Ózbekistan Respublikasinda bugalteriya esabin shólkemlestiriw hám júrgiziw boyınsha normativ huqıqıy tiykarlar Joba

Bank esap -operatsion apparatınıń dúzilisi
a) Bank esap -operatsion apparatınıń dúzilisi.
Banklerde atqarılatuǵın barlıq operatsiyalardıń buxgalteriya esabın aparıw banktiń esap -operatsion bólimine júkletilgen. Esap -operatsion bólimi bank iskerliginiń kólemi hám baǵdarı, klientler sanı hám de taǵı basqa kórsetkishlerge qaray bir qansha gruppalardan ibarat boladı. Bul gruppalarda jumıs jurgiziwshilerdi juwapker atqarıwshı dep ataladı. Hár bir juwapker atqarıwshına bir neshe klientler bolıp berilip, olar ózlerine bolıp berilgen kárxana hám shólkemlatlarning esapkitob, kassa, valyuta hám kredit operatsiyaları boyınsha esap jumısların júrgizediler, olarǵa xızmet kórsetediler. Bul gruppalar esap gruppası dep ataladı. Bunnan tısqarı, esap -operatsion bólimde banklararo esap -kitaplar bólimi, mámleket byudjetin kassalıq atqarıwı bólimi, bank ishki operatsiyaların shólkemlestiriw bólimi de ámeldegi boladı. Bul bólimlerde isleytuǵın buxgalterlar sanı da usı bólimde atqarılatuǵın operatsiyalar kólemi menen belgilenedi.
Bankler aralıq esap -kitaplar bóliminiń wazıypası juwapker atqarıwshılardan basqa banklerge tiyisli bolıp, ótkeriliwi kerek bolǵan hújjetlerdi qabıllaw, olardı bankler boyınsha saralaw, hújjetler degi jazıwlardıń tuwrılıǵın filiallararo oborotlar boyınsha baqlaw hám basqa bankke hújjetlerdi elektron pochta arqalı jıberiwden ibarat.
Mámleket byudjetiniń kassalıq atqarıwı boyınsha bólim buxgalterlari mámleket byudjeti dáramatları hám ǵárejetleri boyınsha operatsiyalardı quraydılar, bul operatsiyalar esabın júrgizediler, mámleket byudjeti ǵárejetleriniń tuwrı hám nızamlı sarıplanıwı ústinen qadaǵalaw etediler. Ishki bank operatsiyaları boyınsha bólimdiń tiykarǵı wazıypaları tómendegilerden ibarat :
• bank tiykarǵı quralların, arzan hám tez eskiradigan buyımlardı satıp alıw, olardıń tozıwı, qayta bahalanıw hám de esaptan shıǵarılishini esapqa alıw ;
• bank nomoddiy aktivlerin, materiallardı satıp alıw, olardıń tozıwı, qayta bahalaw, esaptan shıǵarılishini esapqa alıw ;
• bank basqarıw apparatı hám xızmetkerleriniń ǵárejetlerin esaplaw hám esapqa aparıw ;
• bankning barlıq dáramatları boyınsha esaptı aparıw ;
• bankning barlıq ǵárejetlerin esapqa aparıw hám hakozo.
Joqarıda sanap ótilgen bólimler kompleksi banktiń esap -operatsion bólimin quraydı. Esap -operatsion bólimdi bank bas buxgalteri basqaradi. Banktegi klientler sanı, atqaratuǵın operatsiyalar kólemi hám esap -operatsion bólimdegi gruppalar sanına qaray bas buxgalterning bir yamasa eki orınbasarı tayınlanadı. Qosımsha hám Bas dápterlerde operatsiyalardı atap kórsetiw, programmalı kompyuter sistemasında esabatlar dúziw jumıslarına ulıwma basshılıq qılıw bank bas buxgalteriga juklenedi. Eger bas buxgalter bolmasa, yaǵnıy miynet demalısında, xızmet saparında yamasa kesel bolsa, bank basshısınıń buyrıǵına kóre juwapkershilik onıń orınbasarına tapsırıladı.
Banktiń buxgalteriya esabı hám esabatın shólkemlestiriw menen bas buxgalter shuǵıllanadı.
b) Bank bas buxgalterining wazıypaları, huqıq hám minnetlemeleri.
