Zangazur transport korridorining Turkiya, Ozarbayjon va Markaziy Osiyo o‘rtasida yuk tashishni osonlashtirishdagi ahamiyati

Zangazur transport korridorining Turkiya, Ozarbayjon va Markaziy Osiyo o‘rtasida yuk tashishni osonlashtirishdagi ahamiyati.
"Zangazur yo'lagi"— Armanistonning Syunik viloyati (Zangazur) hududi orqali taxminan 40 km uzunlikdagi transport koridorining loyihasi), Ozarbayjonning g'arbiy hududlari va uning Naxichevan avtonom Respublikasi eksklavi o'rtasida transport aloqasini ta'minlashning mumkin bo'lgan vositasi sifatida ko'rib chiqilgan. Ushbu konsepsiya Ozarbayjon va Turkiya tomonidan ikkinchi Qorabog ' urushi tugaganidan keyin tobora rivojlanib bormoqda, Armaniston esa "koridor mantig'i" uch tomonlama imzolangan sulh bayonotidan chetga chiqayotganini va bu targ'ibot shakli ekanligini ta'kidlab, unga doimiy ravishda e'tiroz bildirmoqda. Turli kuzatuvchilar "Zangazur yo'lagi" ni sharhlab, ushbu atamani qo'llashning siyosiy oqibatlari va uning amalga oshirilishidagi oqibatlarini tahlil qilib, ushbu kontseptsiyani irredentizmga asoslangan panturkistik kun tartibi sifatida tavsifladilar.¹
Ozarbayjonning Zangazur yo‘lagi, koʻp tarmoqli transport yo‘nalishi Turkiya va Markaziy Osiyo o‘rtasida yuklarni yetkazib berishni osonlashtirishda muhim oʻrin tutadi.Ushbu yo‘lak barcha mintaqaviy ishtirokchilarga yuklarning yarmidan ko‘pini Turkiyadan Markaziy Osiyoga, asosan, Ozarbayjon hududi orqali olib o‘tadigan noyob yo‘nalish sifatida foydalanishdagi ahamiyati yuqori.
"Albatta, bu yo'lakni ochish ko'p maqsadlarga xizmat qiladi. Ozarbayjon Turkiya bilan yangi transport loyihasi bilan bog'lanadi. To'rt yil oldin Bokuda Boku-Tbilisi-Kars temir yo'lining rasmiy ochilishi bo'lib o'tdi. Ushbu temir yo'l tufayli biz Turkiya bilan bog'landik. Zangazur yo'lagi ulanishning ikkinchi yo'nalishiga aylanadi. Shunday qilib, biz uchun yangi imkoniyatlar paydo bo'ladi. Shu bilan birga, Ozarbayjon temir yo'l va uning ajralmas qismi – Naxchivan avtonom Respublikasi bilan bog'lanadi. Shu bilan birga, biz Armaniston nazorati ostidagi G'arbiy Zangazur hududida, Megrin mintaqasida avtomobil yo'lini yotqizishni talab qilamiz. Chunki bu juda zarur", dedi Ozarbayjon Respublikasi prezidenti Ilhom Aliyev.²
Armaniston tomoni ham bu yo’lak ochilishiga qarshilik ko’rsata olmadi.Chunki, Ozarbayjon, Rossiya prezidentlari va Armaniston bosh vaziri tomonidan 2020 yil 10 noyabrda imzolangan 44 kunlik urush tugashiga olib kelgan uch tomonlama deklaratsiyaning asosiy maqsadlaridan biri bu barcha transport va aloqa aloqalarini ochishdir. Bayonotning 9-moddasi ham shu maqsadga xizmat qiladi.³
Ushbu koridorning ishga tushirilishi bilan Iroq, Suriya va Oʻrta yer dengizining janubiy portlaridan Turkiya orqali tranzit oʻtadigan yuk tashish hajmi ortadi.Hozirda Turkiya va Markaziy Osiyo davlatlari oʻrtasida yillik oʻrtacha aylanma 110-120 ming yuk avtomobilini tashkil etadi. Shuningdek, Ozarbayjon yangi transport yo‘nalishlarini yaratish jarayonida strategik davlatga aylanmoqda. Qozogʻistonda joylashgan Yevroosiyo tadqiqot instituti tomonidan tuzilgan maʼlumotlarga koʻra, Turkiyaning Qozogʻistonga eksporti 2005-yildagi 460 million dollardan 2020-yilda 979 million dollarga oshgan. Xuddi shu davrda Qirg‘izistonga eksport 90 million dollardan 416 million dollarga, Tojikistonga esa 47 million dollardan 173 million dollarga oshgan. 2020-yilda Turkmaniston 786 million dollarlik mahsulot import qilgan bo‘lsa, 2005-yilda bu ko‘rsatkich 181 million dollarni tashkil qildi. O‘zbekiston 2020-yilda Turkiyaning Markaziy Osiyodagi savdo hamkorlari orasida birinchi o‘ringa chiqdi. Turkiyaning O‘zbekistonga eksporti qiymati 2005-yildagi 151 million dollardan 2020-yilda 1,15 milliard dollarga ko‘tarildi. 2020-yilda Turkiyaning Markaziy Osiyo bozorlariga jami 3,5 milliard dollarlik eksporti toʻqimachilik mahsulotlaridan sanoat tovarlari va mashinalargacha oʻzgardi.
Darhaqiqat,hozirgi kunda Turkiya nafaqat Kavkazorti balki Markaziy Osiyo mintaqalari bilan olib borayotgan siyosatiga alohida e’tibor qaratmoqda.Jumladan, "Buyuk davlatlarning tobora kuchayib borayotgan raqobati fonida Yevroosiyo va tarixiy Ipak yo'li yana Markaziy savdo yo'liga aylanmoqda. Jahon savdosining eng katta hajmi Osiyo va Yevropa o'rtasidagi savdoga to'g'ri keladi. Ushbu savdo oqimining markazida bo'lgan mamlakatlarimiz ushbu boylikni boshqarishi kerak"-dedi, Turkiya tashqi ishlar vaziri Mevlut Chavushog'lu Toshkentdagi yig'ilishda.⁴
Koʻp tarmoqli Zangazur yo‘lagi ushbu ikki yo‘nalish o‘rtasidagi o‘zaro savdo hajmining oshishiga turtki berishi kutilmoqda. Yoʻlakning oʻtishi Ozarbayjon hududining janubi-g'arbiy Naxichevan anklavi bilan aloqasini tiklaydi va Turkiya bozoriga yanada ko'proq kirishadi.Zangazur yo‘lagining qurilishi Ozarbayjonning 2020-yildagi Ikkinchi Qorabog‘ urushidagi g‘alabasi va o‘z hududlarini o‘nlab yillar davom etgan arman bosqinidan ozod qilganidan keyin mintaqaga keltirgan iqtisodiy foydalardan biridir.Ozarbayjon Zangazur yo‘lagining ajralmas qismi sifatida mamlakatning Zangilon tumanida Armaniston-Ozarbayjon davlat chegarasigacha cho‘zilgan hayotiy muhim Horadiz-Ag‘band temir yo‘lini faol ravishda tiklamoqda. Loyiha umumiy uzunligi 110,4 kilometr bo‘lgan uch bosqichda amalga oshirilmoqda. Temir yo‘l 2023-yilda ishga tushishi kutilmoqda.