Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика

Педагогик технология - илмийликка асосланган холда вақт ва 
маконга нисбатан дастурлаштирилган,муайян белгиланган натижага 
олибкелувчи, педагогик жараёнларга оид компонентларнинг барчасини 
бирдек ишгасола олувчи тизим (Педагогик энциклопедия). 
“Технология”- юнонча икки сўздан – “технос” (techne) – маҳорат, 
санъат ва «логос” (logos) – фан, таълимот сўзларидан ташкил топган. 
Технология деганда, субъект томонидан объектга кўрсатилган таъсир 
натижасида субъектда сифат ўзгаришига олиб келувчи жараён 
тушунилади. Технология ҳар доим зарурий воситалар ва шароитлардан 
фойдаланиб, объектга йўналтирилган мақсадли амалларни муайян кетма-
кетликда бажаришни кўзда тутади. Ушбу тушунчаларни ўқув жараёнига 
кўчирадиган бўлсак, педагогнинг ўқитиш воситалари ёрдамида таълим 
олувчи-талабаларга муайян шароитларда кўрсатган тизимли таъсири 
натижасида уларда жамият учун зарур бўлган ва олдиндан белгиланган 
ижтимоий сифатларни интенсив тарзда шакллантирувчи ижтимоий ҳодиса, 
деб таърифлаш мумкин. Таърифлар назарияси бўйича бундай ижтимоий 
ҳоидисани педагогик технология, деса бўлади. 
Мустақилликка эришган Ўзбекистон олимлари хорижий мамлакатлар 
билан иқтисодий, ижтимоий, сиёсий ва илмий-маърифий алоқалар ўрната 

---

49 
бошладилар. Натижада юртимизга илғор ва самарали технологиялар кириб 
кела бошлади. Шулар қаторида, жаҳондаги прогрессив педагогик 
технология деган тушунчалар ҳам кириб, педагогик жамоатчилигимиз 
фикрини чулғаб олди. Охирги йилларда, Россия билан Ўзбекистонда 
педагогик технологияни ўрганиш йўлида анча ишлар қилинди. Шу 
жумладан, Ўзбекистон олимлари билан ҳамдўстлик давлатлари ўртасида 
ҳам педагогик технологияларнинг лойиҳаларини тузиш бўйича анча ишлар 
қилинди.
Педагогик технологияни ўқув жараёнига олиб киришнинг 
зарурлигини бундай мамлакатлар ичида биринчилар қаторида ҳар 
томонлама илмий асослаб берган россиялик олим В.П. Бесьпалконинг 
фикрича, “Педагогик технологиябу-педагог маҳоратига боғлиқ бўлмаган 
ҳолда педагогик муваффақиятни кафолатлай оладиган таълим олувчи 
шахсини шакллантириш жараёнининг лойиҳасидир”.
Россиялик 
олимларидан 
бири 
В.М. 
Монахов 
“Педагогик 
технологияаввалдан режалаштирилган натижаларга олиб борувчи ва 
бажарилиши шарт бўлган тартибли амаллар тизимидир”, деган қисқача 
таърифни бера туриб, унинг асосий хусусиятларига эътиборни қаратади.
М.В.Кларин фикрича, “Педагогик технология-ўқув жараёнига 
технологик ёндашган ҳолда, олдиндан белгилаб олинган кўрсаткичлардан 
мақсад келиб чиқиб, ўқув жараёнини лойиҳалашдир”.
И.Я.Лернернинг фикрига кўра, “Педагогик технология-таълим 
олувчилар ҳаракатларида акс этган ўқитиш натижалари орқали ишончли 
англаб олинадиган ва аниқланадиган мақсадни ифодалайди”.
Н.Ф.Тализина эса унинг моҳиятини “белгиланган ўқув мақсадига 
эришишнинг оқилона усулларини аниқлашдан иборат”, деб тушунтирди.
Ўзбекистонлик олим Б.Л. Фарберман педагогик технологияга 
қуйидагича таъриф беради: “Педагогик технология-таълим жараёнига 
янгича ёндашув бўлиб, педагогикада ижтимоий-муҳандислик онги 
ифодасидир. У педагогик жараённи техника имкониятлари ва инсоннинг 
техникавий тафаккури асосида стандарт ҳолга соладиган, унинг оптимал 
лойиҳасини тузиб чиқиш билан боғлиқ ижтимоий ҳодисадир”. 
Юқорида келтирилган таърифлардан кўриниб турибдики, ўтган 
йилларда педагогик технология -ўқув жараёнини берилган дастлабки 
таълим мақсади ва мазмунидан келибчиқиб лойиҳалашдир, дея 
ифодаланди. Бу бир жиҳатдан тўғри, лекин теранроқ фикр юритилса, 
унинг бир ёқламалиги яққол кўзга ташланади ёки бундай ёндашишда 
таълим олувчи шахсининг инкор этилиши сезилади. Бу камчиликни 
биринчи бўлиб академик В. Беспалько пайқади ва ўз асарида “Педагогик 

---

50 
технология бу педагогик муваффақиятни кафолатлай оладиган таълим 
олувчи шахсини шакллантириш жараёнини ифодалаш – лойиҳалашдир”, 
деб таърифлади. 
Педагогик технология атамасига ҳар бир олим ўз нуқтаи назаридан 
келиб чиққан ҳолда таъриф берган. Ҳали бу тушунчага тўлиқ ва ягона 
таъриф қабул қилинмаган. Ушбу таърифлар ичида энг мақсадга мувофиғи 
ЮНЕСКО томонидан берилган таъриф саналади.
Қатор йиллар давомида педагогик технология назарияси ва амалиёти 
бир-бирига боғлиқ бўлмаган ҳолда ўрганиб келинди ва у турли фаолият 
доирасида эди. Бугунги кунда мутахассисларнинг илмий салоҳиятини 
бирлаштиришга мамлакатимизда кенг имкониятлар туғилди. Назария ва 
амалиёт бирлигининг таъминланаётганлигини педагогик технологиянинг 
асл моҳиятини аниқлашга йўл очмоқда
.
Бизнинг фикримизча, педагогик технологияга педагогика фанининг 
алоҳида тармоғи сифатида қараш ёки фақат таълим амалиётини 
мақбуллаштиришга йўналтирилган тизим, деб қараш мумкин эмас. 
Педагогик технология бу соҳадаги назарий ва амалий изланишларни 
бирлаштириш доирасидаги фаолият йўналишларини аниқлайди. Бу ерда 
изланишнинг моҳияти - педагогик тизимни ташкил этувчи элементларни 
ўрганиш асосида модернизация қилишдан иборатдир. Сабаби, ҳар қандай 
ўқув-тарбиявий жараённи ташкил этиш у ёки бу педагогик тизимни акс 
эттиради. Демак, педагогик технология - амалиётга жорий этиш мумкин 
бўлган маълум педагогик тизимнинг лойиҳасидир. 
Педагогик тизим моҳияти нимадан иборат?