Zamonaviy ma’lumot uzatish haqida tushuncha Malumot uzatish rejimlari: asinxron va sinxron Ma’lumot uzatilishi modelining mazmun mohiyati

Paketlar kommutatsiyasi
Paket–bu uzunligi (xajmi) fiksirlangan (qatiy belgilangan) va uzatishga mo’jallangan ma’lumot to’plamidir. Paketlar komutsiyasi-bu keng tarmoqlarda (masalan , Internet) elektron xabarlarni paketlarga ajratib kerakli manzillarga eng qisqa yo’llar (mashrut yoki trafik) orqali jo’natishga asoslangan texnalogiyadir. (Keng tarmoq yoki WAN-bu katta muddadga tarqalgan tarmoqdir). Bu texnologiyalarning afzalligi shundan iboratki u tarmoqdagi katta hajmdagi trafikdan samarali foydalanishga imkon beradi. Bu ko’p sondagi foydalanuvchilarga tarmoqni optimal ishlatishga imkon beradi va ancha manbani ham tejaydi. Bu metod ma’lumotlarni uzoq masofaga ( boshqa davlat va qitalarga) uzatish uchun juda qulay. Xo’sh, paketlar komutsiyasi qanday ro’y beradi?

Uzatuvchi kompyuter, anqrog’i undagi komunikatsion qurulma va programmalar malumotlarni paketlarga ajratadi.Turli paketlar turli yillar orqali, turli tezliklarda va bazan boshqa paketlar bilan birga uzatiladi. Paketlar kerakli manzilga yetganda, qabul qiluvchi kompyuter ularni yana yaxlit malumotga aylantirib oladi. Paketlar komutatsiyasi malumot uzatish uchun qulay, ammo turidan turiga uzatish (masalan, radio TV va video) uchun qulay, hisoblanadi. Umuman olganda paketlar komutatsiyasi ro’y berishi uchun TCP/IP protokoli javobgar. Bu protokol ta’sirida keyinroq to’xtalamiz.

Multipleksirlash: komunikatsiya samaradorligini oshirish.
Komunikatsiya liniyalarni shar qanday kompyuter yoki terminalga nisbatan kattaroq qismga ega .Bu liniyalardan matbuot saqlash uchun foydalanish qimmatga tushishi mumkunligi sababli turli komunikatsiya qurilmalarining bir vaqtda bitta liniyadan foydalana olishlari ayni samaraliroq bo’lardi. Bu jarayon Multipleksirlash deyiladi. Multipleksirlash - bu ko’p signallarni bir vaqtda bitta komunikatsiya kanali orqali uzatishdir.
Multipleksirlashni amalga oshirish uchun uch turdagi qurilmalar kerak:
Multipleksor, konsentrator va FEP.

Multipleksor. Bu turli past tezlikdagi uzatishni yagona yuqori tezlikdagi uzatishga birlashtiruvchi qurimadir . Modemiga qarab , yagona aloqa liniyasi 32 ta yoki ko’proq qurimalarni ulash mumkun.

Multipleksor orqali uzatiladigan malshu tipdagi multipleksor qaul qilishi kerak . Uzatuvchi multipleksor turli qurilmalar uzatayotgan malumotni birlashtirib bitta liniya orqali katta tezlikda uzatadi . Qabul qiluvchi multipleksoresa qabul qilingan xabarni saralaydi va kerakli qurimalarga ajratib uzatadi.

