‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova
Download 4.65 Mb. Pdf ko'rish
|
Boltabayev M.P.Kichik biznes va tadbirkoplik
1.3. l-rasm. T adbirkorlik m uhitining shakllanishi.
/ / b o 'lsa , u n in g em irilish ig a olib kelm asa h a m tad b irk o rlik tark ib - larining faoliyat y u ritishig a salbiy t a ’sir k o 'rsatad i. S h u n in g u c h u n h a m d av lat iq tiso d iy o t u c h u n z a ru r b a rc h a s h a rt-s h a ro itla rn i y aratish i va ta d b irk o rla r u c h u n k o 'p ro q erkinlik b erishi kerak. S h u n g a a so slan g an h o ld a ish olib b o ray o tg a n 0 ‘z b e k isto n ja h o n iqtisodiyoti da m u n o sib o ‘rnini to p m o q d a . S h u la rn i n a z a rd a tu tg a n h o ld a, 0 ‘z b e k isto n R e sp u b lik a si P re zid e n ti I.A. K arim o v s h u n d a y d eb t a ’kidlaydi: « E rkin ta d b ir k o rlik u c h u n iq tiso d iy va h u q u q iy s h a rt-s h a ro it y a ra tish zarur. K ic h ik biznes va xususiy ta d b irk o rlik n i k eng riv o jlantirish u c h u n h a m m a y o ‘lni o c h ib berish kerak. U larning xom ashyo resurslaridan foydalanishlariga keng y o ‘l o c h ib berish, u la r ishlab ch iq a ray o tg a n m a h s u lo t m a m la k a tn in g o ‘z id a h a m , u n in g ta s h q a ris id a h am s o tilad ig a n b o z o rn i k afo latlov ch i tiz im n i b arp o etish d a rk o r» 1. Y u q o rid ag ilarn i hisobga o lib , tad b irko rlik m u h itin i y aratish b ila n b o g ‘liq o m illa r g u ru h la rg a ajratilg an va sh u a so sd a u n in g s h a k lla n ish va riv o jla n ish m e x a n iz m i n in g ta s h k iliy -iq tis o d iy m o d eli y aratilg an . T a d b irk o rlik m u h itig a t a ’sir etu vch i o m illa rn i quy idagi g u ru h larg a b o 'lis h m u m k in : — an iq b ir m ah su lo tg a is te ’m o lc h ila rn in g to 'lo v qo b iiiy ati. B u n d a bo zo rd ag i m avjud h ak iq iy talab bilan k u tilay o tg a n tala b farqlanadi. A gar, m a h s u lo t (to v a r) x u su siy a tla ri b ila n a w a lg ila r id a n ajralib tu rsa, u n g a tala b m ark e tin g usullari b ila n a n iq la n a d i: — tavak kalch ilik va b ozo rd ag i xatarlarn i o ‘z z im m a sig a o lib , m u lk javobgarligi asosida ish y u rita o ladigan tad b irkorlar. U la r o ‘z m u lk i, b ilim va s a rm o y a sid a n sam arali fo y d alan a o lu v ch i yuqori m alakali va m a ’lu m b o z o r vaziyatlariga m oslasha olish qobiliyatiga ega b o 'lish lari kerak; — sarm oyag a ega inv esto rlar. B unga jis m o n iy sh a x sla r yoki erk in sarm oy aga ega k o rx o n a la r, ta sh k ilo tla r h a m d a ta d b irk o rla r h a m kiradi. U la r b ir q a n c h a to ifan i tashkil etadi: b an k lar, ja m g ‘a r- 1 /. A. Karimov. 0 ‘z bekis to n X X I asrga in tilm oqda. 0 ‘zbekiston. — Т.: 1999. — 12-bet. m a la r, s u g 'u r ta k o m p a n iy a la r i, d a v la t ta s h k ilo tla r i, x o rijiy investo rlar va b oshqalar; — tad b irk o rlik fao liyatin i b ir m e ’y o rd a olib b o rish im k on ini b eruv chi in fra tu z ilm a la r. U la r q a to rig a m o liy a -k re d it, a u d it, m arketin g, ko n saltin g , a x b o ro t, su g‘u rta va sh u kabi x izm a tla r k o ‘rsatuvchi tash k ilo tla r kiradi; — q aror qabul qilish tizim i. Bu tizim tarkibiga, a w a lo , biznes- ning ishonchliligi va sam arali b o ‘lishini baholash im k on ini beruvchi m ezo n lar, u su lla r to ‘p lam i kiradi. T a d b irk o r bu tizim orqali o ‘z ishi natijasini tekshirish im koniga ega b o ‘lishi kerak. S hu om illarn ing