Yuridik shahslardan olinadigan mol-mulkj solig'i va uning uning o'ziga xos xususiyatlari reja

YURIDIK SHAHSLARDAN OLINADIGAN MOL-MULKJ SOLIG'I VA UNING UNING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
REJA:
1. YURIDIK SHAHSLARDAN OLINADIGAN MOL-MULKJ SOLIG'I HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT
2. YURIDIK SHAHSLARDAN OLINADIGAN MOL-MULKJ SOLIG'INING BAZAVIY QIYMATI
3. YURIDIK SHAHSLARDAN OLINADIGAN MOL-MULKJ SOLIG'INING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI

O‘zbekistonda yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq kamaytirildi. Bu haqda Telegram’dagi “Huquqiy axborot” kanali xabar qildi.

Qayd etilishicha, prezident “O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksiga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi qonunni imzolagan. Qonun bilan foydali qazilmalarni qazib olganlik uchun maxsus renta solig‘i joriy etilgan.
Qimmatbaho, rangli va radioaktiv metallarni, nodir elementlarni va nodir yer elementlarini qazib oluvchi va ularni texnogen mineral hosilalardan ajratib oluvchi, uglevodorod xomashyosini qazib oluvchi yuridik shaxslar foydali qazilmalarni qazib olganlik uchun maxsus renta solig‘ini to‘lovchilar hisoblanadi.
Mazkur soliq stavkasi soliq bazasiga nisbatan 25 foiz miqdorida belgilanadi. Soliq to‘lovchisi bo‘lgan chet el investorlari soliq hisobini AQSh dollarda yuritishi mumkin. Soliq imtiyozlarini hisobga olish axborot tizimlari orqali va maxsus identifikatsiya kodini bergan holda amalga oshiriladi.
Shuningdek, tamaki va alkogol mahsulotlariga nisbatan yangi soliq stavkalari belgilanadi.
Soliq imtiyozlarida quyidagilar soliqqa tortilmasligi belgilandi:
soliq to‘lovchining professional va oliy ta’lim muassasalarida o‘qish uchun banklardan olingan ta’lim kreditlariga yo‘naltirilgan daromadlari, ish haqi;
talabalarga ijaraga berilgan uy-joylardan olingan daromad.
Bundan tashqari, soliq to‘lovchining quyidagilarni to‘lash uchun yo‘naltiriladigan, BHMning 8 baravarigacha bo‘lgan ish haqi summalari va boshqa daromadlari ham soliqqa tortilmaydi:
xalqaro tashkilotlarga a’zolik badallari;
qayta tayyorlash va malaka oshirish uchun nodavlat ta’lim tashkilotlariga to‘lovlar.
Yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq 2 foizdan 1,5 foizga, qurilishi normativ muddatda tugallanmagan obyektlarga nisbatan 4 foizdan 3 foizga kamaytirildi.
Yetim bolalar va ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalar mulkida bo‘lgan mol-mulk soliq solishdan ozod etiladi.
2021-yil 1-sentyabrdan 2021-yil 31-dekabrga qadar bo‘lgan davrda umumiy ovqatlanish korxonalari yuridik shaxslardan olinadigan yer solig‘ini va yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqni to‘lashdan ozod etiladi.
Respublika tumanlarida (bundan Toshkent shahri mustasno) faoliyatni amalga oshiruvchi yakka tartibdagi tadbirkorlar uchun belgilangan ijtimoiy soliq stavkasi 2022-yil 1-yanvardan 2023-yil 1-yanvarga qadar BHMning 50 foizi miqdorida qo‘llanadi.
