З. Т. Мамадияров банк операцияларини
бошқариш, уни диверсификация қилиш соҳасида қатор ечилмаган муаммолар мавжуд. 3.2. Кредит портфели тушунчсаси ва уни таҳлили
Download 1.44 Mb. Pdf ko'rish
|
Банк операцияларини суғурталаш
|
80
бошқариш, уни диверсификация қилиш соҳасида қатор ечилмаган муаммолар мавжуд. 3.2. Кредит портфели тушунчсаси ва уни таҳлили Бозор иқтисодиѐти кенг ривожланган мамлакатларда тижорат банкларнинг кредит сиѐсатига, уларнинг кредит портфели ва унинг сифатига, ундан фойдаланиш даражасига катта эътибор берилади. Банклар фаолиятида кредит операциялари асосий ўринни эгаллагани учун уларнинг кредит портфелини тўғри ташкил қилиш банкларнинг самарали ва барқарор фаолият кўрсатиши учун имконият яратиб берувчи асосий омиллардан бири ҳисобланади. Кредит операцияларини олиб боришда йўл қўйилган камчиликлар банклар даромадининг камайишига, баъзи ҳолларда уларнинг синиб кетишига олиб келиши мумкин. Шу сабабли банкларнинг кредит портфели ва унинг сифатини назорат қилиб бориш тижорат банкларининг самарали фаолиятининг гаровидир. Банкларнинг кредит портфели, унинг ҳолати тўғрисида бирон фикр билдиришдан олдин, дастлаб кредит портфелининг иқтисодий моҳиятини тушуниб олишимиз лозим. Банкларнинг кредит портфели тўғрисидаги тушунча бизнинг амалиѐтимизга ва иқтисодий тушунчаларимиз сафига яқинда келиб қўшилган тушунчалардан ҳисобланади. Баъзи хорижий давлатлар иқтисодчилари томонидан юқоридаги мавзунинг баъзи томонларини очиб берувчи илмий ишлар чоп этилганлиги инобатга олмаса, Ўзбекистон иқтисодчилари ўртасида 81 банкларнинг кредит портфели, унинг моҳияти, таркиби, унинг сифати бўйича таҳлили соҳасида илмий ишлар ўтказилиб, чоп қилинган эмас. Шу сабабли банкларнинг кредит портфели ва уни ташкил қилиш масалалари жуда долзарб ва бахслашувни талаб қилувчи масалалардан бири ҳисобланади. Берилган кредитларнинг ўз вақтида банкларга қайтарилиши кредитлаш жараѐнининг қай даражада ташкил қилинишига, кредит бериш ва қайтарилишининг муддатларига риоя қилинишига, ссудалар, айниқса муддати ўтган ѐки узайтирилган кредитлар бўйича ҳисоб-китоб операцияларининг тўғри олиб борилишига, ссудалар бўйича зарарларни қоплаш резерви миқдорига, банклараро кредит ва марказлаштирилган кредитлар бўйича операцияларнинг қонунийлигига ва кредитларни тўғри туркумлаш бўйича банкларда ўтказиладиган аналитик операцияларнинг сифатлилиги ва бошқа омилларга боғлиқ бўлади. Банклар томонидан бажариладиган барча кредит операциялар уларнинг кредит портфелида ўз ифодасини топади, ҳар бир банк кредит портфелининг сифатли бўлишига эришиши зарур. Бу эса кредитларнинг ўз вақтида қайтиб келишига асос бўлиши мумкин. Тижорат банклари кредит портфелининг моҳияти тўғрисида мукаммал илмий ишлар ѐзилмаган бўлсада, баъзи муаллифларнинг тадқиқотларида бу тушунчани ва унинг моҳиятига берилган таърифларни учратиш мумкин. Келтирилган таърифлар моҳияти жиҳатдан хилма хил бўлиб, улар банкларнинг кредит портфели, унинг иқтисодий моҳияти, таркиби, қиѐсий таърифи тўғрисида барча томонидан маъқулланган аниқ бир фикрни ифода қилмайди. Турли муаллифлар кредит