Z. T. Nishanova, G. K. Alimova

Koss kubiklari

Bu metodika 1923 yilda S.C.Koss, tomonidan taklif etilgan boiib, fazoda ish tutish, diqqat, ziyraklik, qurish, yasash xususiyatlarini o‘rganishga moijallangan. Bu metodiloi D.Wechsleming (1939, 1955) metodikasiga aqlni tekshirish subtesti sifatida kiritilgan. Odatda uni kattalami tekshirishda qoilashadi, lekin bunday topshiriqlami bolalar ham qiziqib o‘ynaydilar. Bolalar berilgan namunaga ko‘ra kubiklardan figuralai yasashlari keralc(5-ilova).

Tajriba o'tkazish uchun bir xilda bo'jalgan plastmassia yoki yog‘och kubiklar kerak boiadi. Kubiklaming kattaligi 3x3 sm, shakli va rangi har xil figuralar chizilgan 10 ta rasm zamr. Sinaluvchi uchun ko‘rsatma: «Shunday figurani to‘rtta kubikdan yasab ko‘r». Rasmning birinchi namunasi ko‘rsatiladi va sinaluvchi taklif etilgan figurani kubiklardan yasay boshlaydi.

Kubiklami rasmning ustiga qo'yib, topshiriqni bajarish man etiladi. Vaqt hisobga olinadi. Topshiriqni bajarishning aniqligiga va uzoqligiga bogTiq ravishda miqdoriy baho qo‘yiladi.

Bog‘cha yoshidagi va boshlang‘ich sinfdagi boialar topshiriqni bajarishganda ozroq yordam berish mumkin. Bola agar qiynalsa, 1-2 figurani yasab ko‘rsatish kerak. Bunda eksperimentator faqatgina yasab ko‘rsatmasdan, qurish prinsipini ham tushuntiradi. Figurani yasab boTgach, eksperimentator kubiklami buzib tashlaydi va sinaluvchiga mustaqil kubiklami yasashni aytadi. Tadqiqot qarorida ko‘rsatilgan yordam va bajarilgan vaqt yozib qo‘yiladi.


-140-



«Mantiqsiz tasvirlar» metodikasi

Ushbu metodika yordamida bolaniug atrofdagi borliq hamda ushbu
moddiy dunyodagi bir qancha ob'ektlarring orasida o‘zaro bogianishlar
va munosabatlar haqida elementar obrazli tasawurlari: hayvonlar bilan,
ulaming hayotiy ko‘rinishlari bilan, tabiait bilan baholanadi.

Lfshbu metodika yordamida bolaning mantiqiy mulohazasi va o‘z
fikrini grammatik jihatdan to‘g‘ri ifodalay olishi aniqlanadi. Metodikani
tashkil qilish jarayoni quyidagicha olib boriladi:

2. 
   rasmda tasvirlangan ko‘rinishl;u bolaga tavsiya qilinadi, unda
   hayvonlar bilan bog‘liq bir qancha «mantiqsiz» hodisalar mavjud.
   

2-rasm


Bolaga rasmni ko‘rsatish jarayonida, unga quyidagi ma'noda ko‘rsatma beriladi: «Dicjqat bilan ushbu rasmdagi tasvirlami ko‘rib chiq hamda bizga shuni ayt-chi, rasmda hamma narsa o‘z joyida chizilganmi va ushbu ob'ektlar to‘g‘ii tasvirlanganmi? Agar sen qaysidir ob'ektni o‘z joyida tasvirlangan emas, deb hisoblasang, nima uchvui shunday bo‘lishi kerakligini tushuntirib ber va sen bizga aslida qanday bo lishi kerakligini aytib ber?».

Ko‘rsatmaning ilckala qismi harn ketma-ketlik bilan bajariladi. Birinchi navbatda bola xatolami aytib, rasmlarda ko‘rsatib beradi, so‘ngra haqiqatda qanday boiishi lozimligini izohlaydi.

F:asmlarni ko‘rish va topshiriqni bajarish vaqti chegaralangan, ya'ni uch daqiqa vaqt beriladi. Bu vaqt mobaynida bola iloji boricha


-141 -



maatiqsiz voqelikni ko‘proq topishi va haqiqatdan qanday bo‘lish kerakligini tushuntirib berishi kerak.