Soliq bazasini aniqlash tartibi O‘zbekistonda yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqning soliq solinadigan bazasi tashkilot ko‘chmas mulk ob'ektlarining o‘rtacha yillik qoldiq qiymati yig‘indisidan aniqlanadi. Bu har oyning oxirgi kunida ushbu ob'ektlarning qoldiq qiymati summasining 1/12 qismini tashkil yetadi. Tashkilotning ko‘chmas mulk ob'ektlarining har biri o‘z soliq bazasiga yega: ko‘chmas mulk uchun - o‘rtacha yillik qoldiq qiymati; qurilayotgan ob'ektlar uchun - o‘rtacha yillik qiymat. ILTIMOS, YE'TIBOR BERING! To‘liq amortizatsiyalangan(qadrsizlangan) binolar uchun soliq bazasi ularning bozor qiymati hisoblanadi. Har uch yilda kamida bir marta aniqlanadi. Bunday binolarning bozor qiymatini ikki usul bilan aniqlash mumkin: baholash tashkilotlari yordamida; mustaqil ravishda, shunga o‘xshash ob'ektlarning narxini hisobga olgan holda, ko‘chmas mulk saytlarining ma'lumotlari, ommaviy axborot vositalari ma'lumotlari, ko‘chmas mulk birjalari va hokazolardan foydalangan xolda. O‘z-o‘zini baholash noto‘g‘ri bo‘lishi mumkin. Shuning uchun soliq to‘lovchi baholash tashkilotiga yordam so‘rab murojaat qilish huquqiga yega. Agar bunday tashkilotni baholashdan so‘ng, to‘liq amortizasiya qilingan binoning bozor qiymati taxmin qilingan qiymatdan past bo‘lsa, soliq pastga qarab qayta hisoblanishi kerak. Agar bunday binoning bozor qiymati oshgan bo‘lsa, soliq yuqoriga yo‘nalgan holda qayta hisoblanadi. Muhim! Soliq yuqori yo‘nalishda qayta hisoblansa, yuridik shaxs 2020 yilning 1 apreliga qadar yangilangan ma'lumotnoma taqdim yetish va qo‘shimcha avans to‘lash huquqiga yega. Shunda penya belgilanmaydi. O‘zbekiston Respublikasi norezidentlari uchun soliq bazasini aniqlash uchun asos-norezidentning mol-mulkka bo‘lgan huquqini tasdiqlovchi hujjatlar hisoblanadi. Ular ko‘chmas mulk ob'ektlarining qiymatini ko‘rsatishi kerak. Главбух tizimi mutaxassisi tavsiyalarida o'qing: Yuridik shaxslarning mol-mulki solig'i bo'yiicha soliq hisoboti shakllarini qanday to'ldirish kerak Soliq solinadigan baza qanday hisoblanadi Hisoblash quyidagi formula bo‘yicha amalga oshiriladi: НБ = (n1 + n2 + ... + n12) ÷ 12, bu erda: НБ - o'rtacha yillik qoldiq qiymati; n – oyning oxirgi kunida ob'ektlarning qoldiq yoki o'rtacha yillik qiymati. Amaldagi imtiyozlar Soliq imtiyozlari quyidagi ko'chmas mulkka ega bo'lgan tashkilotlarga tayinlanadi: madaniy, ta'lim, jismoniy tarbiya va sport sohalarida, shuningdek, sog'liqni saqlash va ijtimoiy ta'minot ob'ektlarida qo'llaniladi; qishloq xo'jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish va saqlash, shuningdek, ipak qurtini ko'paytirish uchun mo'ljallangan Soliq bazasini hisoblashda soliq to'lovchi uni ushbu ob'ektlarning o'rtacha yillik qiymatiga kamaytiradi. Qayta tiklanadigan energiya manbalariga ega bo'lgan yuridik shaxs ham imtiyozli soliqqa tortish huquqiga ega.