Bank bas buxgalteri bankte esap -operatsion islerdi quraydı, banktiń materiallıq hám finanslıq resurslariniń tolıq saqlanıwın támiyinleydi. Ol bank basshısı tárepinen tayınlanadı hám wazıypasınan bosatiladi. Eger banktiń joqarı bank shólkemi bolsa, joqarı bank shólkemi basshısı, buxgalteriya esabı basqarması baslıǵı menen kelisilinedi hám Oraylıq bank basqarıwı qasındaǵı komissiya prezentaciyaınan ótkeriledi.
Hár bir bankte xızmetkerlerdiń lawazım wazıypaları islep shıǵılǵan hám tastıyıqlanǵan bolıwı kerek. Banktiń bas buxgalteri «Bank sistemasınıń bas buxgalterlari tuwrısındaǵı» Qaǵıyda tiykarında jumıs júrgizedi. Bul Qaǵıyda Oraylıq banktiń 1997 jıl 9 sentyabr degi «Ózbekstan Respublikası banklerinde buxgalteriya esabı hám esabatı boyınsha jollama»dıń qosımshasında tolıq berilgen.
Ol jaǵdayda bas buxgalterning wazıypaları, huqıqları hám minnetlemeleri óz ańlatpasın tapqan. Bas buxgalterning wazıypaları tómendegilerden ibarat :
• bank operatsiyaların waqıtında buxgalteriya jazıwlarında sáwlelendiriw hám bank buxgalteriya jumısın tuwrı shólkemlestiriw;
• bankning barlıq operatsiyaları boyınsha hújjetler aylanıwın waqıtında shólkemlestiriwdi támiyinlew, operatsiyalardıń nátiyjesi boyınsha balans tuzib, baslıqǵa tapsırıw ;
• kundalik balanstı operatsion kún tawısıwı Ramazan yaki Qurban hayttan aldıńǵı kúninde juwmaqlaw ;
• mijozlardan keletuǵın hújjetlerdiń tuwrı rásmiylestiriliwi hám nızamlılıǵı ústinen baqlaw ;
• qimmatbaho esabat blankalarining tolıq saqlanıwı hám olar boyınsha tuwrı esap alıp barılıwın támiyinlew;
• soat 10. 00 ge shekem aldınǵı kún hújjetlerin papkalarǵa tikip, ámeldegi arxivǵa tapsırıwdı támiyinlew;
• o'z xızmetkerlerin jańa jollama hám xatlar menen tanıstırıp barıw ;
• dastlabki hújjetler tiykarında esabatların waqıtında tayarlab belgilengen múddetlerde Oraylıq bank hám tiyisli organlarǵa usınıw ;
«Bank sistemasınıń bas buxgalterlari tuwrısında»gi Qaǵıydada bank bas buxgalterlarining huqıqları da belgilep berilgen. Banktiń barlıq esap -operatsion apparat xızmetkerleri bas buxgalterga bo'ysinadilar. Bas buxgalter esap -operatsion apparat xızmetkerleri ushın minnetlemeler belgilep, óz wazıypaların orınlaw ushın shárt-sharayat jaratadı. Operatsiyalardı orınlaw yamasa rásmiylestiriw boyınsha buxgalterning kórsetpelerin orınlaw barlıq bank xızmetkerleri ushın májburiy bolıp esaplanadı.
Bas buxgalterning kórsetpelerin atqarmaǵanlıǵı yamasa nadurıs atqarlıǵi ushın xızmetker sıylıqtan pútkilley, bólekan juda bolıwı, bólek jaǵdaylarda jınayatlı juwapkerlikke tartılıwı múmkin. Bunnan tısqarı, bas buxgalter bank basshısınan buxgalteriya esabın tuwrı shólkemlestiriw boyınsha sharalar kóriwdi talap qılıw, kassalarda pul qabıllaw, saqlaw, isletiw boyınsha ornatılǵan qaǵıydalardı tuwrı orınlaw ústinen baqlaw, sıylıqlar muǵdarın kóbeytiw yamasa kemeytiw boyınsha usınıslar kirgiziw xuquqiga iye.
Materiallıq juwapker shaxslardı, yaǵnıy kassir, baza basqarıwshıların lawazımǵa belgilew, bosatıw hám basqa jumısqa ótkeriw máselesi de bas buxgalter menen kelisip sheshiledi. Xızmetkerlerge hámel is haqıları, jumıs xaqiga ústemeler belgilew hám de olardı sıylıqlaw tuwrısındaǵı buyrıqlar hám buyrıqlardı daslep bas buxgalter kórip shıǵadı hám olarǵa qol chekedi.
