Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик университети

учинчидан, Англияда ва умумий ҳуқуқнинг бошқа айрим 
мамлакатларида қонунлар оммавий ва хусусий қонунларга ҳам 
бўлинади; 
тўртинчидан, кейинги ўн йилликларда умумий ҳуқуқ доирасига 
кирувчи айрим мамлакатларида хусусан, Австралия ва Канадада 
қонунлар уларни тизимлаштириш усулларига кўра кодификация ва 
консолидация қилинган актларга бўлинади. Англияда АҚШдан 
фарқли ўлароқ, муайян соҳани тартибга соладиган суд қарорлари 
(прецедентлар) ва статутлар миқдорининг кўплиги ва хилма-хиллиги 
туфайли, ҳуқуқни тизимлаштиришнинг кодификация усулидан кўра 
кўпроқ консолидация усулидан фойдаланилади. Консолидация қилиш 
айниқса, XIX асрнинг иккинчи ярми XX асрнинг бошларида кенг 
ривожланди. Англияда бу даврда ўндан ортиқ консолидация усулида 
тизимлашган актлар жумладан, жиноят ҳуқуқи соҳасида (1861 
йилнинг ўзида еттита консолидация акти), савдо ҳуқуқида (1894 

---

144
йидда денгиз савдоси тўғрисида акт) қабул қилинган. 1870 йилдан то 
1934 йилгача мамлакатда юздан ортиқ консолидацион актлар жорий 
этилган; 
бешинчидан, англо-саксон ҳуқуқ оиласида қонунларни алоҳида 
тури сифатида умумий ҳуқуқнинг у ёки бу қоидаларни бекор қилувчи 
қонунлар (disabling Acts), умумий ҳуқуқни тўлдирувчи ёки унда янги 
қоидаларни 
ўрнатувчи 
қонунлар 
(enabling 
Acts) 
ажратиб 
кўрсатилади
1
. Маcалан, 1969 йилги жиноят ҳуқуқи тўғрисидаги 
қонунга кўра, умумий ҳуқуқдаги етти ёшдан жиноий жавобгарликка 
тортиш тўғрисидаги қоида бекор қилинди. Умумий ҳуқуқни 
тўлдирувчи қонунлар асосан, ижтимоий соҳада хусусан, аҳолини 
ижтимоий ҳимоялаш, соғлиқни сақлаш, маориф, иқтисодиёт, 
транспорт, фан ва маданиятга оид соҳаларда қабул қилинади ва 
ҳозирги кунда бу борада парламент актларининг ҳажмини йилдан 
йилга ошиб бераётганлигини кузатиш мумкин.