Ular qayta tiklanadigan energiya manbalaridan amaliy foydalanish boshlanganidan keyin dastlabki o'n yil mobaynida mol-mulk solig'ini to'lamaydilar. Bundan tashqari, mol-mulk solig'i nogiron shaxslar birlashmalari tomonidan tashkil etilgan tashkilotlardan olinmaydi. Bunday tashkilot soliqdan ozod qilish uchun nogironligi bo'lgan shaxslar umumiy sonning kamida 50 foizini tashkil etishi va ularning mehnatiga haq to'lash jamg'armasi jami jamg'armaning kamida 50 foizini tashkil etishi kerak. Mavzu bo'yicha tavsiyalar: Yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqni kimlar to'laydi Yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq qanday ҳisoblanadi Yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq qanday tartibda biudjetga to'lanadi Yuridik shaxslarning mol-mulk solig‘i stavkasi 2022-yilda yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq stavkasi 2% ni tashkil yetadi. Qurilayotgan ob'ektlar uchun-4%. Soliq kodeksining yangi versiyasida yuridik shaxslarning mol-mulk solig‘i bo‘yicha imtiyozlarning ayrimlari bekor qilindi, biroq ayrim ko‘chmas mulk ob'ektlari uchun pasaytirilgan stavka joriy yetildi. Bu 0.4%ni tashkil yetadi va quyidagi ob'ektlar uchun amal qiladi: temir yo‘l izlari, magistral quvurlar, aloqa va yelektr uzatish liniyalari, shu jumladan ularning ajralmas qismi bo‘lgan inshootlar; tugallanmagan qurilish va ko‘chmas mulk, unga nisbatan Vazirlar Mahkamasi saqlab qolish to‘g‘risida qaror qabul qildi. Soliq miqdorini hisoblash formulasi va to‘lov tartibi 2022 yilda yuridik shaxslardan olinadigan mol-mulk solig‘ini hisoblash formulasi quyidagicha: Н = НБ × С, bu erda: Н – mol-mulk solig‘i; НБ – soliq bazasi С – soliq stavkasi. Agar soliq solinadigan mol-mulk yuridik shaxsning soliq ro‘yxatidan o‘tkazilgan joyda joylashgan bo‘lsa, 2020 yilda yuridik shaxslardan olinadigan mol-mulk solig‘ini to‘lash ro‘yxatdan o‘tkazilgan joydagi soliq xizmatida amalga oshirilishi lozim. Agar mulk boshqa joyda joylashgan bo‘lsa, soliq mol-mulkning haqiqiy joyida joylashgan soliq inspeksiyasiga to‘lanishi kerak. Yil davomida soliq to‘lovchilar mol-mulk solig‘i bo‘yicha avans to‘lovlarini amalga oshiradilar. Ularni to‘lash uchun tegishli ma'lumotnoma taqdim yetiladi. Bunday ma'lumotnomani topshirish oxirgi muddati 10 yanvar hisoblanadi. Ma'lumotnoma joriy soliq davri uchun soliq summasini hisoblab chiqadi. Hisoblash taxmin soliq bazasiga asoslangan.
Yangi tashkil yetilgan korxonalar davlat ro‘yxatidan o‘tgandan so‘ng 30 kundan kechiktirmay mol-mulk solig‘i bo‘yicha ma'lumotnoma taqdim yetishlari shart. Avans to'lovlarini to'lash tartibi: har chorakning uchinchi oyining o'ninchi kunigacha aylanma soliq to'lovchilari uchun yillik soliq miqdorining 1/4 miqdorida; har oyning o'ninchi kunigacha boshqa soliq to'lovchilar uchun yillik soliq summasining 1/12 miqdorida. Muhim! Agar joriy soliq davrida soliq solinadigan baza o'zgargan bo'lsa, yuridik shaxs aniqlovchi guvohnomani taqdim etishga haqli. Bu sizga oldindan to'lanadigan to'lovlarni sozlash imkonini beradi. Soliq davri oxirida mol-mulk solig'i avans to'lovlarini hisobga olgan holda yuridik shaxslar tomonidan to'lanadi. Bu shuni anglatadiki, soliq to'lovchi oldingi soliq davri uchun soliq solinadigan soliq bazasi asosida soliqni hisoblab chiqadi va yil davomida to'langan avans to'lovlari miqdorini kamaytiradi.
Agar avans to'lovlari miqdori to'lanadigan soliq miqdori va soliq hisobotlarida ko'rsatilgan miqdorga nisbatan 10% dan ortiq bo'lsa, soliq inspektsiyasi penyani hisoblash bilan avans to'lovlarini qayta hisoblab chiqadi. «ACTION: Главбух» tizimidagi mutaxassislarning tavsiyakarini o'qing Masofaviy hujjat aylanishini qanday yo'lga qo'yish kerak Soliq auditi qanday o'tkaziladi Soliqqa oid qonun hujjatlarini buzganlik uchun qanday javobgarlik ko'zda tutilgan Yil uchun soliq miqdori soliq hisobotini taqdim etishdan kechiktirmasdan to'lanishi kerak. Eslatib o'tamiz, yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq hisobotining oxirgi muddati-15 fevral. O'zR norezidentlari avans to'lovlarini to'lamaganligi sababli ular mol-mulk solig'ining bir yillik butun summasini bir yo'la to'lashlari shart.
