Ўз бекистонда рақа мли иқтисодиётни ривожлантири шда хиз

ЎЗ БЕКИСТОНДА РАҚА МЛИ ИҚТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИ ШДА ХИЗ МАТ КЎРСАТИ Ш СОҲАСИНИНГ АҲА МИЯТИ

Ш. Ж. Примова
‘‘ Мене жмент’’ кафедраси укитувчи- ста жёри

Жа хонгирмирз о Шарипов

716- 20 МНТ гурухи талабаси Бухоро мухандислик- технология институти


Ўз бекистон Республикаси 2021 йил май ойидаги ПҚ- 5113 қарори хиз матлар соҳасини жадал ривожлантири ш чора- тадбирлари тўғрисида хиз матлар соҳасининг ма млакатимиз иқтисодиётидаги улушини кўпайтири ш, жойларда хиз матлар соҳасидаги мав жуд имкониятларни тўлиқ и шга соли ш, хиз матлар турларини кенгайтири ш ва сифатини о шири ш бўйича ўз ечимини кутаётган муа ммоли масалаларни ҳал қили ш, мазкур йўнали шда тадбиркорлик субъектларини янада қўллаб- қувватла ш, уларнинг ғоя ва та шаббусларини рағбатлантириш мақсадида:
2021- 2023 йилларда Ўз бекистон Республикасида хиз матлар соҳасини асосий йўнали шлари этиб қуйидагилар белгилансин:

• 
  иқтисодий ўси шни таъминла шда хизматлар соҳасини муҳим драйверга айлантириш ва 2023 йилга қадар хиз матлар ҳа жмини икки бараварга о шири ш;
  
• 
  аҳолига тайёр биз нес ре жалар ва лойиҳалар тақдим эти ш, уларни касбга ўқити шдан тадбиркорлик фаолиятини йўлга қўйишг ача бўлган босқичларни қа мраб олувчи «комплекс хиз матлар» кўрсати шни та шкил этиш;
  
• 
  республикада хизматлар соҳасининг ривожланганлигини баҳола ш тиз имини жорий этиш орқали давлат органлари ва та шкилотларининг бу борадаги фаолияти самарадорлигини ошири ш ва мансабдор шахсларнинг масъулиятини кучайтири ш;
  
• 
  хиз матлар соҳасида ортиқча б юрократик тўсиқларни бартараф эти ш, ҳар бир ҳудуднинг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиқиб хиз матлар турларини кенгайтири ш, ҳудудларда, айниқса қи шлоқ жойларда транспорт, молиявий, шунингдек, банк, туриз м ҳа мда савдо хиз матлари қа мровини кенгайтири ш;
  
• 
  республиканинг барча ҳудудларида мав жуд таълим ва соғлиқни сақла ш хиз матлари салоҳиятини о шири ш, уларнинг сифатини ях шила ш, бунда хусусий секторни жалб қилиш учун қулай иқтисодий ва инфратузилмавий ша роитларни яратиш.
  