Usınıń menen birgelikte bank bas buxgalteri tómendegi jaǵdaylarda juwapker bolıp tabıladı:
• buxgalteriya esabınıń nadurıs alıp barilish nátiyjesinde esabatlarda nadurıs maǵlıwmatlar beriliwinde;
• depozit hám basqa esapbetler, sonıń menen birge, depitorlar hám kreditorlar boyınsha nadurıs maǵlıwmatlar berilsa hám olar boyınsha esap jumısları waqıtında alıp barilmasa;
• buxgalteriya xızmetkerleriniń aybı menen nadurıs esabat berilsa;
• Oraylıq banktiń normativ hújjetleri boyınsha aljasıqlarǵa jol qóyılsa ;
• bank basshısı menen teń túrde banktiń finanslıq, xojalıq iskerligin shólkemlestiriwde qopal qátelikke jol qóyılsa juwapker bolıp esaplanadı.
Ulıwma, bas buxgalterlarning ıntızamiy, materiallıq hám jınayatlı juwapkerligi ámeldegi nızamlarǵa muwapıq belgilenedi.
Joqarıda biz bankler bas buxgalterining wazıypaları, xuquq hám minnetlemeleri menen tanısıp shıqtıq.
v) Bank juwapker atqarıwshılarınıń wazıypaları.
Esap -operatsion apparatınıń tiykarǵı xızmetkerleri - bul juwapker atqarıwshılar bolıp tabıladı. Bank klientleriniń tiykarǵı esap -kitap operatsiyaların júrgiziw, klientler menen baylanısda bolıwı, áyne, juwapker atqarıwshılarǵa júkletilgen. Juwapker atqarıwshılardıń tiykarǵı wazıypaları dizimi de «Ózbekstan Respublikası banklerinde buxgalteriya esabı hám esabatı boyınsha» jollamada keltirilgen.
Buxgalteriya xızmetkerleri, yaǵnıy juwapker atqarıwshılar tómendegi wazıypalardı atqaradı :
• biriktirib qoyılǵan bank klientleri hám xızmetkerlerden qabıl etilgen esap -kitap hám pul hújjetlerine tiyisli qayta islew;
• taqdim etilgen hújjetler boyınsha pul ótkeriw yamasa pul tólew múmkin yamasa múmkin emesligin esapbetlerdegi pul qarjlarınıń etarligi tiykarında anıqlaw ;
• kelib túsken barlıq esap -kitap hújjetlerin operatsiyalar nızamlılıǵı hám de olardıń kreditlash hám esap -kitap qılıw qaǵıydalarına muwapıqlıǵı, sonıń menen birge, usı klienttiń ustavida názerde tutılǵan iskerlik túrine muwapıqlıǵı kózqarasınan tekseriw;
• akkreditivlar boyınsha esap -kitaplarda barlıq hújjetlerdiń akkreditiv shártlerine sáykes keliwin tekseriw;
• chek, tólew tapsırig'i, tólew talapnaması, inkasso tapsırig'i hám basqa hújjetlerdiń hám de olarǵa qosımsha etilgen tavar transport hújjetleriniń tuwrı rásmiylestirilganini tekseriw, barlıq rekvizitlarning bar ekenligin anıqlaw ;
• pulini tólew ushın usınıs etilgen pul shekleriniń nomerleri, qollar hám muxr úlgisi túsirilgen kartochkada belgilengen shek dápterchasining nomerlerine tuwrı keliwdi tekseriw;
• chek boyınsha mıynet haqı ushın aqshalardı belgilengen kólem sheńberinde beriwin baqlaw, bul aqshalar esabın júrgiziw;
• mijozlarga mıynet haqı ushın aqsha berilip atırǵanda mıynet haqın grafik boyınsha tólew múddetlerine ámel qılınıp atırǵanlıǵı, jumısshı hám xizmetkerlerdiń mıynet haqınan ustap qalınatuǵın salıqlar, mámleket social qamsızlandırıwı boyınsha tólewler summaların waqıtında ótkeriwdi baqlaw ;
• kutilmagan jaǵdaylar esapbetlerinde esapqa alınatuǵın esap -kitap, pul hújjetleri kartochkaların júrgiziw;
• hisob-kitap hújjetleri boyınsha inkasso kartotekasın, waqıtında tólenbegen hújjetler kartotekasın júrgiziw;
• mijozlar hám bank operatsiyaları boyınsha jeke esapbetlerdegi jazıwlardıń tuwrılıǵın tekseriw hám olardan kóshirmelerdi klientlerge beriw ushın qutilarga jaylastırıw ;
• operatsion kún dawamında klientlerge xizmet kórsetiw grafigiga ámel qılıw hám taǵı basqa.