Zamonaviy iqtisodiy

bir omilli model. Ayni paytdagi kapital sig’imida kapitalga bo’lgan 
talab faqat milliy daromadning o’sish sur’atiga bog’liq deb, faraz 
qilinadi; 
2) kapital sig’imi ishlab chiqarish omillari baholari nisba-tiga 
bog’liq emas, balki faqat ishlab chiqarishning texnik sharoit-lari bilan 
aniqlanadi.  
Keynschilik nazariyasida investitsiyalar iqtisodiy o’sishning asosiy 
omili hisoblanadi. Ko’rilayotgan iqtisodiy o’sish modelida 
investitsiyalar muhim rol o’ynaydi: ular bir tomondan, kapital 
jamg’arilishini ko’paytiradi, ikkinchi tomondan, ishlab chiqarish 
quvvatini oshiradi. Investitsiyalar o’zgaruvchan bo’ladi, ularning 
yordamida iqtisodiy o’sishni tartiblab turish mumkin. 
Jamg’armalarning milliy daromaddagi hissasi doimiy deb qara-ladi. 
Jamg’armalar S va investitsiyalar I tengligi – barqaror iqti-sodiy o’sishning 
zarur shartlaridan biri hisoblanadi. Agar jamg’ar-malar investitsiyalardan 
oshib ketsa unda ortiqcha zaxira kelib chiqadi, asbob-uskunalardan to’liq 
foydalanilmaydi, ishsizlik ko’payadi. Bu hol iqtisodiy o’sishning pasayishiga 
olib keladi. Agar investitsiyalar jamg’armalardan ortib ketsa, iqtisodiyotning 
“zo’riqib” ketishiga va narxlarning oshib ketishiga olib kelishi mumkin. 
Muammo shundan iboratki, qisqa muddatli (“statik”) va uzoq 
muddatli (“dinamik”) davrlarda jamg’armalar va investitsiyalar 
o’rtasidagi nisbatlar bir xil ko’rinishda bo’lmaydi. Qisqa mud-datli 
davrda jamg’arma va investitsiyalar yakuniy summasi bo’yicha teng 
keladi. Uzoq muddatli davrda esa boshqacha vaziyat kuzatiladi. 
Bugun ajratilgan (taklif) jamg’armalar, ertaga amalga oshi-rilishi 
mo’ljallangan investitsiyalar qo’yilmalariga (talab) muvo-fiq kelishi 
kerak. Joriy taklif va kutilgan talabning mos kelishi, bugungi 
jamg’armalarni va ertangi investitsiyalarni muvofiqlashtirish juda katta 
muammo hisoblanadi.  
Agar kon’yunkturaga oid mulohazalarni hisobga olmasak, unda 
uzoq muddatli davrda bir tomondan, real jamg’armalar va kutiladigan 
investitsiyalar nazarda tutiladi, ikkinchi tomondan, o’rtacha 
ko’rsatkichlarga emas, balki o’sib boruvchi ko’rsatkichlar, yakuniy 
(o’sib boruvchi) omillarga e’tibor qaratiladi, ularning ta’sirida 
investitsiyalar tashkil etiladi. 
 
69

---

Bir omilli Xarrod-Domar modeli uzoq muddat davrdagi iqtisodiy 
o’sish muammosini echib berishga qaratilgan yordamchi vosita bo’lib 
xizmat qiladi. Mazkur model dinamikada bo’ladigan o’zaro aloqalar 
xarakterini ochib berishga, ularni ancha aniq tasav-vur qilishga yordam 
beradi. 
Dinamikadagi iqtisodiy o’sish tenglamasi. Xarrod-Domar 
formulasi quyidagi ko’rinishga ega: 
Y = S / K,    yoki 
Y 
• K = S 
bu erda Y – iqtisodiy o’sish sur’ati, S – milliy daromaddagi 
jamg’arma hissasi, K – kapitalning yaratilgan mahsulotga bo’lgan 
nisbati (kapital sig’imi koeffitsienti). 
Ko’rsatilgan tenglamadan xulosa qilib shuni aytish mumkinki, iqtisodiy 
o’sish sur’ati Y milliy daromaddagi jamg’arma hissasi-ning S kapital 
sig’imi koeffitsientiga K bo’lgan bo’linmasiga teng. Y 
• K ifodasi milliy 
daromaddagi sof investitsiya hissasi-ni bildiradi. 
Nega bunday bog’liqlik hisobga olinadi?  
1. Sof jamg’armaning milliy daromadga bo’lgan nisbati, S. 
Sof jamg’arma hissasi qancha ko’p bo’lsa, umuman olganda, inves-
titsiyalar miqdori shuncha ko’p bo’ladi. Ularning o’sishi qancha yuqo-ri 
bo’lsa iqtisodiy o’sish sur’ati ham shuncha yuqori bo’ladi: inves-
titsiyalar o’sishi bilan iqtisodiy o’sish sur’ati o’rtasida to’g’ri bog’liqlik 
mavjud. 
  
2. Kapital sig’imi koeffitsienti, ya’ni kapitalning mahsulotlarga 
bo’lgan nisbati, K. 
O’sish sur’ati kapital sig’imi bilan bog’liq. Kapital sig’imi qancha 
yuqori bo’lsa, iqtisodiy o’sish sur’ati shuncha past bo’ladi. Aksincha, 
kapital sig’imi darajasi qancha past bo’lsa (texnika ta-raqqiyoti, 
strukturali o’zgarishlar tufayli), o’sish sur’ati shuncha yuqori bo’ladi. 
Kapital sig’imi koeffitsienti bilan iqtisodiy o’sish sur’ati o’rtasida teskari 
bog’liqlik mavjud.