Завод и голубое небо

“Materiallar Qarshiligi” Qurilish mexanikasi faniga Kirish.

Mavzuga oid rejalar

4
Kirish
1
2
3
5
Fanning rivojlanish tarixi
Kuch turlari
Kesish metodi
Deformatsiya va kuchlanish
Materiallar qarshiligi - konstruktsiya va inshoot qismlarini mustahkamlikka, bikrlikka va ustuvorlikka hisoblash usullarini o’rganadi.
mustahkamlik - inshoot konstruktsiyasini tashqi kuch ta`siriga yemirilmasdan qarshilik ko`rsata olish qobiliyati
bikrlik - inshoot konstruktsiyasini tashqi kuch ta`siridan o`zining boshlang’ich o`lcham va shaklini saqlay olish qobiliyati
ustuvorlik - tashqi kuch ta`siridan sterjenni muvozanatlashgan to’g’ri chiziqli shaklini saqlay olish qobiliyati

«Materiallar qarshiligi» fanining rivojlanish tarixi

«Materiallar qarshiligi» fanining tarixida Galileyning (1564-1642) ishlari muhim ahamiyatga ega, u dastlab sterjenlarning qarshilik ko`rsata olishini baholashni analitik usulda hisoblash zarurligini ko`rsatdi.
Robert Guk (1635-1703) cho`zuvchi kuch bilan uzayish orasidagi proportsional bog’lanishni aniqladi. Bu bog’lanishga Guk qonuni deb aytiladi.
Shvetsariyada tug’ilgan rus olimi L.Eylerning (1707-1783) materilallar qarshiligi fanining rivojlanishidagi xizmati juda kattadir. U 16 yoshda fan magistri unvoniga sazovor bo`lgan va 20 yoshda «professor» unvonini olgan. Peterburg Akademiyasida (1727-1783) 45 yil ishlab, ustuvorlik, elastiklik va boshqa ishlari bilan tanilgan.
«Materiallar qarshiligi» fan sifatida 1638 yildan boshlab hisoblanadi, chunki shu yili italiyalik olimi Galileo Galileyning «Materiallar qarshiligi» faniga doir ishi bosmadan chiqarilgan.

Title

«Materiallar qarshiligi» fanida qabul qilingan gepotezalar

• Mashina detallari va inshoot qismlari uchun ishlatiladigan materiallarni izotrop deb, materialni har bir nuqtasidagi kuchlanish va deformatsiyani hamma yo`nalishlarda bir xil bo`ladi deb qaraladi. Bu cheklanish yog’och materiali uchun to`g’ri kelmaydi.
• Tashqi kuchdan hosil bo`lgan deformatsiya juda kichik deb qaraladi, Shuning uchun kuchlar (kuchlarnishlar)ni hisobga olganda deformatsiya e`tiborga olinmaydi.
• Konstruktsiya materiali bir jinsli va gʼovaksiz, yaʼni uning xossasi elementning shakli va o’lchamlariga bogʼliq emas deb qaraladi.

- Konstruktsiya materiali elastiklik xossasiga ega deb qaraladi, yaʼni tashqi kuch taʼsiri yo’qotilganda element o’zining boshlangʼich shakli va o’lchamlarini qayta tiklaydi. Elastik jism deformatsiyasi faqat kuchga bogʼliq bo’lib, kuchlarning quyilish tartibiga bogʼliq emas.
- Konstruktsiya materialining har bir nuqtasidagi deformatsiya shu nuqtadagi kuchlanishga to’gʼri proportsional deb qaraladi. Bu gepoteza Guk qonuni deyiladi. Bunda kuchlanish proportsionallik chegarasidan katta bo’lmasligi kerak.
- Konstruktsiyaning deformatsiyasi uning geometrik o’lchamlariga nisbatan kichik miqdor deb qaraladi. Bu gepotezadan ayrim statik aniqmas masalalarni yechishda foydalaniladi.
- Yuk qo’yilishigacha tekis bp’lgan brusning kesimi, yuk taʼsiridan keyin xam tekisligicha qoladi. Bu gepoteza Bernulli gepotezasi deyiladi

KUCH TURLАRI

Tashqi kuch - jismga taʼsir qiluvchi kuch yoki undagi temperaturani oʼzgarishi tashqi faktor-dir. Jismga qoʼyilgan tashqi faktor yuklanish deyiladi	Yuk koʼtaruvchi kran ramasi va strelasi taqsimlangan kuch yuklanishida, relsda harakatlanadigan tayanch gʼildiraklari asosga uzatadigan bosim kuchi toʼplanma kuch. Jismga jism cheksiz kichik yuza orqali oʼzaro taʼsirlashsa toʼplanma kuch hosil boʼladi.
Ichki kuch - tashki kuch taʼsirida xosil buladi. Ichki kuchlar kesish usuli bilan koʼriladi va topiladi. Ichki kuchlar taʼsirida mashina, mexanizm va muxandislik inshootlari mustahkamlikka va bikrlikka hisoblanadi.

KUCH TURLARI

Tashqi kuchlarni qoʼyilish xarakteriga koʼra turlanishi.
To’planma kuch	Taksimlangan kuch - tekis sistemasi, uning intensivligi bilan xarakterlanadi, yuklangan uchastkaning uzunlik birligiga toʼgʼri keladigan kuch
	Teng taqsimlangan			Notekis taqsimlangan
			Doimiy intensiv-likka ega		Oʼzgaruvchan intensivlika ega
Tashqi kuchlarni taʼsir etish xarakteriga koʼra turlanishi.
Statik kuch	qiymati, yo’nalishi va qo’yiladigan nuqtalari o’zgarmaydigan yoki sekin va ozgina o’zgaradi
Dinamik kuch	taʼrifi	vaqt oraligʼida qiymati, yo’nalishi va qo’yiladigan nuqtasi tez o’zgarishi bilan xarakterlanadi
	турлари	Zarb taʼsiri, to’satdan qo’yilgan va o’zgaruvchan kuchlar