Tema. Finanslaq esabat: mazmuni, funktsiyalari ham turleri

Tema. Finanslaq esabat: mazmuni, funktsiyalari ham turleri

REJЕ:
1. Finanslıq esabattıń mazmunı, mánisi hám quramı

2. Finanslıq esabat dúziw jáne onı shólkemlestiriw
3. Bugalteriya balansı dúzilisi jáne onıń quramı


1. Finanslıq esabattıń mazmunı, mánisi hám quramı
Finanslıq esabat - xojalıq jurgiziwshi subyektler tárepinen ónim (jumıs hám xızmetler) satıw nátiyjeleri haqqindaǵi maǵlıwmatlar kompleksi bolıp, ol subyektiń finanslıq -xojalıq iskerliginiń jaǵdayın málim dáwirge (sherek, jıllıq ) baha kórinisinde sawleleniwi bolıp tabıladı. Esabat informaciyaları satilgan ónim (jumıs penen hám xızmet) ler, islep shıǵarıw qárejetleri, xojalıq qarjları hám olardıń sholkemlesken derekleri, islerdiń finanslıq nátiyjeleri, salıqqa tartıw hám de dividendler haqqindaǵi maǵlıwmatlardı óz ishine aladı.
Esabat maǵlıwmatları boyınsha kárxana basshısı múlk iyeleri, shólkemlestiriwshiler, basqarıw hám qadaǵalaw sisteması, joqarı shólkemler aldında esabat beredi. Birinshi náwbette sonı da aytıw kerek, kárxanalar májburiy tártipte tómendegi paydalanıwshılarǵa sherek hám jıllıq esabatın tapsıradı: shólkemlestiriw hújjetlerine qaray múlk iyelerine; mámleket salıq inspeksiyasina; Ózbekstan Respublikası nızamshılıǵına qaray kárxana iskerliginiń ayırım táreplerin tekseriw hám tiyisli esabattı alıw wazıypaları júkletilgen basqa mámleket shólkemlerine. Ámeldegi nızamǵa muwapiq barlıq kárxana hám sholkemeler ushın 1- yanvardan 31-dekabrge shekem bolǵan dáwir esap beriw jılı esaplanadı ; jańa duzilgen kárxana hám mákemeler ushın birinshi esap beriw jılı bolıp, olar yuridikalıq huqıqqa iye bolǵan sáneden sol jıldıń 31-dekabrine shekem bolǵan dáwir esaplanadı. 1- oktyabrden keyin duzilgen kárxanalar ushın olardıń yuridikalıq huqıqqa iye bolǵan sáneden keyingi jıldıń 31- dekabrine shekem bolǵan dáwirdi birinshi esap beriw jılı dep esaplawǵa ruxsat beriledi; kárxanalar shereklik hám jıllıq bugalteriya esabatların Ózbekstan Respublikası finans ministrligi tárepinen belgilengen múddetlerde tapsıradı.
Esabat baslıq hám bas buxgalter tárepinen imzalanadi hám kárxananıń xojalıq iskerligi nátiyjeleri, múlkshilik hám finanslıq jaǵdayı haqqindaǵi jıllıq bugalteriya esabatınan paydalanıwshılar ushın ashıq bolıp galaba xabar qurallarinda daǵaza etiliwi múmkin. Daǵaza etilgen esabattıń tuwrılıǵı ǵárezsiz auditorlik shólkemi tárepinen tastıyıqlanadi.
Kárxananıń jıllıq bugalteriya esabatı tiyisli shólkemlerge tapsıriliwinan aldın shólkemlestiriw hújjetlerinde belgilengen tártipte kórip shıǵıladı hám tastıyıqlanadi. Nızamǵa muwapıq jıllıq esabattıń tómendegi formaların dúziw názerde tutılǵan:
1- «Kárxana balansi»;
2- «Finanslıq nátiyjeler haqqindaǵi esabat»;
3- «Tiykarǵı qurallar háreketi haqqindaǵi esabat»;
4- «Pul aǵımları haqqindaǵi esabat»;
5- «Jeke kapital haqqindaǵi esabat».
