Yozuvning paydo bo'lishi va jamiyat tarixidagi o'rni

Piktografik (lat. pictus - chizmoq), rasmli yozuv dastlabki yozuv turidir. Piktografik yozuv ibtidoiy tasviriy san’at namunasi bo`lib, toshlarga, suyaklarga, g`or devorlariga o`yib ishlangan. Piktografiyada hayotiy vaziyatlar (ov, sayohat), narsalar (qayiq, uy, oy, quyosh, yer), mavjudotlar (inson, sigir, qo`y) kabilar aks ettirilgan edi. Yozuvning rasm bilan aloqador hodisa ekanligini turkiy tillardagi bitik (yozuv) so`zi tarkibidagi biti-xitoycha bi: mo`yqalam bilan aloqadorligi, shuningdek, slavyan tillaridagi писать (jivopis) fe’lining o`zagi lаt. “pingere” – rasm solmoq tushunchasi bilan bog`liqligi, gotcha melian (yozmoq) fe’lining dastlabki ma’nosi ham mo`yqalamda rasm solmoq bo`lib, hozirgi nemis tilida “malen” – rasm chizmoq” ma’nosida qo`llanilishi tasdiqlab turibdi.
B.N.Golovin piktografiya hodisasini shunday tushuntiradi: “Piktografik maktublar bilan muloqot qilmoqchi bo`lgan ikki hozirzamon do`stlarni tasavvur qilaylik. Ulardan biri qorong`u osmondagi yarimoy tasvirini, chiqayotgan quyosh, qayiqdagi odam, baliq va qarmoq rasmini chizdi. Keyingisi javob tariqasida botayotgan quyosh, qorong`u osmondagi yarimoy, paravoz va uch vagon va ular oldida odam hamda Moskva Kremlning tasvirini bergan. Shuningdek, vagonni quyosh bilan bog`laydigan chiziq (liniya)ni ham ko`rsatgan. Demak, bulardan birinchisining mazmuni: “Men ertaga baliq oviga boraman”. Ikkinchisi esa: Bugun kechqurun (oqshomda) men poezdda Moskvaga ketaman”, - degan ma’nolarni anglanadi.<sup>1</sup> Darhaqiqat, olim juda to`g`ri tasavvur, mulohaza keltiradi. Ibtidoiy tafakkur va yozuvning tabiatini shu kabi ko`rinishlarda kuzatish mumkin. Shu boisdan ham, rasmli (piktografik) yozuv dunyodagi mavjud barcha yozuvlarning kelib chiqishi uchun asos bo`lgan, degan fikrga kelish to`g`ridir.
Rasmlar yordamida muayyan fikr-axborotni ifodalash, yuborish mumkin ekanligini odamlar juda qadimiy davrlarda anglab yetganlar. Shuning uchun ham rasmli yozuvning og`zaki til bilan bog`liq bo`lmaganligi uning turli til vakillari tomonidan ham tushunilaverishini ta’min etgan, ammo unda ifodalangan mazmunning turlicha, ixtiyoriy talqin etilishiga yo`l qo`ygan, abstrakt tushunchalarni bunday yozuv orqali ifodalash deyarli mumkin bo`lmagan. Davlat tuzumi rivojlanib, turli yozishmalarga va bu yozishmalarning ayni bir xil talqin qilinishiga bo`lgan ehtiyoj kuchayib borgani sari piktografik yozuvning ojiz tomonlari ko`proq ko`zga tashlana boshlagan. Bu hol rasmli yozuvning taraqqiyotiga, ideografik va ieroglifik yozuvning shakllanishiga olib kelgan.