tizim li va o ‘zaro h arakat q onuniyatlari tad b ir korlikni faollashtiradi va u xo ‘jalik m exanizm i orqali am alga oshiriladi. N a tija d a , ayrim h u d u d va ta rm o q la rd a yangi k o rx o n ala r, ishlab chiqarish, xizm at ko‘rsatish va boshqa tadbirkorlik obyektlari vujudga keladi. B und ay faoliyatlar tad b irk o rn in g bilim i, sarm o y alar, b o zo r talabi, davlat va b o sh q a ta sh k ilo tla m in g o ‘zaro m an faatli harakati tufayli faollashadi va bozorga m oslashadi. Ish b ilarm o n lik m u h itin i tahlil qilish ja ra y o n id a ta d b irk o r h a r b ir m illa tn in g a n ’a n a la ri, u rf-o d a tla ri, q a n d a y o z iq -o v q a tla rn i iste ’m ol qilishi va q a n d a y b u y u m larn i kiyishini in o b atg a olishi m aqsadga m uvofiqdir. B u n d an tashqari xalqning to ‘lov qobiliyatini bilish h am katta ah am iy at kasb etadi. U shbu om il iste’m ol tovarlari ishlab ch iq a rish n i tashkil etish d a katta rol o ‘ynaydi. T ad b irk o r shu om ilni h a r to m o n la m a ta h lil q ilishd a o ‘z m am lak atid ag i b o zo r v a z iy a tin i h a m d a u sh b u n ia h s u lo tn i k elajak d a e k s p o rt q ilish m u m k in b o ‘lgan q o ‘shni m am lak atlar bozorini h a m k o ‘rib chiqishi kerak. H a r b ir ta d b irk o r a tro f- m u h itg a q o ‘sh ilib k e tish i u c h u n ishni uning tah lilid an boshlashi lozim . T adbirkorlik m u h itin i tahlil qilish da ta d b irk o r m a ’lum b ir c h eg arad a kasbiy fao liyat yuritish u c h u n q a n d a y iqtisodiy m an fa atn i am alga oshirishi m u m k in lig in i b e lg ila b o lis h i k e ra k . Iq tis o d iy m a n fa a tn i a m a lg a o s h ir is h , a w a la m b o r tad b irkorn in g o ‘z ishini tashkil qilish darajasiga b o g ‘liq b o 'lad i. 0 ‘z ish in i tashkil qilish esa tadbirkorning m a ’lum ishbilar m onlik m u h itig a m ustaqil kirishi bilan belgilanadi. T a d b irk o r m a ’lum tadbirkorlik m u h itig a kirishar ekan , d iq q at- e ’tiborini faqat o ‘z g'oyalarini am alga oshirishga em as, balki qan day qilib in v e s to rla rn in g m a b la g 'la rin i ta d b irk o rlik fao liy atig a ja lb e tis h g a h a m q a ra tis h i kerak. T a d b irk o rn in g o 'z ish in i tash k il q ilis h id a g i a s o siy v azifa, avvalo, o 'z g 'o y a la r in i m a ’lum b ir m u h itg a ta tb iq etish u c h u n z a ru r b irla m c h i k ap italn i b a rp o e tis h d a n iboratdir. T ad b irk o rlik g 'o y a sin i am alga o sh irish u c h u n ishlab ch iq arish ja ra y o n in in g m avjudligi talab q ilin ad i. T a d b irk o r ish b ilarm o n lik g 'o y a va m aqsadlariga to 'g 'ri keladigan h a m d a jalb etilgan kapitalning h a jm id a n kelib c h iq q a n hold a yangi ish lab c h iq a rish tark ib in i sh a k lla n tira d i. A g ar tad b irk o r o 'z g 'o y a s in in g tash ab b u sk o ri va investori sifatida ish tiro k etayotgan b o 'lsa , fao liy atining tashkiliy- h u q u q iy s h a k lin i, k o rx o n a u c h u n q o 's h a y o tg a n o 'z h issa sin i o ld in d a n belgilab olishi kerak. S h u n d a y qilib, tad b irk o rn in g o 'z ish in i tashkil qilish tam o y ili jam iy a t u c h u n yangi ishlab c h iq a rish tarkibini shakllantirish va u n d a o 'zin in g qay darajada ishtirok etishini belgilab olish d an iboratdir. O 'z ishini to 'g 'r i tashkil qilish tad b irk o rlik n in g asosiy o m il- larid an h isob lan adi. S huning u c h u n h a m tad b irk o r bu fe n o m e n n i hosil qiluvchi b arc h a qism larni h a r to m o n lam a