Yuridik shaxslarning mol-mulk solig‘ini hisoblash tartibiga o‘zgartirishlar kiritildi
Prezident qarori bilan yuridik shaxslarning mol-mulk solig‘ini hisoblash tartibiga o‘zgartirishlar kiritildi. Bundan buyon soliq bazasini aniqlashda so‘nggi ikki yil davomida baholovchi tashkilotni jalb qilgan holda o‘tkazilgan mol-mulkni baholash natijalari asos bo‘ladi.
Yuridik shaxslarning mol-mulk solig‘ini hisoblash tartibiga o‘zgartirishlar kiritildi. Bu O‘zbekiston prezidentining 15 apreldagi qarorida ko‘zda tutilgan.
Eslatib o‘tamiz, 2022 yil 1 yanvardan boshlab yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq stavkasi amaldagi 2 foizdan 1,5 foizga kamaytirildi, biroq binolar bo‘yicha soliq bazasi quyidagi miqdorlarda 1 kvadrat metr uchun belgilangan minimal qiymatdan past bo‘lishi mumkin emasligi joriy etildi. Bu narxlar hududlar bo‘yicha quyidagicha:
Toshkent shahrida — 2,5 mln so‘m;
Nukus va viloyat markazlarida — 1,5 mln so‘m;
boshqa shaharlar va qishloq joylarda — 1 mln so‘m.
Soliq to‘lovchilarga yuridik shaxslarning ko‘chmas mulk obyektlarining 1 kvadrat metri uchun belgilangan minimal miqdor ularning qiymatidan baland bo‘lgan hollarda, ko‘chmas mulk qiymatini baholash uchun baholovchilarni jalb qilish vakolati berildi. Mustaqil baholash natijalari soliq solinadigan baza sifatida tan olinadi.
Kiritilgan o‘zgartirishlarga ko‘ra, yuridik shaxslarning mol-mulk solig‘i bo‘yicha soliq bazasini aniqlashda so‘nggi ikki yil davomida baholovchi tashkilotni jalb qilgan holda o‘tkazilgan mol-mulkni baholash natijalari asos bo‘ladi.
Bundan tashqari, 1 kvadrat metr uchun minimal qiymat tartibi (Soliq kodeksining 412-moddasi) endi minoralar, ko‘priklar (estakadalar), rezervuarlar (o‘t o‘chirish inshootlari, sisternalar), bostirmalar, shiyponlar, beton maydonlar va devorlar (bordyurlar) uchun qo‘llanilmaydi.
Bunda, belgilangan eng kam mutlaq miqdor qo‘llanilmaydigan obyektlarning ro‘yxatiga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish Moliya vazirligi hamda Davlat soliq qo‘mitasining tadbirkorlik subyektlari va baholash faoliyati sohasidagi professional tashkilotlarning tavsiyalariga muvofiq berilgan takliflari asosida Vazirlar Mahkamasi tomonidan amalga oshiriladi.
Qo’shilgan qiymat solig’i har bir ishlab chiqarish boskichida yaratilgan qo’shimcha qiymatdan realizasiya jarayonida undiriladigan ko’p kirrali ergi Soliqdir. Ushbu Soliq O’zbekistonda 1992 yilda joriy etildi. Ushbu Soliq Davlat byudjeti daramodlar qismida eng yukori salmoqli o’rinni egallaydigan Soliqlardan biridir
Soliq to’lovchilar.
Soliq kodeksining 197- moddasiga ko’ra , Soliq to’lovchilar bo’lib , quyidagi lar hisoblanadi:
1) Soliq solinadigan oborotlarga ega bo’lgan yuridik shaxslar;
2) O’zbekiston Respublikasi norezidentlari tomonidan amalga oshirilayotgan Soliq solinadigan oborotlar uchun Qo’shilgan qiymat solig’i to’lash bo’yicha majburiyat yuklatiladigan yuridik shaxslar;
3) Tovarlarni O’zbekiston xududiga import qiluvchi yuridik va jismoniy shaxslar;
4) Oddiy shirkat Soliq solinadigan oborotlarni amalga oshirayotganda zimmasiga unining ishlarini yuritish yuklatilgan ( ishonchli shaxs) odiy shirkat sharatnomasining sherigi (ishtirokchisi).
Soliq solish obyekti.