портфелининг моҳиятини турлича талқин 82 қилишади. Масалан, америкалик иқтисодчилар Крис Ж. Барлтон, Диана Мак Нотон кредит портфели - бу кредитларни туркумлашни ўз ичига олади, деб таърифлашса, бошқа бир гуруҳ иқтисодчилар кредит портфелини банкнинг актив операцияларининг йиғиндиси сифатида таърифлайдилар. Кредит портфелига банкларнинг актив операцияларининг йиғидиси деб қараш ҳам бизнинг фикримизча тўғри эмас, Банкларнинг актив операциялари деб банкларнинг ўз капитали ва жалб қилган маблағларини даромад олиш мақсадида жойлаштириш билан боғлиқ бўлган барча операцияларга айтилади. Банкларнинг актив операцияларини қуйидаги тўрт гуруҳга бўлиш мумкин: - хўжалик субъектларини кредитлаш билан боғлиқ бўлган кредит операциялари; - банкларнинг инвестицион операциялари; - мижозларга касса ва ҳисоб операциялари; - зарур инфратузилмани ташкил қилиш билан боғлиқ бошқа актив операциялари; Банклар амалиѐтида актив операциялар таркибида кредит операциялари асосий ўринни эгаллайди. Аммо бу деган сўз, барча актив операциялар банкнинг кредит портфелини ташкил қилади деган сўз эмас. Яна бир гуруҳ рус олимлари - «Банкларининг кредит портфели узоқ муддатли, қисқа муддатли, вақти ўтган кредитлар бўйича баланс рақамидаги маблағларидир» деб таъриф беришади. Кредит портфелининг моҳиятини очиб беришда қуйидаги омилларни 83 инобатга олиш зарур. Булар: - кредитлар бўйича риск даражаси; - кредит бериш объектлари; - кредитдан фойдаланиш муддати; - кредитнинг ҳажми ва таъминланганлиги; - мижознинг молиявий ҳолати, мулк шакли ва бошқалар. Шуларни инобатга олган ҳолда бизнинг фикримизча, кредит портфелига қуйидагича таъриф бериш мумкин. Банкларнинг кредит портфели - бу турли хил кредит рискларга асосланган муайян меъзонларга қараб туркумланган кредитлар миқѐсидаги банк талабларининг йиғиндисидир. Мазкур таъриф кредит портфелининг моҳиятини тўғри тушуниш ва таҳлил қилишга ѐрдам беради. Чунки унда: - берилган кредитлар бўйича рисклилик даражасини ифодаловчи мезонлар; - банкнинг барча берган кредитлари бўйича талаблари йиғиндисини ҳисобга олиш зарурлиги; - кредитларнинг асосий меъзонлари бўйича туркумлаш лозимлиги ва бошқалар ўз аксини топган. Кредит портфели фақат нормал кредитларни эмас, балки муддати ўтган кредитларни ҳам ўз ичига олади. Бу омилларни эътиборга олиш тижорат банкларининг кредит портфелини шакллантиришда, уларнинг фаолиятини тўғри ташкил қилишда катта аҳамиятга эга. Кредит рискларининг даражаси хорижий банклар ва бизнинг банкларимиз амалѐтида ҳам банкларнинг кредит портфелини ифодаловчи меъзонлардан асосийси ҳисобланади. Айнан шу 84 кўрсаткичнинг даражасига қараб, кредит портфелининг сифати аниқланади. Банкларнинг кредит портфелини баҳолаш ва таҳлил қилиш банк менежерларига ссуда операцияларини самарали бошқаришга имкон беради. Хулоса қилиш айтганда тижорат банклари фаолияти, айниқса кредитлаш жараѐни аксарият ҳолларда риск билан боғлиқ. Шу сабабли банклар фаолиятининг барқарорлигини таъминлашда банк рискларини оқилона бошқариш муҳим ўрин тутади. Download 1.44 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|