Bul esabatlarǵa qosımsha jaǵdayda «Depitorlik hám kreditorlik qarızları tuwrısında maǵlıwmat» da tapsırıladı. Sonıń menen birge, esabat formalarına esletpeler, esap - kitaplar hám túsindirmeler qosımsha etiledi.
Balans sherek hám jıllıq esabat quramına kiritiledi. Bul «netto» atlı balans bolıp, paydalanıwshılarǵa kárxananıń sap quninin kólemi tuwrısında informaciya beredi, sebebi múlktiń quni jámi kórsetkishke tómendegi elementler boyınsha tozıwın shıǵarıp taslap kórsetiledi: tiykarǵı qurallar, materiyalliq emes aktivler hám basqalar, payda summası bolsa, jamine tek esabat dáwirinde bólistirilmegen payda kólemine qosıladı. Biraq xojalıq iskerligin analiz etiw maqsetinde balansda tómendegi kórsetkishler saqlanıp qalǵan: dáslepki quni hám olardıń tozıwı, alınǵan payda.
Filiallar hám wákilliklerine iye bolǵan kárxanalar konsolding finanslıq esabat dúzedi. Kárxana filiyallarina qoyılǵan qoyılmalar bas kárxananıń finanslıq esabatında onıń finanslıq qoyılmaları retinde sáwlelendiriledi. Yuridikalıq shaxslar ózleriniń filialları, wákillikleri hám basqa strukturaliq bólimlerin ǵárezsiz balansqa ajıratıwı múmkin, lekin olardıń balansı hám basqa esabat formaları tiyisli yuridikalıq
shaxstıń konsolding esabatına álbette qosıladı. Konsolding esabatqa bas kárxananıń finanslıq esabatı qosımsha etiledi. Konsolding esabat 8 -sanlı milliy standartqa qaray
dúziledi. Lekin ministrlikler, keńseler hám byudjet shólkemleri boyınsha dúziletuǵın jıynama finanslıq esabatlar bunnan tısqarı.
Jıllıq finanslıq esabat tómendegi kólemde tapsırıladı :
bugalteriya balansı (1-forma );
finanslıq nátiyjeler tuwrısında esabat (2-forma );
tiykarǵı qurallar háreketi tuwrısında esabat (3-forma );
pul aǵımları tuwrısında esabat (4-forma );
jeke kapital tuwrısında esabat (5-forma );
depitor hám kreditor qarızları tuwrısında maǵlıwmat (2-a-forması ).
Kishi kárxanalar hám mikrofirmalar tek tómendegi sırtqı kórinislerden ibarat
bolǵan jıllıq finanslıq esabat tapsıradı :
a) bugalteriya balansı (1-forma );
b) finanslıq nátiyjeler tuwrısında esabat (2-forma );
c) depitor hám kreditor qarızları tuwrısında maǵlıwmat (2-a-forması ).
Xojalıq jurgiziwshi subyektlerdin jıllıq finanslıq esabatı qızıǵıwshı bankler, birjalar, investorlar, kreditorlar hám basqalar ushın ashıq esaplanadı.
Ashıq tupdegi áktsionerlik jámiyetler, qamsızlandırıw kompaniyalari, bankler, fond hám tovar birjaları, investitsiya fondlari hám basqa finanslıq mákemeler, esabatda keltirilgen maǵlıwmatlar tuwrılıǵın auditorlar tárepinen tastıyıqlanǵannan keyin jıllıq finanslıq esabatın esap beriw jılınan keyingi jıldıń birinshi mayina shekem álbette baspa sózde daǵaza etiliwi kerek.
Xojalıq jurgiziwshi subyekt tamamlanılǵanda tamamlaw boyınsha finanslıq esabat dúzedi. Kárxananı saplastiliwi boyınsha aylanislardiń bugalteriya esabı, tamamlaw balansı hám esabatın dúziw, aktivler qunin anıqlaw jumısları saplastiriw komissiyasına júkletiledi.