Ўзбекистон республикаси давлат солиќ ЌЎмитаси солиќ академияси

11. Rentabellik va uning ko’rsatkichlar tizimi
Korxona faoliyat natijaviyligi baho berishning asosiy ko’rsatkichlaridan biri rentabellik ko’rsatkichi hisoblanadi.
Rentabellik korxona foydalik darajasini xarakterlaydi. Odatda uning bir necha turlari hisob kitob qilinadi. Bu bevosita mulkning shakli bo’yicha daromadalarning yuzaga chiqish o’rni yoki bazasi bo’yicha, foydaning o’zgarishiga ta’sir etuvchi birliklar buyicha yoki mustaqil birliklar bo’yicha aniqlanishi mumkin.
Rentabellikning xalq xo’jaligida quyidagi turlari aniqlanadi.
1. Ishlab chiqarish xarajtalariga nisbatan rentabellik
sof foyda
R=------------------------------------------- x100%
Ishlab chiqarish xarajatlari


Ushbu ko’rsatkich bir so’mlik ishlab chiqarish xarajati hisobiga olingan foyda summasini xarakterlaydi.

2. 
   Asosiy vositalar rentabelligi
   

Asosiy vositalar rentabelligi har bir so’mlik yoki ming so’mlik asosiy vosita hisobiga to’g’ri keladigan foyda summasini xarakterlaydi. Ushbu ko’rsatkich sof foyda summasini asosiy vositalarning o’rtacha yillik qiymatiga bo’lish asosida aniqlanadi.
Sof foyda
R=----------------------------------------------------------- x 100 %
Asosiy vositalarning o’rtacha yillik qiymati

3. 
   Sotish bo’yicha rentabellik . Sotish bo’yicha rentabellik sotilgan mahsulotlarning foydalik darajasini xarakterlaydi. Ushbu ko’rsatkich sotishdan olingan yalpi foyda summasini mahsulotlarni sotishdan olingan tushumga bo’lish asosida aniqlanadi. Ya’ni
   

Sotishdan olingan foyda
R=---------------------------------------------------------------x100%
Sotishdan olingan tushum summasi

4. 
   Oborot aktivlar rentabelligi. Ushbu ko’rsatkich oborot aktivlarning har bir sumiga to’g’ri keladigan foyda, sof foyda summasini xarakterlaydi.
   

Oborot aktivlar rentabelligi olingan sof foyda summasini oborot aktivlarning o’rtacha yillik qiymatiga bo’lish asosida aniqlanadi.
Sof foyda
R=-------------------------------------------------------------x100%
Oborot aktivlar o’rtacha yillik qiymati

5. 
   Jami mulk rentabelligi. Ushbu ko’rsatkich korxona mulkining foydalilik darajasini xarakterlovchi asosiy ko’rsatkich hisoblanadi. Bu ko’rsatkich har bir so’mlik mulkka to’g’ri keladigan sof foyda summasini ifodalaydi.
   

Sof foyda
R=-----------------------------------------------------------x100%
Korxona mulki jami

6. 
   O’z mablag’alari rentabelligi. Ushbu ko’rsatkich korxonaning o’ziga tegishli bo’lgan mablag’larning foydalilik darajasini xarakterlaydi.
   

Korxona sof foydasini uning o’zlik mablag’lari manbaiga bo’lish asosida o’zlik kapitalining foydalilik darajasi o’rganiladi.


Sof foyda
R=-----------------------------------------------------------x100 %
Korxona uzlik mablaglari

7. 
   Qarz mablag’lari rentabelligi. Ushbu ko’rsatkich korxona sof foydasini qarzga olingan mablag’lariga nisbati asosida aniqlanadi. Bu ko’rsatkich har bir so’mlik qarz mablag’iga to’g’ri keladigan foyda summasini ifodalaydi.
   

Sof foyda
R=-----------------------------------------------------------x100%
Qarz mablag’lari jami


8.Asosiy vositalar va moddiy oborot mablag’lari rentabelligi. Ushbu ko’rsatkich sof foyda summasini korxona asosiy vositalari va moddiy oborot mablag’lari o’rtacha yillik qiymatiga bo’lish asosida aniqlanadi. U har bir so’mlik asosiy va oborot mablag’iga to’g’ri keladigan foyda summasini xarakterlaydi.


Sof foyda
R=------------------------------------------------------------x100%
Asosiy va oborot mablag’lari o’rt.yil. kiym.