Natijalami bahclash

10 ball - agar bola berilgan 3 daqiqa mobaynida rasmdagi hamma mantiqsiz tasvirlami (jarui 7 ta) aniqlab hamda qoniqarli tushimtirib bera olishga ulgursa va haqiqatdan qanday bo‘lishini sharhlab bera olsa, ushbu briho qo‘yiladi;

8-9 ball - bola hamma mantiqsiz tasvirlami aniqlab va belgilab chiqsa, ammo birdan uchtagacha tasvirni haqiqatdan qjuiday bo‘lishini sharhlab bera olmasa qo'yiladi;

6-7 ball - bola hamma mantiqsiz tasvirlami aniqlab va belgilab chiqsa, ammo 3-4 lagacha tasvimi haqiqatdan qanday bo‘lishini sharhlab bera olmasa qo'yiladi;

4- 5 ball - bola hamma mantiqsiz tasvirlami aniqlasa-yu, ammo 5 - 7 tagacha tasvimi chegaralangan vaqt mobaynida sharhlab berishga ulgura olmasa qo‘yiladi;

2-3 ball bola chegaralangan vaqt mobaynida 1 - 4ta gacha tasvimi aniqlab bera olmadi va sharhlashga vaqti etmasa;

0-1 ball — chegaralangan vaqt mobaynida bola rasmdagi 7 ta mantiqsiz tasvirlardan 4 tasini topsa qo‘yiladi.

Izoh: 4 va undan yuqori ball, agar bola berilgan 3 daqiqa mobaynida topshiriqning birinchi qismini to‘liq bajara olsa, ammo ulami tushuntirib va sharhlashga ulgura olmasa qo‘yish mumkin.

Taraqqiyot darajasi haqida xulosa chiqarish:

10 ball —judaycqori

8- 9 ball — yuqori

4-7 ball — o'rtacha

2- 3 ball — past

0-1 ball —juda past

«Yil fasllari» metodikasi

Ushbu metodika 3 yoshdan 4 yoshgacha boTgan bolalar uchun moTjallangan. Bolaga 6-rasm ko‘rsatiladi va ushbu rasmlarga diqqat bilan qarab, rasmning har bir qismida yilning qaysi fasli tasvirlanganligi so‘raladi. Topshiriqni bajarish uchun 2 daqiqa vaqt beriladi. Berilgan vaqt mobaynida bola nafaqat yil fasllarini aytib berishi, balki nima uchun shunday ekanligini va fasllaming belgilarini ko‘rsatib bera olishi hamda ushbu qism aynan mana shu faslga tegishli ekanligini asoslab berishi kerak.


-142-

: dG		fgg
1 * * 1 J?5

2. 
   rasm
   
3. 
   5 ball - bola faqat yil fasllarining 2 tasini aniqlab bera olsa va o‘z fikrini tasdiqlovchi jami 1-2 tagacha yil fasli belgisini ko‘rsatib bersa qo‘yiladi;
   

0 - .3 ball - bola yil fasllarining birortasini ham to‘g‘ri aniqlay ohnasa va birorta ham fasl belgisini ko‘rsatib bera olmasa (ushbu ballar bolaning yil fasllarini topishga harakat qilganligiga bog‘liq holda) qo‘yiladi.

Taraqqiyot darajasi haqida xulosa chiqarish.

10 ball — juda yuqori 8-9 ball —yuqori 6-7 ball — o‘rtacha 4-5 ball — past 0- 3 ball —juda past


-143 -





«Bu erda uima ortiqc.ha?» metodikasi Ushbu metodika 4 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan bolalarga mo‘ljalhmgan va bundan oldingi metodikaga o‘xshashdir. Bu metodika bolalamiing obrazli, so‘z-mantiqli tafakkur jarayomni analiz va umumlashtirish operatsiyalarini tadqiq qiladi. Metodikada bolalarga har xil predmetlar tasvirlangan rasmlar tavsiya qilinadi va quyidagicha ko‘rsatma beriladi: «Har bir rasmda tasvirlangan 4 ta predmetdan biri ortiqcha Diqqat bilan rasmga qarab, qaysi predmet ortiqcha va nima uchun oriiqcha ekanligini tushuntirib ber». Topshiriqni bajarish uchun 3 daqiqa vaqt beriladi.





4-rasm