‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova
Download 4.65 Mb. Pdf ko'rish
|
Boltabayev M.P.Kichik biznes va tadbirkoplik
Soliqlar byudjetga tushadigan pul va qonun bilan belgilangan
m ajburiy m unosabatlardir. Bu m unosabatlar soliq to 'lo v ch ila r (yuridik va jism o n iy shaxslar) bilan davlat o'rtasidagi m u nosa- batlami ifoda etadi. Soliqlar, a w a lo , davlatning vazifalarini moliyaviy m ab lag 'lar bilan t a ’m inlash zarurligidan kelib chiqadi. Davlat oldida turgan um um iy-ijtim oiy zaruriy vazifalarga hozir gi sh aroitd a quyidagilar kiradi: — aholining kam ta ’m inlangan tabaqalari (talabalar, pensioner lar, nogironJar va boshqalar)ni ijtim oiy him oya qilish; — m am lakat m udofaasini ta ’m inlash; — m am lakat fuqarolarining tinch m e h n at qilishi va erkin yashashi m uhofazasini ta ’m inlash; — m am lakat ichida uzluksiz ijtimoiy, m adaniy tadbirlar (m ao - rif. sog‘liqni saqlash, m adaniyat, ijtimoiy ta ’m inot va boshqalar)ni am alga oshirish; — xorijiy m am lakatlar bilan iqtisodiy, m adaniy va siyosiy aloqalarni o 'rn atish ; — bo zo r infratuzilm asini yaratish va hokazo. Bu vazifalarni am alga o sh irish n iho yatd a k o ‘p m oliyaviy resurslarni talab etadi. B ozor iqtisodiyoti sharoitida bu resurslarni faqat soliqlar va soliq xarakteriga ega to'lovlar orqali am alga oshirish mumkin. Amaldagi qonunchiliklarga muvofiq, O 'zbekiston Respublikasi hu d u d id a soliq va yig'im lar O 'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tom o nidan belgilanadi va bekor qilinadi. O 'zbekiston Respublikasi hududida quyidagi soliq va yig'im lar am al qiladi: — um um davlat soliqlari; — mahalliy soliq va yig'imlar. Umumdavlat soliqlarga quyidagilar kiradi: — yuridik shaxslardan olinadigan darom ad (foyda) solig‘i; — jism oniy shaxslardan olinadigan d aro m ad solig'i; — qo'shilgan qiym at solig'i; — aksiz solig'i; — yer osti boyliklaridan foydalanganlik uch u n soliq; — suv resurslaridan foydalanganlik u ch u n soliq. Mahalliy soliq va yig‘imlarga quyidagilar kiradi: — m ol-m ulk solig'i; — yer solig‘i; — avtotransport vositalarini olib sotganlik uchun soliq; — savdo-soti q qilish huquqi u ch u n yig'im , shu ju m lad an , ayrim turlardagi tovarlarni sotish huquqini beruvchi lisenziya yig‘imlari; — yuridik shaxslarni, shuningdek tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanuvchi jism o n iy shaxslarni ro'yxatga olganlik u c h u n yig'im ; — avtotransport to'xtash joyidan foydalanganlik uchun yig‘im; — obodonchilik ishlari uchun yig‘im; — ijtim oiy infratuzilm ani rivojlantirish uch u n yig‘im; — boshqa mahalliy aham iyatga ega bo'lgan yig'imlar. M ahalliy soliq va yig'im lar m ahalliy byudjetga o'tkaziladi. Soliq nim aga olinsa, o 'sh a narsa soliq obyekti bo 'lad i. Soliq obyekti 3 guruhga bo'linadi: tovar aylanm asi , darom ad va mulk. Soliq obyektining har bir soliq birligi uchun davlat tom o n id an belgilab qo'yilgan m e’yori soliq stavkasi deb yuritiladi. Bu stavka qat’iy sum m alarda yoki foizlarda obyektga nisbatan qo'llaniladi. Soliq stavkalari proporsional, progressiv va regressiv ko'rinish- larda bo'lishi mumkin. Proporsional soliq stavkasi usulida foyda yoki aylanm aga ega