Zbekiston respublikasi huquqni muhofaza qilish akademiyasi

Tizimning jihozlanishi (hozlari). Maxsus maqsadli dasturiy-texnik majmua 
bazasida yuritiladigan «SONDA-PLUS» avtomatlashtirilgan daktiloskopik 
informatsion 
tizim 
(ADIT) 
«NE2000» tarmoq platali «RSI R.100 
(133)/16/540/3,5/SVGA1/14 0,28» kompyuter majmuidan iborat (bir kompyuterli 
variantida 10000 tagacha daktilokarta). Ushbu majmuaning bazasi «SCSL» 
nazoratli «HDD 1(4) gb SCSL-2 Fast»dan tashkil topgan, majmuga «HPSL III р 
(600 dpi)» rusumli skaner, «UPS Smart 400 (600) VA» uzluksiz manba va «(600 
dip) HPZL SL c cable Centronics» rusumli lazer printeri o' matiladi. 
Tizimning 
maqsadi. 
«SONDA-PLUS» avtomatlashtirilgan daktiloskopik 
informatsion tizim (ADIT) go'I barmoq izlari papillyar naqshlari bo'yicha quyidagi 
to'rt turdagi tekshirishlarni o'tkazish imkonini beradi: 
- hisobga olingan daktilokartalar bo'yicha - shaxsi noma'lum shaxslarning 
daktilokartalarini; 
- ochilmagan jinoyatlar sodir etilgan joylardan olingan izlar bo'yicha - operativ 
qiziqish uyg‘otuvchi shaxslarning daktilokartalarini; 

---

9 
- bazada mavjud bo'lgan daktilokartalar bo'yicha – ochilmagan jinoyatlar sodir 
etilgan joylardan olingan izlarni; 
- izxonada bazasidagi izlar bo'yicha - ochilmagan jinoyatlar sodir etilgan joylardan 
olingan izlarni. ADIT yordamida familiya bo'yicha hisoblar, shaxslarning yoshi, 
jinsi va boshqa belgilari bo'yicha hisoblarni bajarish mumkin. Barcha turdagi 
tekshiruvlar belgilangan ketma-ketlikda, aniq vazifalarni belgilab olib amalga 
oshiriladi. Bir dona aniq izni tekshirish vaqti taxminan 1 minut bo'ladi, bir izni 
oddiy rejimda kodirovka qilish 10-15 minut, avtomat rejimda 4-5 minut bo ladi. 
Tizimning funksiyalari. ADIT yordamida hisoblarni tashkil qilish bir gator 
o'zaro ketma-ketlikda bajariladigan harakatlar (funksiyalar) orgali amalga 
oshiriladi: Planshetli skaner yordamida, yassi sirtdan papillyar naqsh (daktilokarta, 
fotosurat, izning daktilotasmadagi nusxasi va boshqalar)ni bazaga kiritish 
(skanerlash). Hisobga olingan shaxsning anketa ma’lumotlarini kodirovka qilish 
(indekslash) va papillyar naqshlarga ishlov berish. Papillyar naqshga ishlov berish 
– uning sifatini yaxshilash uchun mo’ljallangan usullardan iborat bo‘ladi 
(ravshanligini 
oshirish, 
naqsh 
buzmasdan 
yoki 
o’zgartirmasdan 
uning 
kattalashtirilgan tasvirini olish). 
Ma’lumotlar saqlash ikki baza – daktilokarta (daktiloteka)da va izlar (izxona)da 
hajmi kamaytirilgan (sigilgan) papillyar naqshlar va matnli ma’lumotlar shaklida 
amalga oshiriladi. Bir daktilokartaning xotira hajmi 110-130 kb (kilobayt)ni tashkil 
qiladi. Hozirgi kunda yurtimizda olib borilayotgan ekspertizalar maxsus 
mutaxassislarimiz tomonidan yuqorida kòrsatib òtilgan qurilma orqali aniqlanadi. 
Ushbu qurilma faqat bizning mamlakatimizda emas, balki butun dunyo bòylab 
keng foydalanilmoqda. Buning sababi esa sodir etilgan jinoyatlarning aniq va tez 
ochilishi uchun xizmat qilib berishi turgan gap. Bu qurilma xozirgi kunda yanada 
takomilashtirib borilmoqda ushbu qurilma orqali deyarli barcha izlarning aniqlash 
mumkin.
3
3
Daktiloskopik ekspertiza: Darslik R.R.Shafigulin, T.B.Mamatqulov, SH.X.Xasanov, L.Y. Yugay, A.D.Xusanov. T.: 
O'zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2012. - 160 b. 