Soliq kodeksining 198-m oddasida Soliq solish obyekti aniq ko’rsatilgan. Ushbu moda bo’yicha Soliq solish obyekti bo’lib quyidagi lar hisoblandi:
1) Soliq solinadigan oborot;
2) Soliq solinadigan import.
Soliq solinadigan oborot deganda nima tushuniladi?
Soliq solinadigan oborot deganda tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) realizasiya qilish oboroti tushuniladi.
Tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) realizasiya qilish oboroti deb quyidagi lar e’tirof etiladi:
1)Mol- mulkka bo’lgan mulk-huquqini o’tkazish, shu jumladan:
- tovar va boshqa mol- mulkni junatish (sotish);
- ustav fondiga Qo’shilgan xissa;
-mol- mulkni bepul berish;
-xodimga ish haqi hisobiga yoki muassisga dividentlar to’lash hisobiga mol- mulk berish:
2) Mol- mulkni moliyaviy ijaraga berish.
3) Mol –mulkni moliya ijarasiga berish.
4) Intellektual mulk obyektlariga bo’lgan huquqni o’tkazish yoki ulardan foydalanish huquqini berish va boshqalar.
Realizasiya qilish oborotiga kiritilmaydigan tovarlar xam Soliq kodeksining 199 moddasiga aks ettirilgan.
Soliq solinadigan import deganda nima tushuniladi?
Soliq solinadigan import deganda,O’zbekiston Respublikasining bojxona xududiga olib kirilayetgan tovarlar tushuniladi. Bular tarkibiga Kodeksning 211-moddasini muvofiq qo’shimcha qiymat solig’idan ozod etilgan import tovarlar kiritilmaydi.
Soliq solinadigan baza.
Soliq solinadigan baza Soliq kodeksining 204- moddasiga binoan aniqlanadi.
Soliq solinadigan baza realizasiya kilinayetgan tovarlarning qiymati asosida, unga Qo’shilgan qiymat solig’ini kiritmagan holda belgilanadi.
Tovarlar tanarxidan yoki tovarlar olingan narxdan past narxlarda realizasiya qilingan tagdirda , Soliq solinadigan baza tovarlarning tannarxidan yoki tovarlar olingan narxdan kelib chiqqan holda belgilanadi.
Tovarlar qayta ishlashga berilganda xom-ashyo va materiallardan tayyorlangan taqdirda , Soliq solinadigan baza Qo’shilgan qiymat solig’ini kiritmagan holda ularni qayta ishlash xizmatlarining qiymati asosida, aksiz to’lanadigan tovarlar bo’yicha esa, ularni qayta ishlash xizmatlarini qiymati asosida, kodeksning 232- moddasiga muvofik hisoblab chiqarilgan aksiz solig’ini hisobga olgan holda belgilanadi.
Import qilingan tovarlar realizasiya qilinganda, soliq solinadigan baza realizasiya qilinayotgan tovarlarning qo’shilgan qiymat solig’i kiritilmagan qiymatidan kelib chiqqan holda belgilanadi. Bunda ba’za mazkur import qilinganda qo’shilgan qiymat solig’ini hisoblab chiqarish uchun qabul qilingan qiymatdan past bo’lishi mumkin emas.
Aksiz to’lanadigan tovarlar bo’yicha Soliq solinadigan bazaga aksiz solig’ining so’mmasi kiritiladi.
Tovarlarni import qilishda Soliq solinadigan baza.
Tovarlarni import qilishda Soliq solinadigan baza bo’lib, belgilangan bojxona qiymati, tovarlarni import qilishda to’lanishi lozim bo’lgan aksiz solig’i va bojxona bojlarning so’mmalarning yigindisi hisoblanadi.
Soliq stavkasi.
Qo’shilgan qiymat Soliq stavkasi, u joriy etilgan paytda (1992 yilda) 30 % kilib belgilangan. 2000 yilda 20% kilib belgilangan. Ushbu stavka
xozirgi kunga kadar o’zgargan emas. 2010 yil uchun xam O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 24- dekabrdagi PK - 1245 – sonli qarori bilan stavka darajasi 20 foiz mikdarida koldirilgan. Xozirgi vaqtda mamlakatimizda 20 foizli va nol darajali stavka qo’llanimoqda.
Nol darajali stavka bo’yicha tovarlarni chet el valyutasida eksportga realizasiya qilish (paxta tolasi va lint bundan mustasno) oborotiga Qo’shilgan Qiymat solig’i solinadi.
