Ózbekistan respublikasi joqari hám orta arnawli blimlendiriw ministirligi

Esletpe: Mektep sabaqlıǵında tek affiksaciya usılı arqalı jasalǵan sózler ǵana dórendi sózler dep ataladı. Al ilimde dórendi sóz degende qálegen sóz jasalıw usılı járdeminde jasalǵan jańa leksikalıq máni bildiretuǵın birlik túsiniledi, oǵan qospa sózler de jatadı.

2. 
   Atlıq haqqında túsinik
   

Zattıń atın bildirip kim? ne? Sorawlarına juwap beretuǵın sóz shaqabın atlıq deymiz. Kim? sorawı adamlarǵa, al adamlardan basqa zatlarǵa ne? sorawı qoyıladı. Mısalı: Azat, Zina, Murat, muǵallim, oqıwshı – kim? Aral, Moynaq, paxta, suw, túlki, qoyan – ne?
Atlıq sózler kóplik, seplik, betlik jalǵawın qabıllaydı. Atlıq sózler mánisi hám leksika-grammatikalıq ózgesheliklerine qaray 1) menshikli hám ǵalabalıq 2) anıq hám abstrakt 3) betlik hám betlik emes 4) dara hám jámlewshi atlıqlar bolıp birneshe túrlerge bólinedi.
Menshikli hám ǵalabalıq atlıqlar
³Basqalardan ayırıw ushın jeke birewge yamasa ayırım zatlar menen hádiyselerge arnap qoyılǵan shártli atamalardı menshikli atlıq deymiz. Menshikli atlıqlar barlıq jerde bas hárip penen jazıladı. Menshikli atlıqlarǵa tómendegi atamalar kiredi:

1. 
   Adamnıń atları, familyaları, ákesiniń atları: Berdaq, Marat Kóptilewovich Nurmuxammedov t.b.
   
2. 
   Haywanlarǵa arnap qoyılǵan atlar: Bayshubar, Aqtırnaq, Aqtemker, Gúlsarı, Jollı, Bóribasar t.b.
   
3. 
   Geografiyalıq obyektlerdiń atları: Aral, Ámiwdarya, Dawıtkól, Shımbay, Qońırat, Qarataw t.b.
   
4. 
   Aspan deneleriniń atları: Ay, Quyash, Yupiter, Sholpan, Úrker, Tárezi, Qusjolı t.b.
   
5. 
   Tariyxıy waqıyalardıń atları: Aq qapshıq jılı, Bozataw kóterilisi, Bilimler kúni, Nawrız bayramı, Balalardı qorǵaw kúni t.b.
   
6. 
   Hárqıylı buyım hám zatlardıń atları: “Nexia”, “Matiz”, “Tu-154”, “Shanel” (duxi), “Shipr” (odekolon), “Qaraqum” (konfet) t.b.
   
7. 
   Kitaplardıń, gazeta-jurnallardıń, ádebiy shıǵarmalardıń atların bildiretuǵın menshikli atlıqlar tırnaqshaǵa alınıp, bas hárip penen jazıladı: “Balıqshınıń qızı” romanı, “Eki dos” ertegi, “Qaraqalpaqstan jasları” gazetası t.b.
   

¹Birgelikli zatlardıń, qubılıslardıń waqıyalardıń, túsiniklerdiń ulıwmalasqan atların bildiretuǵın sózlerdi ǵalabalıq atlıqlar deymiz. Máselen, adam, kitap, dápter, qálem, qala, awıl, taw, tas t.b. Galabalıq atlıqlar gáptiń basında kelse bas hárip penen, al basqa jerlerde kelse kishi hárip penen jazıladı. Mısalı: Mektep alıstan kórinip tur. Bizler usı mektepte oqıymız.