‘z b e k I s t n r e s p u b L 1k a s I o L iy va ‘rta m a X s u c ta’l I m V a zir L ig I

tomchili kondensatsiya 
holati 
deyiladi.
Kondensatsiya holati yuzaga kelishi, suyuqlik yuzani h o ‘llashiga va 
h o ‘llamasligiga b o g ‘liq boMadi. Agar suyuqlik yuzani (sirtni) h o ‘llasa, 
b u n d a plyonkali k o n d e n sa tsiy a hosil b o 'la d i. A gar suyuqlik sirtni 
hoMlamasa, u holda tomchili kondensatsiya hosil b o i a d i .
Yuzaning suyuqlik bilan hoMlanishi va h o ‘llanmasligi sirt tortilish 
kuchining t a ’siri hisobiga bo'ladi. N im a t a ’sirida sirt tortilish kuchi paydo 
b o ‘lishini k o ‘rib chiqamiz.
Suyuqlik hajm ida joylashgan zarrachaga o ‘zaro tortishish kuchlari 
t a ’sir etadi. Bu kuchlarning yig‘indisi nolga teng. Sirtda joylashgan 
zarrachaga shu kuch t a ’sir etadi, lekin bu bir to m o n d a n t a ’sir etish 
b o ‘ladi. S huning u c h u n q an d a y d ir kuchlarning yig‘indisi sirt tortilish 
kuchi deyiladi va bu kuch suyuqlik ichiga y o ‘naladi. Shu kuchlar t a ’sirida 
suyuqlik o ‘zining sirtini kam aytirishga intiladi. Sirt tortilish kuchining 
fazalar ajralish chegarasidagi uzunligiga b o ‘lgan nisbati 
sirt tortilish 
kuchi koeffitsienti 
deyiladi va a bilan belgilanadi. Shularni e ’tiborga 
olganda, suyuqlik yuzasi sirt yuzasi bilan burchak hosil qiladi. Bu 9 
bilan belgilanadi.
118
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

A na shu burchakli sirt bilan suyuqlik zarrasi orasida qanday holatda 
bo'lishini quyidagi chizm ada ko‘ramiz (46-rasm):
И
\
/ ........ e )
4
-..
46-rasm
I holatda 0<9O°C holati yuzaga keladi, y a ’ni suyuqlik vuzani hoMlaydi;
II h o la td a 0>9O°C holati yuzaga keladi, y a ’ni suyuqlik yuzani 
h o ‘llamaydi.
Sirt tortilish koeffitsienti ikkala holat u c h u n kuvidagicha b o ‘ladi:
о . 
— kuch — sirt — gaz;
S i r t g a z
0
’
Bunda: 
a
 
— kuch — suyuqlik — gaz;
suyuq gaz 
J
 
”
0
5
g
 . 
— kuch — sirt —suyuqlik.
sirt suyuq 
J
 
1
T o m ch i uchun tenglik shartini quyidagicha yozishimiz mumkin:
bundan
: 
c o s
в
 =
(215)
^ s i r t g a :
T o m c h i l i k o n d en sa tsiy ad a issiqlik b erish koeffitsienti plyonkali 
kondensatsiyaga qaraganda h ar doim yuqori b o £ladi. Bulling sababi 
kond en sa to rn in g plyonkasi term ik qarshilikka ega b o ‘lib, bu issiqlik 
berilishini susaytiradi. Bunday qarshilikni kamaytirish yoki boshqacha 
qilib aytganda kondensatning plyonkasini ajratib yuborish kerak b o ‘ladi. 
S h u n d a q a r s h i l i k k a m a y i b , is s iq l ik b e r i l i s h i o r t a d i . T o m c h i l i
k o n d e n sa ts iy a n i s u n ’iy ravishda yuzaga keltirish m axsus m o d d a la r 
gidrofobizatorlar yordamida amalga oshiriladi. Bu m oddalar yo b u g ‘ga 
q o ‘shiladi, yo kondensator quvurlariga quyiladi.
Vertikal yuzadagi kondensatsiya holatini k o ‘rib chiqamiz. (47-rasm).
119
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