Tovarlar eksporti degan nima tushuniladi?
Tovarlar ekporti deganda tovarlarni O’zbekiston Respublikasining bajxona xududidan olib chikish tushuniladi.
Soliq imtiyozlari.
Soliq bo’yicha imtiyozlar Soliq Kodeksining 37-bobani 208-211 moddalarida keltirilgan ya’ni ular to’rt guruhga bo’lib berilgan. Bular quyidagilardir:
I)Soliqdan ozod etiladigan tovarlarni realizasiya qilish oboroti (208 modda). Ularning soni kodeksda 35–ta punktda qayd qilingan. Shularni ayrimlarini misol tariqasida keltirdik:
- davlat organlari fuqarolarning o’zini o’zi boshqa rish organlari tomonidan ko’rsatiladigan, davlat boji va yig’imlar undiriladigan xizmatlar;
- maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarni tarbiyalashga doir xizmatlar;
- protez – ortopediya buyumlari, nogironlar uchun mo’ljallangan inventarlar;
- byudjet mablag’lari hisobidan bajariladigan ilmiy- tarkikot va innovasiya ishlari;
- shahar yo’lovchilar transportining xizmatlari ( taksidan tashqari) va boshqa lar.
II) Soliqdan ozod qilinadigan moliyaviy xizmatlar (209 modda). Shular jumlasiga quyidagilarni misol kilib , keltiramiz:
- kreditlar, zayemlar bo’yicha hisoblab chiqarish va undirish . kreditlar, zayemlar berish;
- to’lovlar , o’tkazmalar, qarz mojburiyatlari, cheklar bilan bog’liq operasiyalar;
- akkreditivlar ochish va ularga xizmat ko’rsatish;
- pul mablag’larini qonvertasiya qilish bo’yicha operasiyalar va boshqa lar ( xammasi 16 – ta punktda aks ettirilgan).
III) Soliqdan ozod qilinadigan sug’urta xizmatlari (210 - modda). Shular jumlasiga quyidagi xizmatlarni misol kilib ko’rsatamiz:
1. Sug’urta bozorining professional ishtirokchisi quyidagi larni olsa, Qo’shilgan qiymat solig’idan ozod etiladi ;
- sug’urta qilish, birgalikda sug’urta qilish va kayti sug’urta qilish shortnomalari bo’yicha sug’urta mukofotlari;
- sug’urta agenti, sug’urta va kayita sug’urta brokeri va hamda sug’urta bozorining boshqa professional ishtirokchilarining xizmatlari uchun vositachilik haqi;
- qayta sug’urta qilishga topshirilgan shartnomalar bo’yichaa sug’urta to’lovlari ulushining qayta sug’urtalovchilar tomonidan to’lanadigan to’lovini va boshqalar (13–ta punkta ko’rsatilgan).
2. Sug’urta qildiruvchi (naf oluvchi) quyidagilarni olsa, qo’shilgan qiymat solig’idan ozod qilinadi:
-sug’urta to’lovi (sugorta tovoni)
-sug’urta qilish shartnomasi zararsiz amal qilishi uchun sug’urtalovchi to’laydigan mablag’lar;
-sug’urta qilish shartnomasiga muvofiq boshqa mablag’lar.
IV) Soliqdan ozod qilinadigan import. Bular Soliq Kodeksining 211–moddasida 10 punkta qayd qilingan . Shulardan ayrimlarni quyida misol tarakasida keltirdik :
-jismoniy shaxslar tomonidan tovarlarni bojsiz olib kirishning bojxona to’g’risidagi qonun xujjatlarida tasdiqlangan normalari doirasida olib kiriloyetgan tovarlar;
- Vazirlar maxkamasi tomonidan belgilangan tartibda insonparvarlik yordami tariqasida olib kirilayotgan tovarlar;
- davlatlar, xukumatlar va Xalqaro tashkilotlar tomonidan xayriya yerdami maksodida olib kirilayotgan tovarlar;
- dori vositilari va tibbiy ( vetirinariya) buyumlari hamda ularni ishlab chiqarish uchun olib kirilayetgan xam ashyo va boshqa lar.
Soliqni hisoblab chiqarish va to’lash tartibi.
