Ўзбeкистон рeспубликаси халқ таълими вазирлиги ўҚувчиларни касб-ҳунарга йўналтириш ва психологик-педагогик республика ташхис маркази

Ғайриижтимоий хулқ - ахлоқсиз ёки қонунга хилоф хатти-ҳаракатлар 
кўринишидаги ижтимоий меъёр ва тамойилларга зид бўлган хатти-ҳаракатлар. 
Ғайриижтимоий хулқ-атворга эга бўлган болалар кейинчалик хавф гуруҳига 
тушишади. 
Педагогик вазиятлар. Бола билан мулоқот қилишдаги қийинчиликлар ва 
уларни бартараф этиш усуллари. 
Ўқитувчи ғайриижтимоий хулқ-атвори бўлган болани қандай қабул қилади? 
Мулоқот қилишдан бош тортади, у билан гаплашишни истамайди; 
Эътиборсиз қолдиради; 
Норози кўриниш билан кутиб олади; 
Доимий равишда кесатик сўзлар билан зарареэтказишга ҳаракат қилиш; 
Уни тергайди ва уришди. 
2) ўқитувчилар томонидан йўл қўйилган хатолар. 
Педагогик хатолар ва ўқитувчиларнинг салбий тарбиявий таъсири натижасида 
бола психикасида салбий ўзгаришларни бошдан кечиради, бу тиббий 
психологияда "дидактогения" деб аталади - ўқитувчи (тарбиячи) томонидан 

---

педагогик тактни бузиш натижасида юзага келган ўқувчининг салбий руҳий 
ҳолати.. 
Иш фаолиятингизда дидактогенияга йўл қўймаслик учун келинг, болалардаги 
хатти-ҳаракатларнинг бузилиши сабабларини билиб олайлик? 
Психологлар болаларда жиддий хулқ-атвор бузилишларининг тўртта асосий 
сабабини аниқладилар.
а) Ўзига эътибор қаратиш учун. 
Агар бола керакли даражада эътиборни жалб қила олмаса, у буни олишнинг 
йўлини топади: итоатсизлик. Ўқитувчилар вақти-вақти билан дарс жараёнидан 
ажралиб, танбеҳ беришади... Бу жуда ёқимли деб айтиш мумкин эмас, лекин 
шунга қарамай, бу эътибор итоатсизлик билан қабул қилинади, бу хеч қандай 
эътиборсизликдан яхшироқдир. 
б) Бошқалар устидан ҳукумронликка эга эканлигини кўрсатиш орқали. 
Болаларга катталар танбеҳ ва кўрсатмалар шаклида мулоқот қилишлари 
ёқмайди. Бола бош кўтаради. У ўжарлик билан жавоб бера бошлайди. Бундай 
хатти-ҳаракатларнинг маъноси - ўз ишларини ўзи ҳал қилиш ҳуқуқини ҳимоя 
қилиш, шахс эканлигини кўрсатиш. 
в) Қайтариш, қасос олиш орқали. 
Болалар, айниқса севимлилари кўпинча катталар томонидан ноҳақ жазо учун 
хафа бўлишади ... Юракдан бола хавотирланади, лекин ташқи - норозилик, 
итоатсизлик, ўқишнинг тушиб кетиши кузатилади. Ёмон хулқнинг маъноси: 
"Менга ёмонлик қилдингиз, сизга ҳам ёмонлик қиламан". 
г) ўз қобилиятсизлигини намойиш этиш орқали. 
Бола ўз кучига ишончини йўқотди, муваффақиятсизлик ва танқиднинг аччиқ 
тажрибасини тўплаб, у ўзини паст баҳолайди. Шунда у қуйидаги хулосага 
келиши мумкин: “Ҳаракат қилганим билан ҳеч нарса ўхшамайди. Ёмон 
бўлганим яхши." 
Шундай қилиб вазиятларни муҳокама қиламиз 
Вазият 1: Бола шовқин қилади, катталар суҳбатига аралашади, бўйсунмайди. 
Катталар 
боланинг 
салбий 
хулқ-атворига 
эътибор 
беришади, 
безовталанишади, унга қаттиқ танбеҳ беришади. 
Топшириқ: 
Сизнингча, боланинг катталарнинг бу реакциясига муносабати қандай? 
Боланинг ўзининг ёмон хулқ-атвори билан онгсиз равишда интиладиган 
мақсадини танланг: 
а) Ўзига эътибор қаратиш. 
б) Бошқалар устидан ҳокимиятга эга эканлигини кўрсатиш 
в) Қасос олиш. 
д) Ўзини қобилиятсиз ва ўзини назорат қила олмаслигини кўрсатиш. 
Бу ҳолатда нима қилган бўлардингиз? 
Жавоб: Бир мунча вақт тўхтайди, кейин яна бошланади. Мақсад: диққатни 
жалб қилиш. 

---

Тавсиялар: 
Эътибор бермаслик. 
Ўзини яхши тутаётганда тарбиялаш. 
Савол беринг: Балки сенга эътибор беришимни хоҳлайсанми? 
Фарзандингизга эътиборли бўлинг Биргаликдаги машғулотлар, ўйинлар, 
ўйлаб топинг. 
Вазият 2: Бола ундан сўралган нарсани қилишдан бош тортади. Катталар 
кучини ишга солиб, уни мажбур қилишади ва жаҳллари чиқади. 
Топшириқ: 
Сизнингча, боланинг катталарнинг бу реакциясига муносабати қандай? 
Боланинг ўзининг ёмон хулқ-атвори билан онгсиз равишда интиладиган 
мақсадини танланг: 
а) Ўзига эътибор қаратиш. 
б) Бошқалар устидан ҳокимиятга эга эканлигини кўрсатиш 
в) Қасос олиш. 
д) Ўзини қобилиятсиз ва ўзини назорат қила олмаслигини кўрсатиш. 
Бу ҳолатда нима қилган бўлардингиз? 
Бу ҳолатда нима қилган бўлардингиз? 
Жавоб: ўжарлик ёки итоатсизликни кучайтириш. Мақсад: бошқалар устидан 
ҳокимиятга эга эканлигини кўрсатиш 
Тавсиялар: 
Устунликдан қочинг, боланинг ишларига аралашишни камайтиринг, 
болага ҳаддан ташқари босим ўтказманг. Унинг учун ўз қарорлари ва ҳатто 
муваффақиятсизликлари тажрибасини тўплаш жуда муҳимдир.