayotgan asosiy sabablardan biri bu neft va gaz deb qaralsa, Qozog’iston qora oltin zaxirasi bo’yicha 12-o’rinda turadi.
Respublikaning taxminan 26 milliard barrel nefti bor. Ishlab chiqarishning 3o foizi va exportdan tushgan daromadning yarmidan ko’pi shu boylikka to’g’ri keladi. Mamlakatdagi tabiiy gaz rezervlari 2.8 trillion kubometr deb taxmin qilinadi. Kishi boshiga yillik daromad esa 11 ming dollar.
Turkmaniston tabiiy gaz zaxirasi qariyb 2,9 trillion kubometrni tashkil etadi. Jahonda bu boylik bo’yicha 12-o’rinda.
Resapublika har yili xorijga 70 milliard kubometr gaz eksport qiladi. Neft boyligi esa taxminan 600 million barreldan iborat.
Ammo bu mahsulotlar savdosidan tushayotgan daromad va xarajat sir tutiladi. Kishi boshiga yillik daromad 5300 dollar atrofida deb aytiladi, ammo mustaqil tahlilchilar buni tasdiqlamaydi.
Markaziy Osiyoning energetik jihatdan yana bir boy mamlakati –