Soliq solinadigan oborotlar bo’yicha Qo’shilgan qiymat solig’i, Soliq solinadigan baza va belgilangan stavkalardan kelib chiqqan holda hisoblab chiqiladi. Byudjetga to’lanishi lozim bo’lgan Qo’shilgan qiymat solig’i Soliq solinadigan oborot bo’yicha hisoblab chikkarilgan Soliq so’mmasi bilan, Kodeksning 218 – moddasiga muvoriq hisobga olinadigan Soliq so’mmasi o’rtasidagi farq sifatida aniqlanadi.
Tovarlarni import qilish bo’yicha Qo’shilgan qiymat solig’ining so’mmasi Soliq solinadigan baza va belgilangan stavkada kilib chiqqan holda aniqlanadi.
Soliqning hisob - kitobi Soliq xizmati organlariga ortib beruvchi yakun bilan kuyidagi muddatlarda taqdim etiladi:
1) Soliq to’lovchi bo’lgan mikrofirma va kichik korxonolar tomonidan – yilning har chorogida hisobot davrining keyingi oyining 25 kunidan kechiktirmay, yil yakunlari bo’yicha esa yil moliyaviy hisobot topshirilgan muddatda tag’dim etildi.
2) Mikrofirmalar va kichik korxonalar jumlasiga kirmaydigan Soliq to’lovchilar tomonidan – har oyilar hisobot davridan keyingi oyining 25 kunidan kechiktirmay, yil yakunlari bo’yicha esa yillik moliyaviy hisobot topshiriladigan mudda tag’dim etiladi.
Qo’shilgan qiymat solig’ining hisob- kitobladari bilan bir vaqtda Soliq davri mabaynida olingan tovarlar (ishlar, xizmatlar) bo’yicha hisobvarak – fakturalar reyestri tag’dim etiladi. Ushbu xujjatlar shakli O’zbekiston Respublikasi Davlat Soliq Qo’mitasi tomonidan belgilanadi. Soliqni byudjetga to’lash hisob- kitoblarni tag’dim etish uchun belgilangan kundan kechiktirmay amalga oshiriladi. Import qilinadigan tovarlar bo’yicha Soliqni to’lash bojxona rasmiylashtiruviga kadar yoki bojxona rasmiylashtiruvi vaqtida amalga oshiriladi.
Mamlakatimizda aksiz solig’i 1992 yilda joriy etildi. Aksiz solig’i individual harakterga ega bo’lib, faqat aksiz to’lanadigan tovarlarga nisbatan qo’llaniladi. U bajarilgan ish, ko’rsatilgan xizmatlarga nisbatan qo’llaniladi. Qo’shilgan qiymat solig’i tovarlar, bajarilgan ish va ko’rsatilgan xizmatlarga nisbatan qo’llaniladi. Demak, faqat aksiz solig’i ayrim tovar va mahsulotlarga nisbatan qo’llaniladi, ya’ni ular bilan chegaralangan.
Aksiz solig’i egri Soliqlar tarkibiga kiradi. U Qo’shilgan qiymat solig’iga tortiladigan bazada va narxda hisobga olinadigan yuklab junatilgan tovarlar qiymatining bir qismini byudjetga undirish shakli hisoblanadi. Aksiz solig’i Respublika byudjetiga tulik kelib tushadi. U byudjet daromadlarini shakllantirishda salmokli o’rinni egallaydi.
Aksiz solig’ini to’lovchilar
Aksiz to’lanadigan tovarlarni ishlab chikaruvchi va import qiluvchi yuridik va jismoniy shaxslar aksiz solig’ini to’lovchilar bo’lib hisoblanadi.
Aksiz solig’i solinadigan obyekt
Aksiz solig’i obyekti Soliq kodeksining 230-moddasida aks ettirilgan, Ushbu moddaga ko’ra quyidagi operasiyalar aksiz solig’i solinadigan obyekt bo’lib hisoblanadi:
1) aksiz to’lanadigan tovarlarni realizasiya qilish;
2) aksiz to’lanadigan tovarlarni yuridik shaxsning ustav fondiga (ustav kapitaliga) xissa yoki pay badali tariqasida topshirish;
3) aksiz to’lanadigan tovarlarni yuridik shaxsning ishtirokchisiga (muassisiga) u yuridik shaxs tarkibidan chiqqan (chiqib ketgan) taqdirda topshirish;
4) aksiz to’lanadigan tovarlarni ulush qo’shish asosida qayta ishlashga topshirish;
5) ishlab chiqarilgan va (yoki) kazib olingan aksiz to’lanadigan tovarlarni o’z ehtiyojlari uchun topshirish;
6) aksiz to’lanadigan tovarlarni O’zbekiston Respublikasining bojxona xududiga import qilish.
