Z. X. A L im o V a transport vositalarida

8.3. Amortizator suyuqliklari
A m ortizator suyuqligi sifatida A J-12T suyuqligi ishlatiladi. Bu 
suyuqlik qovushqoqligi past m ineral m oyga krem niy organik 
birikmalar, 
shuningdek, 
yem irilishga 
va 
oksidlanishga 
qarshi 
qo'shilm alar q o ‘shib tayyorlanadi. A J-12T suyuqligi zichlash detallari 
m oyga chidam li rezinadan tayyorlangan sistem alarda ishlatiladi. U -50 
dan +60 °C harorat diapazonida am ortizatorlam ing normal ishlashini 
ta ’minlaydi.
A J-12T suyuqligining qovushqoqligi 
20°C da 30-60 m m 2 /s., 
50°C da 10-16 m m 2 /s., 100°Cda 3,5-6,0 m m 2 /s.

---

A J-12T suyuqligining -20°C da qovushqoqligi 800 m m 2/sdan 
oshm asligi kerak, qotish harorati -52 °C.
M G P-10 m oyi avtom obillarning gidravlik am ortizatorlarida 
b archa m avsum larda ishlatish uchun m o ‘ljallangan b o ‘lib, hayvonot 
y o g ‘lari, oksidlanishga v a k o ‘piklanishga qarshi q o ‘shilm alar aralash- 
m asidan iborat. 
A gar ishlab chiqarishda m axsus 
am ortizator 
suyuqliklari b o ‘lm asa, ulam i teng m iqdorda olingan transform ator va 
tu rbina m oylarini aralashtirib tayyorlash mum kin.
8.4. Sovutish suyuqliklari.
M a’lum ki dvigatel ishlayotganda, ayniqsa, ish yuli takti 
bajarilganda, yuqori haroratga ega b o ‘lgan gazlam i ta’sirida silindrlar, 
silindrlar blokining golovkasi, klapanlar, porshenlar qizib ketadi.
A garda qizigan detallam i sovutilm asa ishqalanuvchi yuzalar 
orasidagi m oy kuyib, ishqalanish haddan tashqari oshib ketadi. 
Q izishdan detallar kengayadi. A yniqsa, alyum iniyli qotishm adan 
tayyorlangan porshen kengayib silindr ichida qadalib qolishi m um kin.
Shu sababli dvigatelning qizigan detallarini uzluksiz ravishda 
sovitib turish lozim. Lekin, dvigatelni haddan tashqari sovitib 
yuborish ham zarar. C hunki soviq dvigatelda moy quyuqlashib, uning 
qarshiligini yengishga sarflanadigan dvigatelning q u w a ti ortadi. 
U ndan tashqari yonuvchi aralashm a yaxshi buglanm aydi, qism an 
buglangani esa sovuq detallarga urilib tom chiga aylanadi va silindrlar 
devoridagi m oyni yuvib tushiradi. N atijada, silindr-porshen guruhiga 
kiruvchi detallam ing yeyilishi ortadi. Y onuvchi aralashm aning yaxshi 
buglanm aganligidan uning yonish tezligi sustlashadi v a dvigatelning 
q u w a ti pasayadi.
Sovitish tizim i dvigatelning ishlashi uchun qulay b o ‘lgan issiqlik 
rejim ini kerakli xolda (85-90°C ) saqlab turish vazifasini bajaradi.
Ichki yonuv dvigatellari havo yoki suyuqlik bilan sovitiladi. 
D vigatel ishlayotganda sovituvchi suyuqlik harorati 85-90°C ga, 
b a ’zan 105-110°C ga yetadi. D vigatel ortiqcha qizib ketishi natijasida 
silindrlarga yonqvchi aralashm a yoki havo kam kiradi v a q u w a t 
p asayadi,yonilg‘ining sarfi ortadi, m oy suyulib, qovushqoqligi 
kam ayadi. 
A ksincha, 
dvigatel 
ortiqcha 
sovitilsa, 
m oyning

---

qovushqoqligi ortadi, sifatli yonuvchi aralashm a hosil b o ‘lmay, 
aralashm a to ‘liq yonmaydi.
H ar ikkala xolda ham dvigatel detallarining tez yeyilishi 
kuzatiladi. D vigatel uzoq m uddat ishlashi uchun sovitish tizim idagi 
suvning harorati 80-90°C oralig‘ida ushlab turilishi lozim. A ks xolda 
dvigatel detallarining tez yeyilishi kuzatiladi. H ozirgi zam on 
dvigatellarida suyuqlik sifatida suv v a antifriz ishlatiladi.
B u suyuqliklarga quyidagi talablar q o ‘yiladi:
- qaynash harorati sovitish tizim idagi eng yuqori haroratdan 15- 
20°C yuqori b o ‘lishi kerak;
qotish harorati havoning haroratidan 5-10°C 
p ast b o ‘lishi
kerak;
- m etall detallam i korroziyalam asligi kerak;
suyuqliklar arzon, yetarli, y o n g ‘in chiqish jih atid an xavfsiz 
bo ‘lishi kerak.
Sovitish tizim ida suvdan va antifrizdan foydalaniladi.
Suv issiqlikni o ‘ziga tez oladi v a o 'zid a n tez tarqatadi, issiqlik 
sig‘im i katta, qovushqoqligi past, arzon va yetarli m iqdorda. b o ‘lib, 
ishlatishga qulay. Lekin sovitish tizim ida qaynagan suvning quyqasi 
(nakip)cho‘kib, suv g ‘ilofi devorlarida tu z qatlam i hosil qiladi. B uning 
natijasida silindrlar blokining issiqlik o'tk azish qobiliyati sustlashadi, 
suv g ‘iloflarining devorlari zanglaydi. Q ish faslida radiatordan 
to ‘kilm agan suv muzlab, silindrlar blokini yorib yuborishi m um kin.

---

8.l-ra sm S u y u q lik b ilan so v u tish tizim in in g ish lash sxem asi:
I - harorat datchigi, 2-suv taqsimlagich, 3- suyuqlik nasosi, 
4-utkazuvchi kanal, 5-termostat, 6- yuqori patrubok,
7
-
venitlyator, 8- 
yuqori bachok, 9- radiator koptogi, 10- radiator, 11-jalyuzi, 
12-pastki bachok, 13-tukishjumragi, 14-ventilyator yuritmasining 
tasmasi, 15-pastki patrubok
Shuning uchun sovituvchi suyuqlik sifatida , yuqorida aytib 
o ‘tilgan kam chiliklardan xoli bo‘lish uchun antifriz suyuqligidan 
foydalanilm oqda. Tizim da suyuqlik sifatida suv ishlatilganda yum - 
shoq suvlardan ( yom g‘ir v a qor suvlari ) foydalanish tavsiya etiladi. 
Qattiq suvni yum shoq suvdan unda sovun k o ‘pirtirib aniqlash 
mumkin. Suvni yum shatishning eng oddiy usuli, uni 15-20 m inut 
davom ida qaynatishdir. 1 litr suvni tarkibida 20,04 m g kalsiy va 12,16 
mg m agniy tuzlari b o ‘Isa bu suvning qattiqligi 1 m g/ ekvivalentga 
teng deyiladi.

---