-Konsentrator. Konsentratorlar ham multipleksor kabi bir nechta qurilmalarga bitta komunikatsiya liniyasidan foydalanishga imkon beradi . Ammo multipleksorlardan farqli bo’laroq, konsentrator malumotni vaqtincha saqlash qurilmasiga yig’adi .
Fep (Front – End Prosessor). Bu qurilma katta kompyuter – meynfreymga ulangan mikrokompyuter bo’lib uni kommunikatsiya liniyasiga ulaydi.
U komunikatsiya liniyasiga meynfreym malumotlarni uzatadi , xatolarni tuzatadi va katta kompyuterga asossiy prosessor vaqtini FEP bazan komunikatsiya kontrollyori deb ham ataladi.
Protkollar: malumot tuzatish qoidalari.
Ushbu mavzuda berigan texnik malumotlar oddiy foydalanuvchi uchun juda murakkab tuyulishi mumkin. Aslida esa u kompyuter oldga biriktirib komunikatsiya liniyasi orqali biror xabarni jo’natayotganida uzatishga bog’liq ikir – chikirlar bilan qiziqlaydi . Ammo mutahasislar tarmoqni doimo kuzatib turishadi va protokollar deb ataluvchi mahsus axborot almashinish qoidalari bajarilishini nazorat qilib turishadi . Albatta bu jarayon avtomatlashtirilgan , ammo ko’pincha inson ishtirokisiz hal etib bo’lmaydigan muommalar ro’y berib turadi. Pratakol yoki komunikatsiya pratakoli – bu komunikatsiya tarmoqlarida turli standart va operatsion sistemalar platformasiga mos qurilma va programmalar urtasida malumot almashish va ularni moslashtirish bo’yicha mahsus qoidalar yig’ndisidir. Protokollar kommunitatsion qurilma va programmalar ichiga joylashtirilgan. protokollar malumot qanday qilib manzilga hatosiz yetib borishi ,turli operatsion sistemalar , turli standart va arxitekturadagi qurilmalar orasidagi moslikni va malumot uzatish tezligini taminlab turadi.
O’tmishda hamma qurilma va programmalarning ishlab chiqaruchilari turli standartlar bilan mahsulot ishlab chiqarishardi . Bu mos kelmaslik muommosi keltirib chiqardi . Buning natijasida esa turli standartdagi programma va qurilmalalar o’rtasida malumot almashinish juda murakkab bo’lardi. Yaqin yillarda ko’p ishlab chiqaruvchilar yagona OSI (Open Sistema Interkonnestion) nomli protokollar asosida ishlashga qaror qilishdi. OSI -bu Xalqaro Standartlar Tashkiloti (International Standart Organization) tomonidan qabul qilingan xalqaro standart bo’lib , butn dunyo kompyuter komunikatsiyasi uchun protokollarini ushbu 7 darajasini belgilab qo’ydi :
Fizik protokol . Uzatish muhiti orqali bitlarning uzatilishini boshqaradi
Bog’lovch protokol . Bir uzeldan ikkinchi uzelga malumot uzatilishini taminlaydi .
Tarmoq protokoli . Tarmoqlararo malumot almashishni taminlaydi.
Transport protokoli . Xabarlarini to’liq uzatilishini nazorat qiladi.
Seans pratokoli. Uzatish tartibini boshqaradi : uzatishni boshlash , to’xtatish va hakozoni nazorat qiladi.
Malumotni tasvirlash protokoli . Malumotni kodlash (shifrlash )ni boshqaradi .
Amaliy programmalar protokoli .Komunikatsion amaliyot programmalar o’rtasidagi malumot almashishnishni boshqaradi .
Tarmoq topologiyasining turlari keltiring va tariflang. Kompyuter tарmоg’i topologiyasi - deganda tarmoq kompyuterlarini bir-biriga nisbatan fizik joylashtirish va ularni aloqa liniyalari bilan ulashi tushiniladi.
Tarmoqning uchta asosiy topologiyalari mavjud:

• 
  shina (bus), bunda hamma kompyuterlar bir aloqa liniyasiga parallel ulanadi va har bir kompyuterdan axborot bir vaqtda hamma qolgan kompyuterlarga uzatiladi;
  
• 
  yulduz (star), bunda bitta markaziy kompyuterga chetda qolgan kompyuterlar ulanadi, shu bilan birga har biri o‘zining alohida aloqa liniyalaridan foydalanadi;
  
• 
  halqa (ring), bunda har bir kompyuter axborotni har doim faqat bitta zanjirda kelayotgan kompyuterga uzatadi, axborotni esa faqat zanjirdagi oldinda kelayotgan kompyuterdan oladi va bu zanjir “halqa” bo‘lib birlashgan.