Ўз бекистон Республикаси 2022 йил январь ойидаги ПҚ- 104 қарори хиз матлар соҳасини ривожлантиришг а оид қў шимча чора- тадбирлар тўғрисида 2021- 2023 йилларда Ўз бекистон Республикасида хиз матлар
соҳасини ривожлантири ш дастурини амалга о шири ш натижасида 2021 йилда хиз матлар кўрсатиш ҳа жми қарийб 20 фоизга ўсди.
Шу билан бирга, хиз матлар соҳасини ривожлантиришг а янгича ёнда шувларни жорий этишорқали бозор хиз матлари ҳа жмини 2022 йилда 1, 5 бараварга о шири ш ҳа мда қў шимча 1, 5 миллион янги иш ўринларини яратиш имкониятлари мав жуд.
Ҳудудларнинг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиқиб, алоҳида ёнда шувлар асосида хиз матлар соҳасини ривожлантириш, тадбиркорлик субъектларини молиявий ресурслар ва инфратуз илма билан таъминла ш ҳа мда уларга қулай солиқ ре жимини жорий этиш тўғрисида таъкидланди.
Ҳудудларда хиз мат кўрсатиш соҳасини ривожлантири ш бўйича жорий йилда а малга о шириладиган устувор вазифаларга дарҳақиқат, мазкур соҳа шунчалик кенг қа мровлики, у кириб бормаган бирор бир жабҳа йўқ. Таълим, соғлиқни сақла ш, саёҳат, дам олиш, овқатлани ш, инсонларнинг ўзаро мулоқоти ва ҳоказо. Буни узоқ давом эттириш мумкин. Шу нингдек, нисбатан кам инвестиция эвазига иш ўринларини тез ярата олиш имконияти ҳам соҳанинг муҳим жиҳати ҳисобланади. Яна бир аҳа миятли томони, аксарият иш ўринлари катта малака ва билим талаб қилмайди. Ма на шу томонла ма ҳам ка мбағал аҳоли қатла ми мав жуд ма млакатлар учун и шс излик ва ка мдаромадлик муаммосини тезроқ бартараф этишда у шбу соҳани ривожлантири ш катта имкониятлар э шигини очади.
Ҳоз ирги вақтда дунё ма млакатлари ичида хиз матлар соҳасини ривожлантири шдан на фақат ка мбағал ёки ночор давлатлар, балки миллий иқтисодиётининг ўзагини йирик ва за монавий саноат қувватлари та шкил қилган АҚ Ш, Япония, Жа нубий Корея ва бо шқа кўплаб риво жланган ҳа мда тез суръатларда ривожланиб бораётган ма млакатлар ҳам ма нфаатдорлиг ини кузатиш мумкин. Ма салан, 2020 йил якуни бўйича АҚ Шда хиз матлар екторининг ялпи ички маҳсулот ( ЯИМ) даги улу ши- 78, 9 фоиз ни, соҳада банд бўлган аҳоли сони эса 79 фоиз ни ташк ил қилган. Бў кўрсаткичлар мос рави шда Бу юк Британияда - 71, 0 фоиз ва 81 фоиз ни, Кореяда - 56 фоиз ва 70 фоиз ни та шкил қилади.
Постиндустриал даврни кечираётган Германияда хиз матлар 78 фоиз дан ортиқ бўлиб, унинг каттагина қис ми (40 фоиз дан зиёди) бевосита саноат и шлаб чиқари ши билан боғлиқ хиз мат турларини та шкил қилади. Бо шқача айтганда, бугунги Германия иқтисодиёти хиз матлар ва илмга асосланган иқтисодиёт соҳаларидан иборат, десак хато бўлмайди. Бундан шундай хулоса қилиш мумкинки, иқтисодиёт қанчалик са марали фаолият олиб боргани сари хиз матларга бўлган талаб ҳам ортиб боради.
МДҲ давлатларида эса хиз матлар соҳасининг ривожлани ши бироз бо шқача хусусиятга эга. Ушбу ма млакатлар айни пайтда рақобатга ўрин бўлмаган, ‘‘ре жали’’ социалистик тузумнинг асоратларидан холос бўлиш жараёнида хиз матлар соҳасининг мутлақо мав жуд бўлмаган ёки ўта ортда қолиб кетган турларини ривожлантири ш даврини ҳанузгача бо шидан кечириб келмоқда. Мисол учун, хизматлар соҳасининг ЯИМдаг и улу ши бугунги кунда Қоз оғистонда 55, 5 фоиз ни, соҳада банд бўлганлар сони эса- 64
фоиз ни, Қирғиз истонда мос рави шда - 50, 2 фоиз ва 55 фоиз ни, Беларусда - 48, 8 фоиз ва 58 фоизни та шкил қилмоқда. Кўриниб турибдики, деярли барча МДҲ давлатларида на фақат и шс излик ва ка мдаромадликни қисқартири ш, шунингдек, иқтисодиётнинг замонавий соҳаларини ша кллантириш ва ривожлантири шда хиз матлар соҳасини жадал суръатларда ўси шини таъминла ш муҳим аҳа миятга эга.
Ўз бекистонда хиз матлар соҳасининг ЯИМдаг и улу ши 36, 3 фоизга, соҳада банд бўлганлар сони эса 50, 1 фоизга тенг. Шундан келиб чиқиб През идентимиз олға сурган та шаббус, таклиф ва ғоялар негиз ида Ўз бекистоннинг ўз олдига қўйган стратегик мақсадларга эри ши шига қаратилган бир қанча муҳим вазифалар турганлигини кўриши миз мумкин.
Бугунги кунда Ўз бекистон учун энг долзарб масалалардан бири бу ----
хиз матлар ҳа жмини кескин о шири ш эвазига аҳолининг и шс из қатла мини банд қилиш ва уларга барқарор даромад манбаини яратиб бери ш.
Айни пайтда у шбу соҳада аҳоли жон бо шига кўрсатилган хиз матлар ҳа жми 6, 4 миллион сўмни та шкил эт моқда. Бозор хиз матлари таркибида энг катта улу шни савдо ( 25, 8 фоиз), транспорт ( 24, 6 фоиз) ва молиявий хиз матлар ( 20, 9 фоиз) эгаллайди. Ахборотла шт ири ш, консалтинг, таълим, соғломла шт ири ш, тиббиёт хиз матлари эса у шбу анъанавий хиз мат турларига нисбатан анча ортда қолмоқда.
Бундан та шқари, хиз матлар соҳасининг ривожлани шида ҳудудий табақаланиш юқорилиг ича қолмоқда. Яъни кўрсатилган бозор хиз матлари умумий ҳа жмидаги энг катта улуш Тошке нт шаҳри ( 36, 9 фоиз), шунингдек, То шкент ( 7, 5 фоиз), Са марқанд ( 6, 6 фоиз) ва Фарғона ( 6, 1 фоиз) вилоятлари ҳиссасига тўғри келади. Хиз мат кўрсатиш соҳасининг энг паст улу ши Hавоий ( 2, 6 фоиз), Жиззах ( 2, 3 фоиз) ва Сирдарё ( 1, 5 фоиз) вилоятларида қайд этилмоқда. Аҳоли жон бо шига хизматлар ҳа жмида энг юқори кўрсаткич То шкент шаҳрида (8 308, 2 минг сўм) ва энг паст кўрсаткич Қа шқадарё вилоятида ( 824, 9 минг сўм) кузатилди.
Ма млакатимиз да хиз матлар соҳасида фаолият кўрсатаётган субъектларга бўлган таъсирини камайтири ш мақсадида ўндан ортиқ норматив- ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилиниб, улар орқали бир қатор имтиёз ва енгилликлар тақдим қилинди. Хусусан,

