Zahriddin Muhammad Bobur

Zahriddin Muhammad Bobur –Vatanparvar shoir






O’rta asr Sharq madaniyati va adabiyotining buyuk namoyandasi Zahriddin Muhammad Bobur 1483yil 14-fevralda Andijonda tug’ildi. Otasi Umarshayx Mirzo temuriy avlodidan bo’li, Farg’ona viloyatining hokimi bo’lgan. Zahriddin Muhammad Boburo’z davrining taniqli muallim va murabbiylari rahbarligida ta’lim va tarbiya olgan. Otasi Umarshayx Mirzo 1495 yilda vafot etgach,12yoshida uning o’rniga taxtga o’tirdi. Andijonni Shayboniyxon egallagach, Zahriddin Muhammad Bobur Afg’onistonga ketishga majbur bo’ladi. Bu mamlakatda Kobul va Badahshon shahjarlarida o’z hokimiyatini barpo etdi. So’ngra Hindistonga yurish boshlab, u yerda buyuk davlatga asos soldi.

Bobur jahonga mashhur “Boburnoma”asarini yaratdi. Unda Movarounnahr, Xuroson, Hindistonxalqlari tarixi,urf-odat va an’analarini, tarixiy shaxslarini,mamlakat tabiiy lavhalarini aks ettirdi. Bobur Xo’ja Ubaydullo Ahrorning “Volidiya”risolasini fors tilidan o’zbek tiliga tarjima qildi,aruz vazni va qofiya masalalariga “Mufassal”asarini yozdi.

Zahriddin Muhammad Bobur adabiyotshunos,tarixshunos olim va shoir sifatida xalqimiz ma’naviy madaniyati tarixida muunosib o’rin egalladi.

Bobur 1530-yilning 26-dekabrida Hindistonnig Agra shahrida o’zi bunyod etgan go’zal maskan Zarafshon chorbog’ida vafot etdi.

Boburning ilm-ma’rifat haqidagi g’oyalari

Bobur o’z ma’rifiy,madaniy,ijtimoiy faoliyatida ilmli kishi (ustoz),ilmni o’rganish uchun ilm talabgori bo’lish g’oyasini oldinga surdi.

Bobur deydi:

Kim yor anga ilm tolibi ilm kerak,

O’rgangali ilm tolibi ilm kerak.

Men tolibi ilm tolibi ilm yo’q,

Men borman ilm tolibi,ilm kerak.

Bobur ilmli bo’lishni istaganlarni ilmni zo’r havas,ishtiyoq bilan egallashga da’vat etdi.
Bobur axloq-odob va insonparvarlik haqida

Bobur axloq-odob haqidagi qarashlariga yaxshilik,vafodorlikni eng go’zal fazilat sifatida ulug’laydi,yomonlikni jafo keltiruvchi

illat sifatida qarakadi:

Har kimki vafo qilsa,vafo topqusidur,

Har kimki jafo qilsa jafo topqusidur.

Yaxshi kishi ko’rmagay yomonlig’ hargiz,

Har kimki yomon bo’lsa,jazo topqusidur.

Bobur odamlarni elga yaxshilik qilib,o’zidan yaxshi nom qoldirishga chorlaydi:

Bori elga yaxshilik qilgilki,mundin yaxshi yo’q.

Kim degaylar dahr aro qoldi falondin yaxshi yo’q,.

Bobur yaxshi xulqlikni,kishilarga yaxshilik qilishni insonni oliyjanobligini hisoblaydi.Bobur mehnat ahlini qadrladiva davlat ahlini tasvirida “mehnat elini”unutmaslikka da’vat etdi.

Davlatga yetib mehnat elin unutma,

Bu besh kun uchun o’zingni asru tutma,

deydi Bobur.

Boburning bu insonparvarlik qarashlari “Boburnoma” asarida dehqon xo’jaliklarida ishlayotgan qullar,asrlarning achinarli ahvoli tasvirida ham o’z ifodasini topgan.

Bobur vatanparvarlim haqida

Boburning ma’naviy-ma’rifiy qarashlarida Vatan tuyg’usi salmoqli o’rinda turadi.

Bobur Afg’oniston va Hindistonda davlatni boshqarib turgan holda,umrining oxiriga qadar kindik qoni to’kilgan yurtni unutmadi.U o’z ona diyorini haddan ziyod sevadi,Vatanidan judoligidan g’am-alam chekadi. U tug’ilb o’sgan yurtini qoldirib ketishni”xatolik”,”yuz qarolik” deb bilad,o’zini o’z yurtidan judo bo’lgan g’arib his qiladi.Udeydi:

Toli’ yo’qi jonimga balolig’ bo’ldi,

Har ishniki ayladim xatolig’ bo’ldi.

O’z yerni qo’yib Hind sari yuzlandim,

Yorab netayin,ne yuz qarolig’ bo’ldi.

Bobur pedagogik qarashlarining ahamiyati

Zahriddin Muhammad Boburning ilm-ma’rifathaqidagi g’oyalari,axloq odob,yaxshilik,vafo,insonni xalqqa yaxshilik, qiladigan qilib tarbiyalash,mehnat ahlini qadrlash,insonparvarlik, Vatandan judolik g’am,alam ekanligi,adolat haqidagi qarashlari,axloqiy-ta’limiy fikrlari hozirgi davr yoshalr tarbiyasida ham g’oyat ahamiyatlidir.