yuridik va jism oniy shaxslar bir xil ulushda soliq to'laydilar. Bu yerda soliq stavkasi q a t’iy o 'rn atilg an bo'lib, m utanosib ravishda olinadi. M asalan, korxona asosiy fondlarining o'rtacha yillik qiymati 200 m ln so 'm b o'lib, u n d an undiriladigan soliq stavkasi 2 foiz qilib belgilanganda, soliq summasi hisobot yili uchun 4 mLn. so'm ni (200 m ln x 2:100) tashkil etadi. D a ro m a d yoki foyda o rtib borishi bilan soliq stavkasi h am o rtib b o rish i k o 'z d a tu tilg a n b o 'ls a , b u n d ay stav k alar p ro g ressiv soliq stavkalari deyiladi. B uni biz O 'z b e k isto n R e sp u b likasi fu q aro la ri, c h et el fu q a ro la ri va fu qaro lig i b o 'lm a g a n - lardan o linadigan d arom ad solig'i stavkasida yaqqol k o 'rish im iz mumkin. Regressiv soliq stavkasi usulida darom ad o'sishi (oshishi) bilan m ahsulot ishlab chiqarish hajmi ko'payishi yoki eksportga m ahsulot ishlab chiqarish ko‘payishi bilan soliq stavkasi kam ayib b oradi. D em ak , bunday korxona byudjetga kam soliq to 1 lay boshlaydi. Regressiv soliq stavkalari b iror faoliyat yoki sohada m ahsulot ishlab chiqarishni ko'paytirish yoki o 'z foydasidan biror turdagi xarajatni kam aytirishni rag'batlantirish m aqsadida q o 'lla niladi. O 'zb ek isto n Respublikasi V azirlar M ahkam asi to m o n id an belgilangan ayrim m ahsulotlar aksiz solig'iga tortiladi. A ksiz b a ’zi is te ’m ol to v a rlari q iy m a tig a u s ta m a q o 'y ila - d ig an egri so liq d ir. Egri so liq deb a ta lis h in in g sab ab i u n in g b y u d je tg a to 'lo v c h ila r i aksiz o sti to v a rla rin i ish lab c h iq a rib s o tu v c h ila rd ir . A m m o h aq iq iy so liq to 'lo v c h ila r m a h su lo t etk azu v ch ila rd a n to varlarni sotib o lu v ch ilar, y a ’ni iste’m o l- chilardir. S h un in g uchu n bu soliq b a ’zi m am lak atlard a «iste’mol solig'i» deb ham ataladi. Aksiz solig'i stavkasi V azirlar M ah k am asin in g qarori bilan tasdiqlanadi. Aksiz solig'i stavkalarini O 'zbekiston Respublikasi V azirlar M ahkam asi to m o n id an belgilash h ar yilgi byudjetning asosiy ko'rsatkichlari belgilanganda ko'rsatiladi. Biroq yil davom ida aksiz stavkalariga o 'zgartirishlar kiritib borilishi m um kin. Aksiz solig'i to 'lanadigan tovarlarni ishlab chiqaruvchi korxo n alar, m ulk sh aklid an q a t’iy nazar, sh u to v arlarn i eksportga chiqarsalar, aksiz solig'i to'lash dan ozod bo'ladilar. Qizil Y arim oy ja m iy a ti k o rx o n a la ri ish la b c h iq a rg a n to v a r la r d a n k elg an d aro m ad larin i jam iy atn in g U stavida k o 'z d a tu tilg an vazifalarni bajarishga sarflasa, u holda u lar h am aksiz solig'i to 'la sh d a n ozod bo iad i. Aksiz solig'i sum m asi ikki xil form ula bilan aniqlanadi. Agar tovarlar m am lakat ichida ishlab chiqilsa va sotilsa, aksiz solig'i sum m asi quyidagi form ula yordam ida aniqlanadi: ASS = S T O - А / 100; bu yerda: ASS — aksiz solig'i sum m asi, so 'm . STO — soliqka tortiladigan ay lanm a, so'm . A — soliq stavkasi,%. Agar tovarlar boshqa mamlakatlardan tashib keltirilsa va sotilsa, aksiz solig'i sum m asi quyidagi form ula bilan aniqlanadi: Download 4.65 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling