Zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va komunikatsiyalarini rivojlantirish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti

MUSTAQIL ISHI
Mavzu: Kiber jinoyatchilik


Bajardi : Ernazarov Asqar
Tekshirdi :

Toshkent -2023
Mavzu: Kiber jinoyatchilik
REJA:
Kiber jinoyatchilik haqida tushuncha.
Axborot texnologiyalari sohasidagi jinoyatlarning jinoiy-huquqiy tavsifi.
Kiber jinoyatchilik yirik global xavfga aylanib bormoqda.
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish
Davrimizning fan va texnika sohosidagi yutuqlari kundalik ijtimoiy hayotimizda yanada qulay imkoniyatlarni taqdim etmoqda. Biroq anashu afzallik bilan bir qatorda,ayrim salbiy holatlar ham yuzaga kelmoqda. Ma`lumki o`g`irlik axloqiy qoidalarga zid bo`lgan xususiyat. Ba`zan banklar tunalganini eshitib qolamiz. Buni tagida kiber hujumlar yotadi,uni aqlli,chaqqon kimsalar amalga oshiradi. Ularni izini aniqlash go`yoki somondan igna qidirish bilan deyarli teng faqatgina keltirilgan zararni aniqlash osondir.
Eng qizig`i shundaki ular jamoa bo`lib ishlamay-dilar.Balki yakka-yakka bo`lib,ish vaqtida birlashishlari mumkin.Kiber jinoyat aslini oldanda bu inson o`zi yaratgan olami bilan kurashish jarayoni deb hisoblayman.Chunki kiber jinoyatchi
deb atalmish bu o`ta yuqori tafakkurli insonlar ham shular jumlasidandir.Aslida kiberchilar aso-san yer yuzining har javhada eng katta dushmani VIRUSdan foydalanishadi. Hoxlagan turdagi viruslarni o`zlarini matfaati uchun yaratishadi,uni sinovdan o`tkazishadi va yuqori natijalarga o`rishadilar. Bu asli haqiqatdir ularning asosiy va maqsadi qo`lga tushguncha harakatdan to`xtama.
Kiber o`g`rilar:kompyuter viruslari va xakerlar (cracker,reverser) bo`lib ular kompyuter xotirasida kim yoki nimaga aylanadilar. Internet maydonida ularni kiber o`g`rilar deb ataymiz.Kompyuter xoti-rasiga kirgan,uni zararlayotgan viruslarni “kimdir” ya`ni kiber o`g`rilardan biri xaker amalga oshiradi. Har kuni IT bilan shug'ullanadigan har bir kishi asosiy narsalarni osongina yo'qotishi mumkin. Kichik IT-kompaniyalar va IT sohasidagi yangi boshlanuvchilar, ayniqsa, ishga tushirish bosqichida, og'ir vazifalarni e'tiborsiz qoldiradilar. Shuningdek, kim yarim vaqtda dasturchi yoki o'zi ishlaydi raqamli marketing bilan Freelancer sifatida siz Internetda yashiringan xavf -xatarlardan xabardor bo'lishingiz kerak. Kiberjinoyatchilik ko'paymoqda va kelgusi bir necha yil ichida keskin o'sish tendentsiyasi kuzatilishi kutilmoqda. Sabablari aniq: hayot tobora raqamli bo'lib bormoqda. Shunday qilib, bizning harakatlarimiz qisman onlayn dunyoga o'tmoqda. Biz yozish o'rniga post qilamiz. Biz gapirish o'rniga suhbatlashamiz. Biz his -tuyg'ularni shaxsan ifoda etish o'rniga emojilarni yuboramiz. Butunjahon Internet tarmog'ida nafaqat bu zararsiz harakatlar, o'g'rilar, shantajchilar va ayg'oqchilar uzoq vaqtdan beri raqamli usulda ishlaydilar. Ular qurbonlarga katta zarar etkazishi mumkin, bu ko'p jihatdan aks etadi.
Xaker (ingliz tilida HACK-yorib tashlash, buzish degan ma`nolarni anglatadi) ular haddan ziyod malakali va ixtisosli axborot texnologiyalari muta-xasisi hamda kompyuter texnologiyalarini puxta biluvchi insondir. Ushbu so`z odatda, kompyuter kiber o`g`risi, ya`ni buzuvchisi ham deb yuritiladi. Xakerlar o`sha internet yaratilgan vaqtdayoq paydo bo`ldilar. 1960-yillarda xakerlar deb eng kuchli va malakali dasturchilarni ataganlar. O`tgan asr 70-yillarining boshlari, 80-yillarning oxirlaridagi davrlar kiber o`g`rilar uchun eng qulay yillar bo`lib hisob-lanadi. CHunki aynan shu davrlarda kompyuter operatsion tizimlari qaytadan ishlab chiqarilayotgan edi,ya`ni operatsion tizimlarning juda ko`p zaiflik tomonlari borligi kiber o`g`rilarning muvaffaqiyatli ta`minlagan. Kiber xavfsizlik o`zi nima uning xusu-siyatlari nimalardan iborat,maqsad va vazifalari haqida tushuncha, malaka va ko`nikma olish. Maxfiy ma`lumotlarni,kompyuter tizimlarini, tarmoqlarni va dasturiy ta`minotni kiber hujmlardan ximoya qilish jarayonlari va usullari. Kiber hujmlar ko`pgi-na mavzularni qurshab oladigan umumiy atamadir va ular quyidagicha:
- Tizimlar va ichida saqlanayotgan ma`lumotlar.
- Resurslardan foydalanish.
-Maqsadli tizimga ruxsatsiz kirish va maxfiy ma`lu motlarga kirish ulardan foydalanish.
- Korxonaning normal ishlashini va uning jarayon-larini buzish.
-Ma`lumotni shifrlash jabrlangan korxona,tashki-lot va boshqa hollarda pul talab qilish.