н
u
\ |
а
\
\
\
\
\
U
\
47-rasni
U m u m a n olganda, k o n d en sa tsiy a ja ra y o n id a g i te rm ik qarshilik 
kondensat plyonkasining term ik qarshiligi bilan fazoviy o ktish term ik 
qarshiligini yig‘indisidan tashkil topadi.
47-rasm dagi h aro ratlar o ‘zgarishi chizm asidan ko'Tinib turibdiki, 
kondensat bilan bug‘ning ajralish chegarasida haroratning k o ‘tarilishi 
yuzaga keladi. Ushbu harorat ko'tarilishi — ingichka yuza katlamida 
qarshi molekulalar oqimi yuzaga kelishining natijasidir. Molekulalarning 
bir qismi esa yuzadan qaytib, yana bu g ‘ga kelib q o ‘shiladi. Buning 
natijasida ingichka yuza qatlam ida turli energiya (harorat)ga ega b o ‘lgan 
yoki teng b o ‘lmagan molekula oqimi harakatlanadi. D e m a k, ushbu 
qatlam da bug‘ning harorati kondensatning haroratidan harorat o ‘zgarishi 
bilan ajralib turadi. Yuzadan qancha molekulalar qaytsa, harorat ortishi 
s h u n ch a yuqori b o ‘ladi.
Kondensatsiya koeffitsienti — К haroratlar ortishi xarakteristikasi 
hisoblanadi. U suyuqlik bilan olib ketiladigan m olekulalar sonining 
devorga urilayotgan molekulalar soniga nisbati bilan aniqlanadi.
Fazoviy o ‘tishga term ik qarshilik bilan kondensatsiya koeffitsientini 
bo g ‘laydigan nazariy ifodalar mavjud b o ‘lib, ular b u g ‘ning harorati va 
bosimiga bog‘liq b o ‘ladi. Kondensatsiya koeffitsienti kichik b o ‘lganda 
haroratlar ortishining qiymati kattaroq b o ‘ladi va fazoviy o ‘tishning termik 
qarshiligi ham katta qiymatga ega b o ‘ladi. Suv bug‘i kichik bosimga ega
R
= —
a
(216)
120
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

b o ‘lganda kondensatsiya koeffitsienti k =
1
b o ‘ladi, dem ak harorat ortishi 
y o ‘q deb olinadi. Shunda fazoviy o ‘tishning term ik qarshiligi R,=0 b o ‘ladi.
Kondensat plyonkasining term ik qarshiligi oqim ning oqish rejimiga 
bog‘Iiq. Lam inar plyonkadan issiqlik o ‘tkazuvchanlik hisobiga, turbu­
lent plyonkadan esa konvektiv issiqlik beruvchanlik hisobiga olinadi. 
Turli mualliflarning tajribalaridan olingan qiym atlar shuni ko‘rsatadiki, 
kritik Re soni 60-500 gacha o ‘zgaradi.
1 
kg quruq to'yingan bug‘ni kondensatga aylantirishda r issiqlik ajraladi. 
Bu fazoviy o ‘tish issiqligi deyiladi va r bilan belgilanadi. U n d a n tashqari 
kondensatning sovishi yuzaga keladi. C hunki sirtning harorati t o ‘yinish 
haroratidan kichik b o ‘ladi. Agar kondensatning sovishi ajralgan issiqlikdan 
kichik b o ‘lsa, u holda issiqlik miqdorini quyidagi ifodadan aniqlaymiz:
Q = G - r
bunda G — hosil b o ‘lgan kondensatning miqdori.
Aniq masalalarda issiqlik almashinishini k o ‘rishda harakatlanayotgan 
va q o ‘zg‘alm as bugMarning kondensatsiyasini ajratish zarur boMadi. 
Bug‘ning harakati kondensat plyonkasining qarshiligiga, demakki, issiqlik 
a l m a s h u v i n i n g i n t e n s i v li g i g a t a ’sir q i l a d i . H a q i q a t a n h a m biz 
h a r a k a t l a n u v c h i b u g ‘n i n g k o n d e n s a t s i y a s i g a e g a m i z , c h u n k i
kondensatsiyalangan bug‘ning hajmi o ‘rniga yuzada yana yangi bug‘ hajmi 
paydo b o ‘ladi. Shuning uch u n bug‘ do im o harakatda b o ‘ladi. Vertikal 
yuza u chun bug‘ning tezligi quyidagiga teng b o ‘ladi:
iv
-
q
и -
------- - , 
m /c
(217)
r p h
T o ‘yingan suv bug‘i uchun w = 0,23 m /sek. Bunday tezlik bilan bug
4 
kondensat plyonkasiga t a ’sir eta olmaydi. Shuning uchun harakatlanmaydi 
deb hisoblanadi.