‘z b e k I s t n r e s p u b L 1k a s I o L iy va ‘rta m a X s u c ta’l I m V a zir L ig I

7 8 -§. Suyuqlik bilan sovitish tarmog‘ining tuzilishi
Radiator dvigatel blokida qizigan sovitish suyuqligining issiqligini havo 
oqimi t a ’sirida tashqi muhitga tarqatib, haroratini pasaytirish uchun xizmat 
qiladi. U yuqori va pastki bakchalar, o ‘zak panjaralar va mahkam lovchi 
detallardan iborat. Suyuqlik yuqori bakchaning b o ‘g ‘zidan quyiladi. 
Bo‘g ‘iz qopqoq bilan jips berkitiladi. Q opqoqqa bug‘ o'tkazish naychasi, 
bug' havo klapanlari o ‘rnatilgan boMib, radiatorning ichki hajmi tashqi 
muhit bilan shu klapanlar orqali tutashadi. Radiator o ‘zaklarining turlari 
naychali, plastinkali yoki asalari inisimon panjarali b o ‘lishi m um kin.
Term ostat — sovuq dvigatelni qizdirishni tezlatib, sovitish g ‘ilofidan 
suyuqlikning maqbul haroratini o ‘z - o ‘zidan rostlab, uning belgilangan 
h a r o r a ti n i t a ’m in la b tu ris h u c h u n x izm at qiladi. Q o i l a n i l a d i g a n
term ostatlar ikki xil b o ‘ladi: suyuqlik (Z M Z ) yoki qattiq (ZIL -130) 
t o ‘ldirgichli termostatlar. Suyuqlik termostatlari balloni yupqa jezdan 
y o ‘l - y o ‘l qilib silin d r s h a k lid a yasalgan b o 'lib , ballon ichiga tez 
bug‘lanadigan suyuq eflr yoki etil spirtning suvli eritmasi quyiiladi. Ballon
190
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

term ostatning korpusi lining yuqori qismiga klapan tirgagi ikki uchi bukik 
jez changak bilan birga kavsharlangan. Dvigatel yurgizilganda g ‘ilofdagi 
suyuqlikning harorati 343()K (70°C) dan past b o ‘lganligi sababli term ostat 
klapani yopiq b o l i b , g bilofdagi suyuqlik o ‘tkazuvchi 9 teshikcha orqali 
suv nasosiga qaytadi. Bunda suyuqlik kichik doira b o ‘yicha aylanishi 
sababli tez qiziydi. N a tijad a dvigatelning qizishi a n c h a tezla shadi. 
Sovituvchi g ‘ilofdagi suyuqlik harorati 343...348 К (70....75°C) gacha 
gacha k o ‘tarilib, term ostat ballondagi aralashm a b u g la rin i kengaytiradi. 
Natijada ballon uzayadi va uning klapani qisman k o ktarilib, suyuqlikning 
m a ’lum miqdori radiatorga, m a ’lum m iqdori esa suv nasosiga o ‘ta 
boshlaydi. Keyinchalik suyuqlikning harorati 365 К (90nC) ga yetishi 
bilan klapan t o ‘liq ochiladi, suyuqlik asosan radiatorga yuboriladi.