• 
  умумий овқатланиш ва ижарага бери шга ихтисосла шган корхоналар айланмасидан олинадиган солиқни тўлашда н озод этилди;
  
• 
  кичик тадбиркорлик субъектлари, бозорлар, савдо ва умумий овқатланиш фаолияти билан шуғулланадиган тадбиркорлик субъектлари мол- мулк солиғи ва ер солиғини тўла шдан озод қилинди;
  
• 
  туроператорлар, турагентлар ва жойлашт ириш воситалари, ҳаво йўллари транспорти субъектлари ижтимоий солиқни ка майтирилган ставкада 1 фоиз миқдорида тўла ши белгиланди;
  
• 
  туроператорлар, турагентлар, шунингдек, жойла шт ириш воситалари учун фойда солиғи ставкаси белгиланган ставкага нисбатан 50 фоизга ка майтирилди;
  
• 
  умумий овқатланиш корхоналари учун белгиланган ходимларнинг йиллик ўртача сони 25 нафардан 50 на фарга о ширилди ( кичик тадбиркорлик субъектлари учун).
  

Хулоса қилиб айтганда, давлатимиз раҳбари белгилаб берган вазифаларнинг жойлардаги ижроси хиз матлар соҳасини риво жлантири шда концептуал жиҳатдан мутлақо янги тизимни жорий этиш имконини беради. Ушбу тиз им, энг аввало, иқтисодиётда эркинликни ҳис қилган тадбиркорлар учун хиз матлар соҳасига ўз капиталини тики шга қаратилган позитив ‘‘сигналларни’’ бера бо шлади. Бу, ўз навбатида, жойларда янги та шаббус ва лойиҳаларни амалга ошири шга туртки беради.

Фо йдаланилган адабиётлар

1. 
   Ўз бекистон Республикаси 2021 йил май ойидаги ПҚ- 5113 қарори хиз матлар соҳасини жадал ривожлантири ш чора- тадбирлари тўғрисида
   
2. 
   Ўз бекистон Республикаси 2022 йил январь ойидаги ПҚ- 104 қарори хиз матлар соҳасини ривожлантири шг а оид қў шимча чора- тадбирлар тўғрисида
   
3. 
   ‘‘Хиз мат кўрсатиш соҳаси ва туризмни ривожлантиришнинг назарий асослари’’ [ Моногра фия] / М. М. Муха ммедов [ ва бо шқалар] -- Са марқанд: Zar afshon, 2017 йил.