Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш

19.3. Ишлаб чиқаришда низоларнинг олдини олиш ва 
бартараф этиш. 
Низоларни бошқариш ва уларни бартараф қилиш йўлла-
ри. Низоли вазиятларни бошқаришнинг бир қатор самарали 
усуллари мавжуд. Уларни икки йирик гуруҳга бўлиш мум-
кин (64-чизма).
Таъкидлаганимиздек, раҳбар низоли вазиятларнинг ке-
либ чиқиш сабабларини фақат кишилар ҳаракатларидаги 
тафовутлардан деб билмаслиги керак. Албатта, бу ҳам 
қандайдир аниқ ҳолатда низоли вазиятнинг вужудга кели-
шида муҳим омил вазифасини бажариши мумкин. Аммо 
у таъсир этувчи факторларнинг фақат биттасидир. Шу са-
бабли раҳбар, энг аввало, низони келтириб чиқарувчи омил-
лар таҳлилини қилиши, сўнгра у ёки бу усулни қўллаш бўй-
ича қарор қабул қилиши керак.
Таркибий-ташкилий усулларга қуйидагилар киради.
Низоли вазиятларни бошқариш усуллари:
Ишга бўлган талабни тушунтириш усули. Бу усул 
дисфункционал усулга мутлақо зид бўлиб, бунда ҳар бир 
ходим ва бўлимлардан қандай натижа кутилиши тушунти-
рилади. Бу ерда уларга қуйидагилар эслатилади:
- эришиши лозим бўлган натижа кўлами;
- ким ахборотни топширади ва ким уни қабул қилади;
- масъулият, жавобгарлик ва ваколат тизими;
- аниқ сиёсат, тартиб-қоидалар ва ҳок.
Раҳбар бу масалаларни ўзи учун аниқлаштириш 
мақсадида эмас, балки ҳар бир вазиятда, ҳар бир ходим ва 
бўлим қай тарзда иш тутиши, уларни нима кутишини ту-
шунтириб бермоғи лозим.
Мувофиқлаштириш ва интеграциялаш усули. Бу усул 
оғзаки буйруқ (амр) занжири деб юритилади.
Бошқаришда ваколатлар иерархиясини, яъни мансаблар-
га кўра даражама-даража бевосита итоат этиш, бўйсуниш 
тартибини ўрнатиш кишиларнинг ўзаро ҳаракатларини, 
корхона ичидаги ахборотлар оқимини, қарорлар қабул 
қилишни тартибга туширади, мувофиқлаштиради.

---

423
Агар икки ёки ундан кўпроқ бўйсунувчилар ўртасида у 
ёки бу масала юзасидан қарама-қаршилик, келишмовчилик 
чиқиб қоладиган бўлса, бундай ихтилофни уларнинг теги-
шли бошлиқларига айттириб ҳал қилиш мумкин. Бу ерда 
яккаҳокимлик принципи жуда ҳам қўл келади.
Низоли вазиятларни бошқаришда:
- бошқариш иерархияларини;
- функциялараро алоқани таъминловчи хизмат бўлимла-
рини;
- функциялараро гуруҳларни;
- мақсадли гуруҳлар ва бўлимлараро мажлисларни ин-
теграциялаш ҳам жуда катта роль ўйнайди.
Масалан, ўзаро бир-бири билан узвий боғланган со-
тиш ва ишлаб чиқариш бўлими ўртасида низоли вази-
ят етилганлиги пайқаб қолинса, шу замоноқ унинг олди-
ни олиш ёки бартараф этиш учун буюртма ва сотишни 
мувофиқлаштирувчи оралиқ хизмат органи тузилади.
Айнан шу орган сотиш бўлими билан ишлаб чиқариш 
бўлимига қўйилган талаб, айтайлик, ишлаб чиқариш 
қувватларининг тўлиқ бандлиги, баҳо, маҳсулотларни ет-
казиб бериш графиги ва ҳоказо алоқалар аниқланади, шу 
тарзда қайси бўлим ҳақ, қайси бири ноҳақлиги ўрнатилиб, 
низонинг олди олинади.