Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш

Инвестиция фаолияти объектларини туркумлаш
Давлат ва бошка 
мулк эгалари томонидан 
чикариладиган акциялар, 
облигациялар ва 
қимматбаҳо қоғозлар
Фан-техника маҳсулотлари, 
кашфиёт, ихтиролар, изланишлар. 
таъминот, кадрларни тайёрлаш ва 
қайта тайёрлаш
Давлат ва бошка 
акционер-банкларга 
қўйиладиган 
мақсадли 
жамғармалар
Ғоялар, патентлар, 
интеллектуал бойликлар, 
кашфиёт, ихтиро, муаллифлик 
ҳуқуқлари, тажриба ўрганиш ва 
алмашиш
Банк депозитлари 
тезарвациялаштириш 
объектлари ва бошқа 
мулкчилик объектлари
Ер, табиий бойликлар ва 
бошқа мулкчилик объектларига 
эга бўлиш ва фойдаланиш 
ҳуқуқлари
Турли формадаги 
мулкчиликка эга бўлиш 
ҳуқуқлари

---

353
Қонунларга таянган ҳолда шартномалар асосида инве-
стицияларга эга бўлиш, улардан фойдаланиш ва ушбу фао-
лият натижалари бўйича қарорлар қабул қилишни инвестор-
лар бошқа фуқаро ва ҳуқуқий шахслар зиммасига топшириш 
тўғрисида қарорлар қабул қилишлари ҳам мумкин. Бундай 
ҳолларда мажбурият гарови сифатида (инвесторнинг мажбу-
риятини таъминлаш) инвесторнинг мулки қабул қилинади. 
Гаровга фақат қарзга олувчининг шахсий мулки ёки тўла хў-
жалик олиб бориш ҳуқуқига эга бўлган мулки қўйилади.
Инвесторлар инвестиция натижаларига, инвестиция объ-
ектларига эга бўлиш, фойдаланиш, фармойиш чиқариш ва ре-
инвесторлаш ҳуқуқларига эгадир. Инвестиция фаолиятидаги 
жараёнда субъектлар ўртасида бўладиган муносабатлар шар-
тномалар асосида мувофиқлаштирилади. Шартномалар ту-
зиш, шерикларни танлаш, мажбуриятларни аниқлаш ва бошқа 
хўжалик муносабатларини ўрганиш, улар қабул қилинган 
қонунларга зид бўлмаса, фақат инвестиция фаолияти субъ-
ектлари зиммасида бўлади. Ҳар икки томоннинг келишувига 
биноан, шартномалар инвестиция фаолиятининг умумий муд-
датига тузилади.
Қабул қилинган қонунларда инвесторнинг қатор мажбури-
ятлари бор. Бу мажбуриятлар давлат идора ва муассасалари 
олдида бажарилиши лозим бўлиб, қуйидагилардан иборатдир:
- инвесторлар инвестициялар ҳажми ва уларнинг манбала-
ри тўғрисида молия органларига декларация топширишлари 
лозим;
- капитал қўйилишни амалга ошириш учун тегишли раҳбар 
ва махсус хизмат органлари томонидан рухсат олиниши керак;
- инвестиция лойиҳасининг санитария-гигиена ва экологик 
талабларга жавоб бериши тўғрисида экспертиза хулосасига 
эга бўлиши шарт.
Юқорида қайд қилинганлардан ташқари, инвестиция субъ-
ектларининг мажбуриятларига қуйидагилар ҳам киради:
- виждонан рақобат қилиш ва яккаҳокимликка қарши 
мувофиқлаштириш талабларини бажариш;
- давлат, раҳбар ходим ва органлар томонидан юклатилган 
талабларни баҳолаш ва уларга бўйсуниш;

---

354
- белгиланган тартибда бухгалтерлик ва статистик маълу-
мотлар ҳамда ҳисоботларни тегишли идораларга ўз вақтида 
етказиб бериш.
Булардан ташқари, инвестиция фаолиятининг ҳар бир 
иштирокчиси махсус ишларни бажариш учун лицензияга эга 
бўлиши лозим. Лицензия олиш учун бажариш лозим бўлган 
ишлар рўйхати ва уларни амалга ошириш тартиби мумкин 
қадар қонунчиликда белгиланади.
Инвестициялашнинг асосий босқичлари қуйидагилардир;
1. Ресурсларни капитал харажатларга айлантириш, яъни 
инвестицияларни аниқ инвестиция фаолияти объектларига 
киритиш.
2. Қўйилган маблағлар капитал қийматининг ўсишига ай-
лантириш, бу инвестицияларни пировард истеъмоли ва янги 
истеъмол қийматини олиш билан ҳаракатланади:
3. Капитал қийматини фойда кўринишида ўсиши, яъни ин-
вестициялашнинг якуний мақсади амалга оширилади.
Шундай қилиб, бошланғич ва якуний бўғинлари бирла-
шиб, янги ўзаро боғлиқликни яратади; даромад – ресурс – 
якуний натижа (самара), яъни жамғариш жараёни қайта так-
рорланади. Капиталнинг ўсиш манбаси ва инвестициялаш 
мақсадида амалга оширилаётган лойиҳалардан олинадиган 
даромаддир.
Амалиётда инвестицияларнинг самарадорлигини (ИС) 
аниқлаш учун фойда массасининг (Ф) инвестиция харажатла-
рига (ИХ) бўлган нисбати фоиз кўринишида олинади;