e’tiboiga olishi kerak. T a d b irk o r fao liy atin in g bu jih a tla rin i o 'rg a n is h d a u n in g faoliyati jarayonini kuzatish alohida aham iyat kasb etadi. B unda tadbirkorning asosiy h arak atlari ketm a-ketligi q u yid ag ich a b o 'lish i m um kin : — b irin c h id a n , biznes g 'o y asin i ishlab c h iq ish ; — ik k in c h id a n , ish b ila rm o n lik m u h itin i c h u q u r o 'r g a n ib ch iq ish ; — u c h in c h id a n , tad b irk o rn in g iq tiso d iy m an fa ati b ilan biznes g 'o y a sin in g o 'z a r o to 'g 'ri kelishi, tad b irk o rlik g 'o y asi bilan ta d b ir korlik m u h itin in g o 'z a ro m uvofiqligi; — to 'r tin c h id a n , g 'o y a n i am alg a o sh irish u c h u n z a ru r k a p ita l h a jm in i belgilab o lish ; — b e s h in c h id a n , b izn es g 'o y a n i a m a lg a o sh irish u c h u n z a ru r k o rx o n a yoki ta s h k ilo tn i tarkib to p tirish . H a r b ir ta d b irk o rlik faoliy atin in g aso sin i m a ’lum b ir g 'o y a tashkil etadi. B u g 'o y a la r oddiyligi b ilan ajralib tu rad i: k im d ir tovarni y a n g ic h a jildlash g 'oy asin i berad i, b o zo rd a m avjud tovarg a yangiliklar k iritad i va shu aso sid a u n g a talab darajasini o sh irish g a harakat qiladi va hokazo. Ish b ila rm o n lik g'o y asi k o 'p in c h a o 'z p rofessional fao liy atid a m ustaqillikka erishish va q o 'sh im c h a foyda olish ishtiyoqida b o 'lg an kishilarda pay do b o'lad i. B uning u c h u n kishi iqtisodiy jara y o n la rn i h a r to m o n la m a tahlil qilib, u n d ag i m av ju d e tish m o v c h ilik la rn i aniqlab , u n g a o 'z faoliyatini y o 'n a ltirish i lozim . A gar ta d b irk o rd a o 'z b izn esin i tash k il qilish yu zasid an b iro r- b ir g 'o y a m avjud b o 'lsa , u h o ld a u ish b ilarm o n lik m u h itin i o 'z g 'o y asi va iq tiso d iy m an faati b ilan m u ta n o sib lik darajasin i ta h lil qilishi kerak. A w alo , tadbirkor m a ’lu m m u h itd a aniq g'oyani am alga osh irish sh a k lin i belgilab olishi kerak. B u n day sh a k lla rn in g tu ri ju d a xilm a-xildir. Tadbirkorlik vazifalari yakka holda va guruh b o 'lib am alga oshirilishi m um kin. Q anday shakllam i tanlash g'oyaga h a m d a tadbirkorlik m uh itig a bog'liqdir. T a d b irk o rlik m u h iti va g 'o y a sin i h a r to m o n la m a tah lil qilish shu g 'o y a n i a m alg a oshirish u c h u n z a ru r kapital m iq d o rin i belgilab olishga y o rd am beradi. B u n d a tad b irk o r b a n k yoki b iz n e s-fo n d d a n kredit o lish i u c h u n b izn e s-re ja yoki tex n ik -iq tiso d iy asosni (TLA) ishlab chiq ishiga to 'g 'ri keladi. B iznes-rejada tadbirkor ishbilarm onlik g'oyasiga tayangan holda to var yoki x iz m a tla r ishlab c h iq a rish u c h u n z a ru r s h a rt-s h a ro it- larni am alga oshirishning barcha xarajatlari qancha qiym atni tashkil e tishini aks e ttira d i. U sh b u h o ld a g ap b irlam ch i kapital h a jm in i belgilash, tadbirkorlik g'oyasini am alga oshirish u c h u n jalb qilinishi lozim b o 'lg a n m oliyaviy resurslarni a n iq lash h a q id a k etm o q d a. T a d b irk o rlik g 'o y a sin i m a ’lu m b ir m u h itd a am alga o sh irish m um kinligi a n iq la n ib , ishni tashkil etish b o 'y ic h a z a ru r m oliyaviy m a b la g 'la rn i o lish m an b a i ta n la n g a n d a n k eyin ta d b ir k o r o 'z faoliyatini u c h y o 'n a lish g a q a ra tm o g 'i lo zim . Y a ’ni: Download 4.65 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling