Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

---

1 
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ВА 
КОММУНИКАЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВАЗИРЛИГИ 
МУҲАММАД АЛ-ХОРАЗМИЙ НОМИДАГИ 
ТОШКЕНТ АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ УНИВЕРСИТЕТИ 
 
ЎЗБЕКИСТОН РАДИОТЕХНИКА, ЭЛЕКТРОНИКА ВА АЛОҚА 
ИЛМИЙ-ТЕХНИКА ЖАМИЯТИ 
 
 
ИҚТИСОДИЁТНИНГ ТАРМОҚЛАРИНИ ИННОВАЦИОН 
РИВОЖЛАНИШИДА АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ 
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ
АҲАМИЯТИ 
Республика илмий-техник анжуманининг 
МАЪРУЗАЛАР ТЎПЛАМИ 
1-қисм 
1- часть
СБОРНИК ДОКЛАДОВ 
Республиканской научно-технической конференции 
 
РОЛЬ ИНФОРМАЦИОННО-КОММУНИКАЦИОННЫХ 
ТЕХНОЛОГИЙ В ИННОВАЦИОННОМ РАЗВИТИИ 
ОТРАСЛЕЙ ЭКОНОМИКИ 
 
14-15 март 2019 йил 
 
 
ТОШКЕНТ 2019 

---

566 
Голофоник жаранглаш турли ҳаѐтий соҳаларда чуқур назарий ва амалий 
иловаларни яратишда фойда беради, физиологияни тушуниш ва эшитиш 
паталогияларини аниқлаш, психиатрия, психология ва психотерапия 
соҳасида ютуқларга эришиш мумкин, оммавий ахборот воситаларида, 
тадбиркорликда, санъатда, диншуносликда, ва бошқа соҳаларда янгилик 
яратиш мумкин. Ноодатий эффектлар голофоник технологиялар мистик 
мактаблардаги анъанавий, маънавий фалсафада товушни янгича бахолаш 
имконини беради. Голофоник ѐзув ҳотирани ривожлантиришда, ўқитишни 
яхшилашда ва фикрлашни соғломлаштиришда образларни тўлиқ ҳис 
қилишга туртки бўлади. 
ZAMONAVIY O‟ZBEK FOTOGRAFIYA SAN‟ATIDA
MAHORAT MASALASI 
 
A.B. Chorshanbiyev (assistent, Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU) 
B.X. Rustamov (talaba, Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU) 
 
Mamlakatimizda ijod ahliga keng sharoit va imkoniyatlar berilishi natijasida 
san‘atning tasviriy, amaliy, haykaltaroshlik, dizaynerlik yo‘nalishlari bilan birga 
fotografiya ham juda katta tezlik bilan ravnaq topib bormoqda. 
Fotografiya san‘at turi bo‗lib surat vositasi orqali yaratiladigan tasviriy san‘at 
turi deyishimiz mumkin. Badiiy madaniyat, foto san‘atida muhim rol o‗ynaydi. 
Shu bilan birgalikda, ilm-fan ham bunga misol bo‗la oladi va texnikaning ma‘lum 
yutuqlari zaminida yuzaga kelishi mumkin bo‗lgan texnikaviy san‘at tarixida 
dastlabki bo‗lgani bilan boshqa san‘at turlaridan ajralib turadi. 
Foto sanʼati - badiiy ijod turi, asarlari fotografiya (surat) vositalari asosida 
yaratiladigan tasviriy sanʼat turi. Badiiy madaniyatda Foto sanʼatining alohida 
oʻrin tutishi fan (fizika, kimyo, geografiya, optika) va texnikaning maʼlum 
yutuqlari asosida yuzaga kelishi mumkin boʻlgan texnikaviy sanʼat tarixida 
dastlabkisi boʻlganligi bilan belgilanib turadi. 
XX-asr oʻrtalarida texnikaviy sanʼat turlari guruhi kinematografiya (kino 
sanʼati), televideniye, radio sanʼati, dizayn, haykaltaroshlik, va boshqa san‘at 
turlari bilan boyigan. Foto sanʼati ijodning keng soxasiga aylandi hamda uning 
tarkibida hujjatli Foto sanʼati, badiiy fotografiya va amaliy Foto sanʼati (plakat, 
kitob bezagi, reklama, fanda va boshqalar uchun) mustaqil koʻrinishlar sifatida 
shakllandi. Fotografiya ixtirochisi Lui Jak Dagger asli rassom boʻlib, uning 
dastlabki suratlari rangtasvirning anʼanaviy portret, manzara va natyurmort janrlari 
yoʻlida yaratildi. Ilk davr fotografiyasi ochiqdan-ochiq rangtasvir asarlariga taqlid 
qildi. XIX-asr tasviriy sanʼatidagi fotografiyada oʻzining ikkinchi nusxasiga ega 
edi. Badiiy fotografiya nomini olgan bu yoʻnalish asoschilari Foto sanʼati yuksak 
tasviriy madaniyatga erishishi, nafis sanʼatlar bilan uzviy bogʻlanishi uchun qariyb 
III asr davomida taniqli ijodkorlarning katta mehnat va izlanishlari singgan.
Foto sanʼati tarixida E. Maybrij (AQSH) tomonidan turli koʻrish 
nuqtalaridan (har xil joylardan) bir necha kamerada suratga olingan suratlar muhim 
voqeaga sabab boʻldi. Bu yangilik tufayli XX-asr 1-choragida Foto sanʼatida real 

---

567 
borliqni yangicha talqin qilishga qiziqish ortdi. 2-jahon urushi davridagi reportajlar 
foto sanʼatining yangi rivojlanish bosqichi boʻldi desak adashmagan bo‘lamiz. 
Urush fotoyilnomasini yaratishda turli mamlakatlar sur‘atchilari katta hissalarini 
qo‘shdi. 1950-1980 yillar hujjatli fotosuratlari, jahonning eng yirik agentliklari 
tomonidan joʻnatilgan reportyorlarning sayohatda yaratgan janrli fotografiyalari 
rivoji bilan xarakterlanadi. Oʻzbekiston hududiga XIX-asrning 2-yarmida 
Yevropadan kelgan koʻplab fotosuratchilar va boshqa kasb egalari yurtimizni tengi 
yo‘q madaniy merosi, ayniqsa, ularni hayratga solgan mirobchilik (irrigatsiya) 
sanʼati, qishloq xoʻjaligi, nafis hunarmandchilik sanʼati va odamlarning yashash 
tarzi madaniyatini aks ettirgan va bu tasvirlarni hamma joylarga tarqatishgan. 
Dastlabki 
oʻzbek 
professional
fotoustalaridan 
biri 
Xorazmlik 
Xudoybergan 
Devonov 1907— 1908 yillar Peterburgga borib bu 
kasbni mukammal, chuqur oʻrganib, o‘zi bilan 
birga 
oʻsha 
davrning 
eng 
zamonaviy 
fototexnikasini yurtimizga olib kelgan va juda 
koʻplab tarixiy, badiiy mahorat namunalari boʻlgan 
fotosuratlar 
yaratishga 
ulgurgan 
inson. 
Oʻzbekistonda 
haqiqiy 
foto 
sanʼatining 
rivojlanishiga ulkan hissa qo‘shgan insonlardan 
biri bu M.Z.Pensondir. U XX-asrning 20-yillaridan 
to 50-yilgacha Oʻzbekistonning fotoyilnomasini 
yaratishga katta hissa qoʻshdi. Uning "Oʻzbek 
madonnasi", "Oʻgʻil savod chiqardi" va boshqa 
suratlari mashhur hisoblanadi. 
O‘zbek mahoratli fotoustalarining zamonaviy rivojlanish bosqichida yosh 
iste‘dodli yurtdoshlarimizning ishtiroki yuqori ahamiyat kasb etmoqda, ularning 
hayot tajribalari, zamondoshlari qalbini tushinishlari muhim ahamiyatga ega.
Mamlakatimizda Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov boshchiligida 
xalqimiz, ayniqsa yoshlarimiz ma‘naviyatini yuksaltirish, ularni milliy va umum 
insoniy qadriyatlar asosida tarbiyalash, milliy san‘atni izchil ravnaq topishi 
ko‘rsatilayotgan yuksak e‘tibor natijasida o‘z samaralarini ko‘rsatmoqda. Shu 
jumladan O‘zbekiston Badiiy akademiyasi tomonidan o‘tkazilayotgan turli xalqaro 
ko‘rgazmalar, fotobiennale(har 2 
yilda 
1 
marta 
o‘tkaziladigan 
fotoko‘rgazma)lar san‘atning barcha 
turlari bilan bir qatorda foto san‘atini 
ham jadal rivojlanishida bu borada 
yig‘ilgan barcha ijobiy tajribalarni 
ommalashtirish, mustaqillik yillarida 
bu sohada erishilgan yutuqlarimizni 
xalqimizga, yoshlarimizga yaqindan 
tanishtirish uchun juda katta yordam 
berayabdi desak adashmagan bo‘lamiz. 

---

568 
Yurtimiz foto san‘ati sohasida boshqa davlatlar bilan hamkorlikning yanada 
kengaytirib borayotganligidan va mustahkamlanayotgani, yurtimiz fotografiya
san‘ati va madaniyatiga doir xalqaro ko‘rgazmalar, ijodiy festivallar (―Hikmatlar 
olami‖, ―Ijodiy yangilanish va muloqotlar‖, ‖O‘zbekiston bahori‖) va 
anjumanlarning ko‘ngildagidek o‘tkazilayotgani buning yaqqol dalilidir. 
O‘zbek fotosur‘atlari jahon fototanlovlarida o‘rin egallay boshladi. 1999-yil 
YUNESKO fototanlovida o‘zbek fotosuratlari qatnashdi va Bryussel, Gaaga kabi 
shaharlarda urf-odatlar, an‘analar foto ko‘rgazmasi Yevropa bo‘ylab namoyish 
etildi. ―Mo‘tabar qariyalarimiz‖, ―Mahalla-men yashayotgan olam―, (2003-yil 
BMT bilan hamkorlikda), 2003-2004- yillarda foto rassomlar uchun an‘anaviy 
tarzda foto tanlovlar o‘tkazildi.Shu tariqa yurtimiz foto san‘ati yillar davomida 
rivojlanib keldi. 2003-yilga kelib O‘zbekiston butunjahon badiy fotografiya 
federatsiyasi (bosh qarorgohi bo‘lmish Lyuksemburgda)ga haqiqiy a‘zo sifatida 
qabul qilindi. 
Yurtimizda foto san‘atini rivojlantirishda ta‘niqli fotograf Sultonboy 
Dehqonov mamlakat boʻylab sayohat qilib, odamlarni, tabiat manzaralarini, milliy 
urf-odat va folklor ansambllarini sur‘atga olib kelmoqda. Oʻzbekiston 
mustaqilligining 25 yilligi arafasida, Toshkent fotosuratlar uyida suratchi 
Sultonboy Dehqonovning ―Yurt madhi‖ deb nomlangan shaxsiy fotokoʻrgazmasi 
bo‘lib o‘tdi
. 
Sultonboy Dehqonov 2004 yilda Milliy universitetning jurnalistika 
fakultetini tugatib viloyat va respublika matbuotida oʻz fotosuratlarini chop eta 
boshlagan. 2008 yilda u Fotosuratlar uyi qoshidagi Maktab-studiyani yakunlagan 
va Respublika Fotosuratchilari ijodiy uyushmasiga aʼzo boʻlgan. Respublika 
miqyosida oʻtkazilgan konkurslarda uning ―Vatan mahalladan boshlanadi‖ nomli 
fotokonkursi Gran-pri mukofotini olgan. Keyinchalik Dehqonov yana 18 ta shaxsiy 
foto koʻrgazmalar oʻtkazib, bir necha yutuqlar sazovori boʻlgan. Suratchi 
mamalkat boʻylab sayohat qilib, odamlarni, tabiat manzaralarini, milliy urf-odat va 
folklor ansambllarini suratga olgan. 
Xulosa qilib aytganda rivojlanish davom etadi, chunki san‘at bir joyda 
to‘xtab turmaydi . Biz yurtimizda malak/ali fotoustalarini tayyorlash uchun yosh 
iste‘dodli yoshlarimizni yurtimizda zamonaviy texnologiyalardan foydalanishi va 
amaliyotdagi ko‘nikmalarini oshirishda qo‘limizdan kelguncha imkoniyatlar 
yaratish kerak deb bilaman.