Yuksak ma'naviyatli yoshlarni tarbiyalashda O'rta Osiyo allomalarining o'rni

Yuksak ma'naviyatli yoshlarni tarbiyalashda O'rta Osiyo allomalarining o'rni.

Muhammad al–Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Abu Nasr
Mansur ibn Iroq singari ilm peshvolari ham dastlab shu fan maskanida ulg’ayib,
kamolot bosqichiga kо‘tarilganlar.
IX–XII asrlarda Movarounnahrda ilm–fan yuksaldi, hozirgi zamon fanining
kо‘plab tarmoqlari va yо‘nalishlariga chinakam poydevor yaratildi. Xususan
matematika, algebra, astronomiya, tibbiyot, geologiya, geodeziya, jug’rofiya,
falsafa singari dunyoviy fanlarning tamal toshi tom ma’noda shu davrda qо‘yildi
Jahon fani va sivilizatsiyasiga hissa qо‘shgan buyuk allomalarimiz
Muhammad Muso al–Xorazmiy (783–850–yy.), Ahmad al–Marvaziy (780–880–
yy.), Ahmad al–Farg’oniy (797–865–yy.), Abu Nasr Forobiy (873–950–yy.), Abu
Bakr Muhammad Narshaxiy (899–959–yy.), Abu Abdulloh Xorazmiy (vafoti 997–
y.), Abu Rayhon Beruniy (973–1048–yy.), Abu Bakr al–Xorazmiy (935–993–yy.),
Abu Ali ibn Sino (980–1037–yy.), Ismoil Jurjoniy (1042–1136–yy.), Mahmud az–
Zamaxshariy (1075–1149–yy.), Burhoniddin Marg’inoniy (1123–1197–yy.),
Mahmud Chag’miniy (XII–XIII asr boshlari) nomlari fan tarixida alohida о‘rin tutadi
Damashq, Qohira, Bag’dod, Kufa, Basra va boshqa yirik shaharlarda
Markaziy Osiyodan borib fan, madaniyat taraqqiyotiga о‘z hissasini qо‘shgan
ajdodlarimiz bu davrga kelib kо‘paya bordi. Bag’dod shahri ilm–fan markazi
sifatida olamga tanildi, chunki IX asrda bu yerda “Bayt ul–hikma”
(“Donishmandlar uyi”) Sharqning fanlar akademiyasi tashkil etildi. Bunga monand
holda X asr oxirlarida Xorazmda ham Ma’mun davrida (995–997–yy.)
“Donishmandlar uyi” – “Bayt ul–hikma”, “Ma’mun akademiyasi” (Xorazm
akademiyasi) tashkil topdi.
Markaziy Osiyo mintaqasida IX–XII asrlarda iqtisodiy, madaniy–ma’naviy va
ilmiy taraqqiyot yuksalgan davr. Markaziy Osiyo Islom dini kirib kelgunga qadar
ham yuksak moddiy va ma’naviy madaniyatga ega bо‘lgan. Buning misoli sifatida
zardushtiylik (zoroastrizm) dinining muqaddas kitobi «Avesto»ni eslash kifoya.
Markaziy Osiyo Islom dini tarqalishi tufayli, Yaqin Sharq, о‘rta Sharq, Shimoliy
va G’arbiy Afrika hududlarini qamrab olgan ulkan Arab xalifaligining tarkibiga
kirdi.
Markaziy Osiyo xalqlari ma’naviy madaniyatining
о‘sishida islom madaniyatining ahamiyati katta bо‘ldi. Islom faqat dingina emas, balki yangi
ma’naviy yо‘nalish sifatida ham butun madaniy jarayonga, barcha musulmon
mamlakatlari orasida ijtimoiy–madaniy va ma’rifiy aloqalarning kuchayishiga
sezilarli ta’sir kо‘rsatdi. Bu davrda ma’naviyatda hurfikrlilik, har qanday bilim,
ilm–fanga hurmat, diniy oqimlar erkinligi ustivorlik qilgan.