---

10 
Xulosa qilib aytadigan bòlsak hozirgi kunda ekspertlarga har bir izlar uchun 
ularni qoldirgan izlarini topish uchun bir qancha qurilmalar keltirilmoqda ulardan 
(KA-55, ASOR-890, HUJTER) kabi qurilmalardir. Ular orqali sodir etilgan jinoyat 
izlarini topish bir qancha yengiliklar yaratadi. Shuningdek barmoq izlarini 
tekshirish maxsus kònikmaga ega mutaxasis kriminalistlar tomonidan òrganib 
chiqiladi. Hamda olingan barmoq izlari òrganib chiqiladi har bir mutaxassis 
belgilangan normalarga amal qilgan holda ish tutishi lozim. Ish yakuniga 
yetgandan sòng bu haqda bayyonoma tuziladi hamda unda aniqlangan barcha 
narsalar qayd etiladi. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida belgilangan
hokimiyatlar bo‘linishi prinsipini hayotga izchil tatbiq etish, hokimiyatlar 
o‘rtasida o‘zaro tiyib turish va manfaatlar muvozanatining samarali tizimini 
shakllantirish, markazda va joylardagi davlat organlarining vakolatlari hamda 
nazorat vazifalarini aniq va bir xilda bajarilishini ta’minlash mexanizmini
yaratilishiga xizmat qildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat 
Mirziyoyev bu borada amalga oshirilgan ishlar xususida “Biz sud-huquq sohasini 
tubdan isloh qilishga alohida ahamiyat berayotganimiz bejiz emas. Chunki, 
Konstitutsiyamizda mustahkamlangan inson huquqlarini ta’minlash ushbu
islohotlarning amaliy natijasi bilan bevosita bog‘liqdir” deb ta’kidlagani bejiz 
emas.
4
Yana shuni ham alohida aytish kerakki, tergovga qadar tekshiruv jinoyatga 
oid arizalar, xabarlar va boshqa ma’lumotlarni tekshirish, ularni ko‘rib chiqish 
natijasi yuzasidan qaror qabul qilishga doir tadbirlarni, shuningdek ish uchun 
ahamiyatli bo‘lishi mumkin bo‘lgan jinoyat izlari, narsalar va hujjatlarni 
mustahkamlash va saqlashga doir choralarni ko‘rishdan iborat faoliyatdir. 
Tergovga qadar tekshiruv faoliyatini amalga oshirish jinoyat ishlari bo‘yicha sudga 
qadar ish yurituvining boshlang‘ich bosqichi hisoblanadi va uning to‘g‘ri tashkil 
etilishi va amalga oshirilishi jinoyatlarni o‘z vaqtida, tez va to‘la ochish, 
javobgarlik va jazoning muqarrarligini ta’minlash uchun katta ahamiyat kasb etadi. 
4
Tergovga qadar tekshiruv: Darslik / Mas’ul muharrir yuridik fanlar nomzodi, dotsent B.N.Rashidov. – T.: 
Oʻzbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2021. – 210 b. 

---

11 
Tergovga qadar tekshiruv jarayoni jinoyat protsessining muhim institutlaridan biri 
bo‘lganligi sababli uni protsessual tartibga solinishi va qo‘llanilishi amaliyotini 
o‘rganish va tahlil qilishga muhtojlik mavjud. Aynan shu maqsaddan kelib chiqib 
ushbu darslikda jinoyat haqidagi ariza va xabarlar yuzasidan tergovga qadar 
tekshiruv o‘tkazish asoslari, protsessual tartibi, tergovga qadar tekshiruv davrida 
tergov va protsessual harakatlarini o‘tkazish asoslari, turlari va tartibi yoritilgan.