Kaysi aksiz to’lanadigan tovarlarga aksiz solig’i solinmaydi?
Aksiz solig’i to’lanmaydigan tovarlarga quyidagi lar kiradi:
1) aksiz to’lanadigan tovarlarni ularning ishlab chikaruvchilari tomonidan eksportga realizasiya qilishga, bundan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi tomonidan belgilanadigan aksiz to’lanadigan tovarlarning ayrim turlari mustasno;
2) keyinchalik O’zbekiston Respublikasining bojxona xududidan olib chiqib ketilishi sharti bilan «bojxona xududida qayta ishlash» bojxona rejimiga joylashtirilgan tovarlardan ishlab chiqarilgan qayta ishlash maxsuli bo’lgan aksiz to’lanadigan tovarlarni topshirishga;
3) tabiiy ofatlar, kurolli mojarolar, baxtsiz xodisalar yoki avariyalar yuz berganda yordam ko’rsatish uchun, insonparvarlik yordami va begaraz texnik ko’mak sifatida, shuningdek xayriya maqsadlari uchun aksiz to’lanadigan tovarlarni davlatlar, xukumatlar, Xalqaro tashkilotlar tomonidan O’zbekiston Respublikasining bojxona xududiga import qilishga;
4) aksiz to’lanadigan tovarlarni O’zbekiston Respublikasining bojxona xududiga aksiz solig’i solinmaydigan tovarlarni olib kirish me’yorlari doirasida jismoniy shaxslar tomonidan import qilishga;
5) vakolatli davlat organining yozma tasdig’i mavjud bo’lgan tagdirda, telekommunikasiyalar operatorlari va tezkor-kidiruv tadbirlari tizimining texnik vositalarini sertifikatlashtirish bo’yicha maxsus organ tomonidan olinadigan tezkor-kidiruv tadbirlari tizimi texnik vositalarini import qilishga.
Aksiz solig’i solinadigan baza
Soliq kodeksining 232-moddasida soliq solinadigan baza baratafsil bayon qilingan. Bu quyidagilardir:
Aksiz solig’ining stavkalari mutloq so’mmada (qat’iy) belgilangan aksiz to’lanadigan tovarlar bo’yicha soliq solinadigan baza aksiz to’lanadigan tovarlarning naturada ifodalangan hajmi asosida aniqlanadi.
Aksiz solig’ining stavkalari foizlarda (advalor) belgilangan ishlab chiqarilayotgan aksiz to’lanadigan tovarlar bo’yicha, agar boshqa cha koida nazarda tutilmagan bo’lsa, realizasiya qilingan aksiz to’lanadigan tovarlarning aksiz solig’i hamda Qo’shilgan qiymat solig’i kiritilmagan qiymati Soliq solinadigan bazadir.
Ish haqi hisobiga, hisoblab chiqarilgan devidendlar hisobiga, bepul yoki boshqa tovarlarga (ishlarga, xizmatlarga) ayirboshlash uchun beriladigan aksiz to’lanadigan tovarlar bo’yicha, shuningdek tovarlar tannarxidan past narxlarda realizasiya qilingan taqdirda Soliq to’lovchi tovarlarni topshirish paytida uning haqikiy tannarxidan kam bo’lmagan darajada belgilaydigan narx asosida hisoblangan qiymat Soliq solinadigan bazadir.
Adabiyotlar ro’yxati.
1. O’zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi Rasmiy nashr Toshkent “Adolat”, 2010. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 24-dekabrdagi “O’zbekiston Respublikasining 2011 yildagi asosiy mikroiqtisodiy ko’rsatkichlari va davlat byudjeti parametrlari to’g’risida”gi PQ-1449-sonli Qaroriga 7,9,12,19 ilovalar “Soliq to’lovchining jurnali” 2011 yil yanvar.
2. Jo’rayev A. va boshqa lar. Soliq va Soliqka tortish. O’quv qo’llanma. Toshkent, 2009.