Zamonaviy iqtisodiy

iqtisodchi P.Duglas va matematik X.Kobb iqtisodiy o’sish modelini 
ishlab chiqdilar. Mazkur model ikki omilli – mehnat va kapital – bo’lib, 
u ushbu omillarining ishlab chiqarish hajmini yoki milliy daromadni 
ko’paytirishdagi ulushni hisob-lashga imkon beradi.  Kobb – Duglas 
modeli quyidagi ko’rinishga ega: 
Y = AK
a
L
b
bunda Y – ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori (milliy daromad), 
K – kapital qo’yilmasi, L – sarflangan yalpi mehnat, A – mutanosiblik 
koeffitsienti, a – mahsulot (daromad)dagi kapital hissasini ko’rsatuvchi 
koeffitsient, b -  mahsulot (daromad)dagi mehnat hissasini ko’rsatuvchi 
koeffitsient. Mazkur model mual-liflari 1899-1922 yillar davrida AQSh 
ishlab chiqarish sanoa-tida ish bilan bandlikning, asosiy kapitalning va 
ishlab chiqa-rishning dinamikasi to’g’risidagi statistik ma’lumotlar 
asosida (empirik usulda) ishlab chiqarish funktsiyasining quyidagi para-
metrlarini aniqlab berdi: 
Y = 1.01 
• K
0,25 
•
 
L
0,75
Kapital sarflarning 1%ga ko’payishi ishlab chiqarish haj-mining 
1/4 ga yoki 0.25 foizga oshishini keltirib chiqaradi; mehnat sarflarining 
1% ga ko’payishi mahsulot ishlab chiqarishni muvofiq ravishda – 3/4 
yoki 0.75 foizga oshiradi. Koeffitsient a, agar kapital sarflari 1%ga 
ko’paysa, ishlab chiqarish (milliy daromad) necha foizga o’zgarishini 
ko’rsatadi. Xuddi shunga o’xshash, koeffitsient b, agar mehnat sarflari 
 
74

---

1% ga ko’paysa daromad necha foizga o’sishini bildiradi. a + b  
yig’indisi, K va L omillari bir vaqtda 1% ga ko’payganda ishlab 
chiqarish yoki milliy daromad hajmi necha foizga oshganini ko’rsatadi. 
Agar a + b = 1 desak,  (Kobb va Duglas ishlab chiqqan modelni 
ko’rilayotgan davrga qo’llasak bu yig’ma, formuladan ko’rinib 
turganidek, 1 ga teng), bu  K va L ning bir vaqtda 1 foizga oshishi Y 
ning ham 1 foizga oshishini keltirib chiqarishini bildiradi. Lekin a + b > 
1 yoki a + b < 1 vaziyatlari ham yuzaga kelishi mumkin. Bunday 
vaziyatlarda kapital va mehnat omillari qaytimining ko’payishi yoki 
kamayishiga qarab ularni o’zaro almashtirish mumkin. Amaliyotda 
omillarning bunday o’zaro almashinishi texnologik o’zgarishlar bilan 
bog’liq.